“‘‘De terugkeer van cholera stoppen, het kan!’’

Cholera zaait momenteel in stilte dood en chaos in Oost-Afrika.

© UNICEF

Vandaag vieren we Wereldwaterdag. Deze dag herinnert er ons aan dat water een onmisbare hulpbron vormt op onze planeet die onlosmakelijk verbonden is met onze gezondheid. Zuiver water en de bijbehorende sanitaire en hygiënemaatregelen vormen een essentiële bescherming tegen talrijke ziekten zoals cholera, dat sinds enkele jaren weer sterk in opmars is. We moeten deze nieuwe dreiging, die almaar meer landen treft, een halt toeroepen, vindt Christèle Devos van UNICEF België.

Cholera zaait momenteel in stilte dood en chaos, vooral in Oost-Afrika. De afwezigheid van een degelijke gezondheidsinfrastructuur, de gebrekkige toegang tot zuiver water en de klimaatverandering bevorderen de verspreiding van een ziekte die vooral kinderen treft. Nochtans kunnen we cholera uitroeien.

De cholera-epidemie verspreidt zich ver weg van het grote publiek. Ze mobiliseert de internationale gemeenschap niet echt en beroert Europese burgers niet omdat die er meestal geen weet van hebben. Toch is cholera sinds 2021 aan een stevige comeback bezig en treft de allerzwaksten. Onder de mediaradar verspreidt de ziekte zich in Malawi, Zambia en Zimbabwe en duikt opnieuw op waar ze uitgeroeid leek, zoals in Zuid-Afrika, Libanon en Syrië, met veel leed tot gevolg.

In februari 2024 registreerde Zimbabwe officieel 24.525 ziektegevallen, een cijfer dat een zware onderschatting is van de realiteit, en 528 sterfgevallen. In Zambia zijn er 374 overlijdens opgetekend sinds het eerste geval werd vastgesteld in oktober 2023. In dit land moest zelfs de start van het schooljaar voor 4,3 miljoen schoolkinderen worden uitgesteld om de verspreiding van de bacterie in te dijken.

In totaal kampen 13 Zuid- en Oost-Afrikaanse landen met een opstoot van cholera die aan minstens 3.000 mensen het leven kostte, vooral kinderen en jongeren. Het sterftecijfer loopt soms op tot 5% van de besmette populatie, zoals momenteel het geval is in Moroni, op de Comoren.

Cholera blijft dus nog altijd even dodelijk. De ziekte verzwakt tevens het sociale weefsel en het gezondheidssysteem van kwetsbare landen die met talloze uitdagingen kampen, zoals extreme armoede.

Cholera is al bekend sinds de 19de eeuw. De bacterie Vibrio Cholerae ontwikkelt zich in brak water en steekt mensen aan via besmet water of voedsel. Vervolgens wordt ze overgedragen door contact tussen mensen. Ze is vooral virulent in dichtbevolkte gebieden waar geen waterzuiveringssystemen bestaan, geen toegang tot zuiver water is en waar de hygiëne te wensen overlaat.

Wetenschappelijke kennis wijst uit dat de klimaatverandering de gevolgen van cholera-epidemieën verergert.

Als deze ziekte, gekenmerkt door diarree, niet wordt behandeld, kan ze in enkele uren fataal zijn. Ondervoede kinderen lopen het grootste risico om eraan te sterven. De verspreiding van deze bacterie legt de structurele tekorten bloot in zorgsystemen, gebrekkige gezondheidsinfrastructuur en sociale ongelijkheid, die we vooral zien in de armste landen. ‘Besmettingshaarden van cholera worden veroorzaakt door een demografische explosie en gebrekkige sanitaire infrastructuur’, aldus Didier Bompangue, hoogleraar epidemiologie aan de faculteit geneeskunde van de universiteit van Kinshasa, in de krant Le Monde.

Wetenschappelijke kennis wijst uit dat de klimaatverandering de gevolgen van cholera-epidemieën verergert. Langdurige droogte werkt de vermenigvuldiging van de bacterie in de hand en extreme klimaatgebeurtenissen spelen een rol in de verspreiding ervan. De vernietiging van waterzuiveringssystemen en gezondheidscentra dwingt slachtoffers ertoe om water uit besmette zones te gebruiken. Volksverhuizingen als gevolg van klimaatrampen leiden daarbij tot nieuwe besmettingshaarden. In het voorjaar van 2023 sloeg cycloon Freddy toe in Malawi en Mozambique, en vernietigde op zijn pad wegen, infrastructuur, centra voor de behandeling van cholera.

Moreel onaanvaardbaar

Tot zover de stand van zaken. De situatie ziet er niet rooskleurig uit. Maar bij de pakken blijven zitten zou ‘moreel onaanvaardbaar’ zijn. Want cholera is goed geneesbaar. Meestal volstaat het om een rehydratieoplossing oraal toe te dienen. In zeer ernstige gevallen kan men intraveneus rehydrateren of antibiotica voorschrijven. In theorie is er een choleravaccin beschikbaar, maar de productie is te beperkt om alle noden te lenigen. Om het hoofd te bieden aan de epidemie moest de International Coordinating Group on Vaccine Provision een radicale beslissing nemen en adviseren om een enkele dosis toe te dienen, die mogelijk minder bescherming biedt dan een dubbele dosis.

Het is onrechtvaardig dat mensen sterven aan een ziekte die zo makkelijk te genezen is.

Op het terrein verdubbelen UNICEF en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hun inspanningen om vaccins, diagnosekits, oraal rehydratiezout en ontsmettingsmiddelen te verdelen. Maar er zijn onvoldoende middelen. In mei 2023 riep UNICEF op tot actie. Er was 480 miljoen euro nodig om de dringende noden van de bevolking, vooral van kinderen, te lenigen en zo de epidemie te beteugelen. Er zijn dringend investeringen nodig om mensen toegang te geven tot zuiverwater en gezondheidszorg.

Het is onrechtvaardig dat mensen sterven aan een ziekte die zo makkelijk te genezen is. Om de coronapandemie in te dijken werden er aanzienlijke menselijke, financiële en wetenschappelijke middelen vrijgemaakt, maar de middelen die tegen cholera worden ingezet om het ergste te voorkomen zijn ruim ontoereikend. Daarom roepen wij burgers en regeringen op om solidair te zijn en met hun hulp echt het verschil te maken. Want het is nooit te laat.

Christèle Devos is algemeen directeur van UNICEF België.