“‘De nieuwswaarde van Goede Vrijdag’

Nestor Galina (CC BY 2.0)​

Er zijn wel zekerheden in dit leven. Deze, bijvoorbeeld: dat je op Goede Vrijdag een reportage te horen krijgt over de vrijwillige kruisigingen in de Filipijnen. Het gaat wellicht zo. Iemand op de redactievergadering zegt: 'vrijdag is het Goede Vrijdag, doen we daar iets mee?' Een ander reageert: 'is dat nieuwswaardig?' En ten slotte zegt iemand: 'ik heb gehoord dat er op de Filipijnen mensen zijn die zich echt op een kruis laten nagelen. Moeten we niet uitzoeken waarom ze dat doen?' De reactie: ‘Vrijwillig kruisigen? Bah!’, wordt genoteerd als bevestigend. Rest nog: 'wie doet het?' En 'waar beginnen we? 'Dat het verhaal élk jaar gebracht wordt, lijkt niemand zich te herinneren. Dat het totaal marginaal is, niet relevant en exotisch: dat lijkt niemand te deren.

Intussen zijn er letterlijk miljoenen mensen die de dood van Jezus Christus herdenken op een manier die zo politiek en maatschappelijk relevant is, dat het verhaal wél nieuwswaardig wordt

Is Goede Vrijdag nieuwswaardig? Dat hangt er van af hoe je dat invult. Een religieus feest dat elk jaar terugkomt hoeft dat niet te zijn. Het is elk jaar Suikerfeest, elk jaar Kerstmis, elk jaar Diwali, elk jaar Nowruz, elk jaar Vesak, elk jaar Purim. Rond bepaalde religieuze feesten of gebruiken wordt standaard bericht -Ramadan, bijvoorbeeld, of Kerstmis- rond andere nooit. Goede Vrijdag krijgt dus een bijzondere behandeling: het krijgt een plaatsje in de duidingsprogramma’s, maar altijd met hetzelfde loze verhaal.

Intussen zijn er letterlijk miljoenen mensen die de dood van Jezus Christus herdenken op een manier die zo politiek en maatschappelijk relevant is, dat het verhaal wél nieuwswaardig wordt. In de Verenigde Staten ontstond een paar jaar geleden de beweging #ReclaimHolyWeek. Een van de organisatoren daarvan, Jorge Juan Rodriguez V, legde uit waarom:

‘Elke 28 uur vermoordt de politie een zwart lichaam in dit land, en toch blijven we op Palmzondag gefocust op palmen in plaats van protest. Langs de Amerikaans-Mexicaanse grens worden ontelbare kinderen gearresteerd, vrouwen verkracht en personen ongestraft en ongeregistreerd vermoord door de grenspolitie, en toch vieren we het Laatste Avondmaal met onze vorken in plaats van onze vuisten. Onze regering heeft de voorbije jaren meer drone-aanvallen uitgevoerd dan ooit, waarbij honderden onschuldigen gedood werden, en toch vieren we Goede Vrijdag met psalmen in plaats van protesten in de straten. De laatste twee jaar werd de vooruitgang op het vlak van stemrecht bijna helemaal teruggeschroefd, en toch blijven we op Pasen zoeken naar eieren in plaats van naar gelijkheid.’

De zwarte theoloog James Cone schreef enkele jaren geleden ook een boek, waarin hij zich afvraagt hoe het mogelijk is dat de christelijke gemeenschappen in de Verenigde Staten de gelijkenis niet zien tussen het kruis en de boom met de galg. ‘In de periode van de lynchings, tussen 1880 en 1940, lynchten witte christenen bijna vijfduizend zwarte mannen en vrouwen op een manier die duidelijk echo’s bevat van de Romeinse kruisiging van Jezus. En toch zagen deze “christenen” de ironie of de tegenstellingen van hun acties niet in’, schrijft Cone in The Cross and the Lynching Tree.

Witte christenen bijna vijfduizend zwarte mannen en vrouwen op een manier die duidelijk echo’s bevat van de Romeinse kruisiging van Jezus

Nog in de Verenigde Staten worden jaarlijks, met Goede Vrijdag, acties gehouden tegen de nucleaire of conventionele wapenindustrie. Dat resulteert altijd in tientallen arrestaties. Vorig jaar wandelden zo enkele tientallen mensen de honderd kilometer van Syrcuse naar Ithaca, New York, om te protesteren tegen de militaire droneprogramma’s. ‘De kruisiging van Christus duurt nog altijd voort’, zei Grady, een van de deelnemers, ‘in de vorm van oorlogen en drone-aanvallen’.

