“‘De sdg’s als dubbelagent voor progressieve duurzame ontwikkeling’

De communicatieve kracht van de ontwikkelingsdoelen mag niet onderschat worden, vindt Oxfam-medewerker Jonathan Matthysen.

© Vredeshuis – Stad Gent

Jonathan Matthysen, medewerker bij Oxfam België, gaat akkoord dat de duurzame ontwikkelingsdoelen het huidige economische systeem legitimeren. Maar volgens hem kunnen progressieve krachten de sdg’s ook gebruiken als instrument tégen het neoliberalisme.

De duurzame ontwikkelingsdoelen (sdg’s) zijn een belangrijk instrument in de toolbox van vele activisten wereldwijd. Dit komt door hun communicatieve kracht, hun neutrale formulering en hun universele toepasbaarheid. Het wijdverspreide gebruik van sdg’s moet echter wel in een breder kader van ideologische machtsverhoudingen geplaatst worden. Jan Orbie illustreerde uitstekend welke ideologie achter de sdg’s schuilgaat. Volgens hem legitimeren de duurzame ontwikkelingsdoelen het huidige neoliberale handelssysteem.

Hier argumenteer ik echter dat de sdg’s werden gecoöpteerd door progressieve krachten. Paradoxaal genoeg zetten de tegenstanders van neoliberale recepten dezelfde ontwikkelingsdoelen in als een wapen in hun strijd voor een eerlijke wereldhandel.

Dit plaatst de sdg’s in de frontlinie van het hedendaags ideologisch slagveld. Niettemin zal het discours rond ontwikkeling(ssamenwerking) en duurzaamheid verder gepolitiseerd moeten worden, wil men echt betekenisvolle verandering bekomen.

Massacommunicatie voor iedereen

De kracht van ideologie schuilt in de verborgen manier waarop ze individueel gedrag beïnvloedt. Dat blijft toch een minder omstreden methode dan het gebruik van zichtbare dwang. Dit feit is al eeuwenlang bekend bij politieke leiders. Met de ontwikkeling van betaalbare massacommunicatie nam dan ook het aantal regimes dat gebruik maakt van deze ‘soft power’ toe.

Denk maar aan het belang van Trumps Twitteraccount of de poging van Rusland om de uitkomst van de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden via Facebook.

Dat is niets nieuws. Propaganda werd altijd al ingezet om de eigen of buitenlandse bevolking te beheersen. Wat nieuw is, is dat massacommunicatie in de voorbije decennia gedecentraliseerd werd. Nu de oppositie even goed toegang heeft tot dezelfde massacommunicatie-tools, is het makkelijker geworden om het maatschappelijke debat in een andere richting te sturen.

Het lepeltje suiker en de bittere pil

Wat hebben de sdg’s hier nu mee te maken? De communicatieve kracht van deze ontwikkelingsdoelen mag niet onderschat worden: zeventien doelen, elk vergezeld van een universeel symbool en no-nonsense slogans, gegoten in een kleurrijk kader.

Op het eerste zicht kan je niet tegen de sdg’s zijn. Dit maakt van de sdg’s een uitstekend ideologisch wapen.

En omdat de meeste sdg’s ver weg blijven van omstreden politieke issues, lijken ze bovendien neutraal. Op het eerste zicht kan je niet tegen de sdg’s zijn. Dit maakt van de sdg’s een uitstekend ideologisch wapen.

Inderdaad, de meeste onderzoekers die de targets en indicatoren analyseerden, weten dat de sdg’s verre van neutraal zijn. Zowel individuen, bedrijven als regeringen zijn erg happig om de sdg’s te gebruiken in hun communicatie. Zo kunnen ze toch iets van hun flair meepikken. De achterliggende politieke boodschap wordt er graag bijgenomen. Met een lepeltje suiker smaakt elke bittere pil zoet.

