“‘‘Voor de vrouw in de koffer zit de grens op slot’’

Vluchtelingen en migranten wachten in een afgesloten deel van de haven van Lavrio op het Griekse vasteland op het vasteland tot ze verder kunnen of naar een opvangkamp gebracht worden..

Costas Baltas / Reuters

De vluchtelingendeal tussen Turkije en de EU heeft de Egeïsche eilanden herschapen tot een soort wachtkamer, en een interne grens door Griekenland getrokken. Die analyse is al vaker neergepend, maar een incident in de haven van het eiland Samos maakte voor MO*medewerker Toon Lambrechts pas echt duidelijk wat een grens betekent.

Maandagavond, 21 september. Het werk op Samos zit erop. De voorbije week heb ik het vluchtelingenkamp op het eiland bezocht om een reeks reportages neer te schrijven. De aandacht voor de crisis op de Griekse eilanden blijft vaak beperkt tot Lesbos, maar hier in het kamp op Samos, net buiten de stad Vathi, is de situatie niet veel beter.

Oorspronkelijk was de plek bedoeld om 680 vluchtelingen te huisvesten, maar net als op Lesbos barstte ook hier het kamp uit zijn voegen. Op de flanken van de heuvels buiten Vathi heeft er zich de voorbije jaren een nederzetting uitgestrekt waar op dit moment meer dan 6000 mensen wachten op nieuws over hun asielprocedure.

De ferry naar Athene die avond vertrekt pas om twee uur ‘s nachts, en alles moet al dicht om middernacht. Ook hier in Griekenland verstrengen de coronamaatregelen week na week. Er zit weinig anders op dan op de kade te wachten tot de boot de haven binnenvaart.

Beetje bij beetje loopt het vol. Griekse passagiers voor Athene, een handvol toeristen, en ook een enkele Afghaanse familie. Zij hebben de felbegeerde blauwe stempel gekregen, wat betekent dat ze kunnen afreizen naar het vasteland. Hun vrienden zijn meegekomen om afscheid te nemen, maar de veiligheidsagenten jagen hen weg. Erg vriendelijk worden ze niet behandeld, om het zacht uit te drukken.

Eens de ferry aangemeerd is, schuifelen de passagiers een voor een door de controlepost. Zo ook een man die even voordien door een taxi werd afgezet aan de kaai. Hij is niet Grieks, want hij spreekt Engels met de bewakingsagenten. Zijn uiterlijk – voor zover ik kan zien in het halfdonker – heeft toch iets mediterraans, Arabisch misschien.

Zijn ticket is in orde, zijn paspoort ook, en hij passeert met zijn rolkoffer langs de controle. Even later keert hij weer om zijn tweede koffer op te pikken. Als overtuigd aanhanger van de filosofie om zo licht mogelijk te reizen, vraag ik me af waarom mensen toch zoveel bagage meesleuren op een trip.

Tijd om zelf ook mijn rugzak te pakken en me richting de steiger te begeven. En dan gebeurt het. De twee politieagenten in burger hebben de man naar een hoekje van de haven gebracht, en controleren opnieuw zijn documenten. Hij protesteert, het is te ver om te horen wat ze zeggen, maar hij moet ook zijn koffers openmaken. Waarschijnlijk dat er in de rolkoffer niet veel interessants zat, maar dan moet ook de grote koffer open.

Daarin zit echter geen excessieve hoeveelheid hemden, of souvenirs van Samos, maar een mens. Een vrouw. De politie blokkeert het zicht, maar ze lijkt angstig. Misschien ook wel beschaamd, nu haar wanhoopspoging om van het eiland af te geraken voor de ogen van iedereen op de kade in duigen valt. Ze houdt zich schuil achter de man die de koffer meebracht. Veel is er niet meer te zeggen, het stel wordt in de boeien geslagen. De twee agenten brengen hen naar hun jeep en rijden weg. Het inschepen kan doorgaan.

Dood punt

De laatste jaren heb ik vaak op de Egeïsche eilanden gewerkt. Ik heb de kampen op Lesbos, Chios, en Samos zien aanzwellen, net als de wanhoop onder zowel de vluchtelingen als de bewoners van de eilanden. De deal tussen de Europese Unie en Turkije moest een einde maken aan migratie in de Egeïsche zee, maar tot niemands verbazing bleven de boten komen.

Een belangrijk luik van de EU-Turkijedeal was dat wie asiel aanvroeg op de eilanden bleef tot de aanvraag afgerond was. Maar de behandeling van de aanvragen verloopt traag. Of dat ligt aan incompetentie of het resultaat is van moedwillig beleid maakt voor wie in de kampen vastzit niet veel uit. Ik heb de voorbije week gesproken met mensen uit de Syrische regio Afrin, of uit de stad Helmat in Afghanistan, toch plekken waar de oorlog volop woedt. Mensen die sowieso in aanmerking komen voor asiel, maar al meer dan een jaar in hun zelfgebouwde hut op Samos huizen.

Het incident maakt pijnlijk duidelijk hoever de wanhoop reikt van de vele duizenden vluchtelingen die op Samos en de andere Egeïsche eilanden vastzitten.

De analyse dat de EU-Turkijedeal de facto een interne grens door Griekenland trekt, heb ik al vaker neergeschreven. Maar niet eerder zag ik met eigen ogen hoe de grens werkt. Die nacht op de kaai van de haven blijken er drie soorten mensen te zijn. Ik, met mijn Belgisch paspoort, en Iannis met de pet, die zonder problemen de ferry op mogen. Dan de Afghaanse familie, die met hun blauwe stempel wel op de boot mogen, maar zich het wantrouwen en de onvriendelijkheid van het veiligheidspersoneel moeten laten welgevallen en eens aan boord, zich enkel maar binnen een speciaal voor vluchtelingen afgebakende zone mogen ophouden.

En dan tenslotte de vrouw in de koffer. Voor haar zit de grens op slot. Ze klopte op de deur, maar die bleef dicht. Haar bewegingsvrijheid is beperkt tot Samos, en dan nog enkel op de uren van de dag dat het vluchtelingen toegestaan is het kamp te verlaten. Er rest haar geen andere mogelijkheid dan gelaten wachten, of lijf en leden te riskeren en in een koffer te kruipen.

Het incident maakt ook pijnlijk duidelijk hoever de wanhoop reikt van de vele duizenden vluchtelingen die op Samos en de andere Egeïsche eilanden vastzitten. Want voor iemand in een koffer kruipt om zich de ferry op te laten smokkelen moet het al ver gekomen zijn.

Een beleid dat enkel gebaseerd is op het sluiten van grenzen laat mensen zonder perspectief achter, en dwingt hen haast steeds grotere risico’s te nemen. De vrouw in de koffer mag dan op een dood punt zijn aanbeland in haar zoektocht naar een betere toekomst, het Europees migratiebeleid is dat evenzeer.