Nergens is Goede Vrijdag belangrijker, zowel in kringen van devote kerkgangers als bij maatschappelijke militanten, als in Latijns-Amerika. De theologie van de bevrijding, die met name in de katholieke kerk van belang was in de jaren 1970-1990, leerde landarbeiders, arbeiders, sloppenbewoners, inheemsen en andere verdrukte groepen het verhaal van Goede Vrijdag te lezen als een spiegel van hun eigen lijden, hun veroordeling door de macht, en hun gewelddadige repressie.

In Goede Vrijdag Aktie van 1982, een uitgave van Pax Christi en Broederlijk Delen, stond te lezen: ‘Dat is, ruw geschetst, de politieke context waarbinnen Jezus optrad: een maatschappij die door ongelijkheid in inkomen de ongelijkheid van eigendom gedoogde, en daardoor de klassetegenstellingen tussen de niet-bezitters en de bezitters van zowel productiemiddelen als consumptiegoederen bestendigde en liet aangroeien.’ Opstand en opstanding, bevrijding en verlossing waren voor de radicale christenen van een kwarteeuw geleden inwisselbaar. Daarom keek ook niemand op van de beelden die cameraman Jan Van Bilsen en journalist Dirk Vandersypen in 1984 maakten van een eucharistieviering in Esteli, Nicaragua. De viering werd voorgegaan door de Vlaamse priester Ludo Vandevelde en had als thema vrede voor Nicaragua. Bij de offergaven werd niet alleen brood en wijn op het altaar gezet, maar ook een kalasjnikov. De Sandinistische revolutie verdedigen was immers een christelijke plicht. Wie geen revolutionair was, kon geen christen zijn.

Vandaag vindt Goede Vrijdag plaats in Afrika, in Syrië, in de migranten die verdrinken in de Middellandse Zee

‘Vandaag vindt Goede Vrijdag plaats in Afrika, in Syrië, in de migranten die verdrinken in de Middellandse Zee, in de massale sterftecijfers door de hongersnoden in de Hoorn van Afrika, Jemen en Nigeria, in de Zuid-Amerikanen die door Trump de VS uitgezet worden. Zij zijn de gekruisigden die met Jezus Christus de pijnlijke realiteit van onderdrukking in onze tijd beleven’, schrijft Faustino Vilabrille Linares in Viernes Santo: Jesús murió por el pueblo, por un mundo mejor, asesinado y perdonando. Zijn opsomming van gekruisigden gaat nog veel langer door, maar het punt is duidelijk: ‘Jezus stierf niet voor God, hij stierf voor het volk. De dood van Jezus was een misdaad, een moord’, en die moord wordt weerspiegeld in de onrechtvaardige dood van miljoenen mensen die door politiek, economie of officiële religie verdrukt, uitgestoten en vermoord worden. In heel Latijns-Amerika organiseren christelijke gemeenschappen vandaag politieke bijeenkomsten om dat onrecht aan te klagen, en om een ander systeem te eisen.

Leonardo Boff, een van de peetvaders van de Braziliaanse bevrijdingstheologie, breidt dat onrecht uit en kijkt voorbij de moord op mensen. Goede Vrijdag, zegt hij, is vandaag ook de kruisiging van de aarde zelf. De ecologische destructie, de stilaan onafwendbare klimaatverandering: het is een aanslag op de schepping en daardoor op de mens en zijn of haar toekomst en waardigheid. Boff: ‘De Aarde hangt aan het kruis. Wij moeten haar van dat kruis afnemen en haar doen verrijzen. Pas dan kunnen we echt Pasen vieren.’

Er zijn, volgens mij, meer invalshoeken te bedenken om een stukje over Goede Vrijdag te maken dan altijd terug te vallen op uit de hand gelopen vormen van volksdevotie die onze superioriteit als rationele westerlingen bevestigen. Er zijn ook invalshoeken die de mondiale dominantie van een westers machtsmodel radicaal bekritiseren. Je vraagt je af waarom die niet aan bod komen.