Zoals Orbie in zijn artikel Waarom de sdg’s de wereld niet zullen redden terecht aanduidt, zijn de sdg’s allesbehalve onschuldige, goedbedoelde doelstellingen. Hun targets en indicatoren legitimeren immers het huidige neoliberale economische systeem en stellen de achterliggende machtsverhoudingen niet in vraag. Bovendien zijn ze gebaseerd op het model van ongebreidelde economische groei. Die heeft geleid tot de milieuramp waar we ons vandaag in bevinden.

De sdg’s promoten impliciet de idee dat handelsliberalisering zal leiden tot wederzijdse toename in welvaart. Daarenboven negeren de duurzame ontwikkelingsdoelen aspecten zoals bestuur en cultuur. Deze zijn echter van fundamenteel belang voor menselijke ontwikkeling en de impact op het milieu. Het moge duidelijk zijn dat er veel meer politieke moed nodig zal zijn in de aanloop naar 2030, in de onderhandelingen over de opvolgers van de sdg’s.

Het medium is niet de boodschap

SDG Watch Europe is een campagne gestart, die de leden van het Europese Parlement oproept om sdg champions te worden door onder meer eerlijke wereldhandel voorop te stellen. Hoe komt het dat zoveel progressieve organisaties en politici het kader van de sdg’s overnemen, wanneer dit inherent neoliberaal is?

Dit spanningsveld kan verklaard worden door het verschil tussen het medium (sdg’s) en de boodschap (neoliberalisme). Sinds hun lancering zijn de duurzame ontwikkelingsdoelen in toenemende mate ook gecoöpteerd door progressieve krachten, die de sdg’s de facto ontkoppelen van hun neoliberale boodschap.

Wat je krijgt als je enkel naar de doelen kijkt, en de targets negeert, zijn de volgende boodschappen.

• Als we deze ambities willen waarmaken, moeten we diepgaande verandering teweegbrengen die de huidige privileges in vraag stelt en bestaande machtsverhoudingen omverwerpt.

• Als we de grenzen van de leefbaarheid van onze planeet niet willen overschrijden, zullen we op materiële welvaart moeten inboeten. Tegelijkertijd maakt de onverdeelbaarheid van de sdg’s duidelijk dat we voldoende ruimte moeten laten voor ontwikkelingslanden om hun sociale basisvoorzieningen uit te bouwen.

Ideologische oorlog

Deze claims komen overeen met diegene in het Manifest voor een Duurzaam Europa voor haar Burgers, het document waarop SDG Watch Europe haar campagne heeft gebaseerd. Dat manifest toont aan dat de sdg’s inderdaad losgekoppeld kunnen worden van hun oorspronkelijke (neoliberale) boodschap. Deze transformatie vindt plaats over de hele wereld.

Inherent aan de sdg’s is dat ze gevoelens van ambitie, wederzijdse afhankelijkheid, complexiteit en radicalisme opwekken.

De decentralisatie van massacommunicatie heeft het mogelijk gemaakt voor kritische tegenstanders van het huidige systeem om de interpretatie van de sdg’s te veranderen. Inherent aan de sdg’s is dat ze gevoelens van ambitie, wederzijdse afhankelijkheid, complexiteit en radicalisme opwekken.

Het is deze combinatie die van de sdg’s een dubbelagent maakt voor progressieve duurzame ontwikkeling. Daar waar ze oorspronkelijk werden opgesteld op basis van het neoliberale gedachtegoed, worden ze nu een instrument om effectieve progressieve verandering te bewerkstelligen.

Er moeten nog een hoop veldslagen gewonnen worden in de ideologische oorlog tegen het neoliberalisme, waaronder het bepalen van de volgende mondiale doelstellingen. Hoewel het klopt dat de huidige targets en indicatoren de wereld niet zullen redden, zijn de ambities en inclusiviteit van de sdg’s wel noodzakelijke voorwaarden om een verschil te maken.

Jonathan Matthysen is beleidsmedewerker bij Oxfam België-Belgique. Hij schrijft over handelsbeleid en de fairtradebeweging en heeft een achtergrond in politiek en economie. Lees de Engelstalige versie op de website van het Ghent Centre for Global Studies.