“‘Defensie-uitgaven zijn alleen beheersbaar als EU-lidstaten meer samenwerken’

De inefficiëntie waamee EU28- lidstaten hun defensie uitgaven doen, leidt volgens officiële schattingen tot jaarlijkse ‘verliezen’ tussen de 25 en 100 miljard euro per jaar. De EU heeft 178 verschillende wapensystemen, daar waar de VS met 30 wapensystemen de wereld militair domineren.

USAF (CC0)

Belangrijker dan een stijging van de defensie-uitgaven, is eindelijk echt werk maken van meer concrete en efficiënte samenwerking tussen de Europese lidstaten. De inefficiëntie waamee EU28- lidstaten hun defensie uitgaven doen, leidt volgens officiële schattingen tot jaarlijkse “verliezen” tussen de 25 en 100 miljard euro per jaar. De EU heeft 178 verschillende wapensystemen, daar waar de VS met 30 wapensystemen de wereld militair domineren.

Als er al sprake is van Europese investeringen in militaire ontwikkeling, gebeurt dat op een niet-efficiënte en zelfs illegale wijze. Het voornemen om 13 miljard euro te pompen in een nieuw European Defence fund (EDF) is ook niet het antwoord op belangrijke Europese defensie- en veiligheidsvraagstukken. Wij onderzoeken daarom alle juridische-politieke wegen om de oprichting van dat EDF via een van de Belgisch parlementen of de volgende regering aan te vechten en tegen te houden. Voorafgaand aan het ‘Groot Defensiedebat’ (23 mei, Vrije Universiteit Brussel) roepen wij op tot wat meer sérieux in dat debat, kritische reflectie en budgettaire verantwoordelijkheid.

Militaire zaken en defensie zijn nogal cruciale kwesties en mogen niet gereduceerd worden tot een soort ‘Game of Drones’, die dus ook ontwikkeld kunnen gaan worden met belastinggeld.

Het debat over Defensie en de budgetten is belangrijk, maar wat vooralsnog totaal ontbreekt is oog voor efficiëntiewinsten. In plaats van een regering die op eigen houtje geld uitgeeft voor Defensie, en een factuur van liefst 8 miljard euro nalaat aan de voklgende, is er nood aan een regering die Europese samenwerking en harmonisatie nastreeft. Dat is goed voor de Europese veiligheid én voor de belastingbetaler.

De ontwikkelingen op Europees niveau stemmen al niet veel vrolijker, want volgens bepaalde juristen en experten is de oprichting van het EDF contraproductief en mogelijk onwettelijk. Dit EDF, dat door een centrumrechtse meerderheid werd goedgekeurd op de allerlaatste zittingsdag van het Europees Parlement, is om meerdere redenen problematisch. En een volgende Belgische regering zou daar best nog eens zeer kritisch naar moeten kijken vooraleer definitief akkoord te gaan. Militaire zaken en defensie zijn nogal cruciale kwesties en mogen niet gereduceerd worden tot een soort ‘Game of Drones’, die dus ook ontwikkeld kunnen gaan worden met belastinggeld.

Een Duitse organisatie begon een petitie om het EDF tegen te houden, stelt zich terecht vragen bij de vraag of de EU, die nota bene de Nobelprijs voor de Vrede won, volgens het Verdrag van Lissabon wel militaire technologie mag stimuleren. En ook organisaties als Pax Christi, Vzw Vredesactie en het European Network Against Arms Trade (ENAAT) hebben grote vragen bij dit nieuwe EDF.

Miljarden die worden opgehoest door Europese belastingbetalers, zonder dat er ook maar enige garantie is dat dit ook maar iets zal bijdragen aan extra veiligheid.

Vooreerst bestaat voor de oprichting van het EDF en de eraan verbonden beleidsdoelstellingen geen enkele wettelijke grondslag in het Europees Verdrag. De Europese Commissie zegt dat het onder de noemer “onderzoek en industriële politiek” valt, terwijl het om zuivere militaire doelstellingen gaat. Sommige juristen stellen dat dit op basis van Europees recht dus in feite een illegale beslissing is. De doelstelling en de wettelijke basis waarop de Europese Commissie en lidstaten zich baseren voor het EDF komen niet overeen.

Dit EDF betekent in essentie miljarden subsidies aan de militaire industrie, waarbij alle opties openliggen: van de ontwikkeling van drones tot alerlei (nucleaire) massavernietigingswapens. Miljarden die worden opgehoest door Europese belastingbetalers, zonder dat er ook maar enige garantie is dat dit ook maar iets zal bijdragen aan extra veiligheid voor die Europese burgers, noch zal zorgen voor meer militaire samenwerking binnen Europa. Met andere woorden, de veiligheid en defensie van Europa zijn met deze strategie allerminst gediend, terwijl dat wel de politieke uitleg is die er aan wordt gegeven.

Het is absurd dat drie parlementsleden een heel parlement gewoon even buiten spel zetten.

Een andere democratische lacune is dat het EP hier de komende jaren dus niets over te zeggen heeft. Dat is te danken aan het onverantwoorde optreden van drie parlementsleden van de ECR, de EVP en ALDE die elke medebeslissingsrecht van het EP hebben weggegeven in de onderhandelingen met de Raad en de Commissie. De Europese groenen stuurden hierover een brief aan EP-voorzitter Tajani. Het is absurd dat drie parlementsleden een heel parlement, dat budgettaire controle verantwoordelijkheden heeft, gewoon even buiten spel zetten. Maar het gebeurt dus, en stoemelings, zonder dat ook maar iemand ervan weet.

Europees leger

We wijzen er op dat het EDF ook geen antwoord biedt op het geroep van sommige politici voor een “Europees leger” of aan inefficiënte slagkracht van de EU inzake defensie. Hét probleem van de EU is versnippering van militaire capaciteit en een gebrek aan coördinatie waardoor vele landen dezelfde investeringen doen, in plaats van die te diversifiëren.

Waarom ontwikkelt men 20 verschillende tanks of andere wapensystemen? In vergelijking met de VS leveren dezelfde investeringen in de EU slechts 15% van de militaire slagkracht op. Volgens een studie van de Europese Commissie betalen de Europese burgers daarvoor in feite 25 tot 100 miljard euro per jaar teveel.

‘Het probleem van de Europese defensie is niet bepaald een gebrek aan budgetten – we geven jaarlijks zo’n 230 miljard euro uit — maar een gebrek aan samenwerking. Dus nu via de EDF een blanco cheque afgeven aan de defensie-industrie, zonder enige verbetering voor de samenwerking tussen EU-lidstaten, zonder enige ethische of andere garanties rond wapen-export te vragen, zal de EU bovendien geen sikkepit veiliger maken.’

Het voorbeeld van Belgische wapensystemen in Jemen laat nog maar eens zien dat België en ook andere lidstaten de wapenexport vooral bekijken door een economische bril en de mensenrechten gewoon vergeten.

Recent bleek nog uit het onthullende “Belgian Arms”-dossier van Knack, Le Soir, VRT en andere onderzoekers (Bellingcat en Lighthouse Reports) dat Waalse én Vlaamse militaire technologie wordt gebruikt door Saoedi-Arabië in een uiterst smerige oorlog in Jemen. Het voorstel van onze fractie om aan de oprichting van het EDF op zijn minst een strikte Europese controle rond wapen-export te koppelen, werd weggestemd door de centrumrechtse partijen.

Nochtans gingen Europese landen in 2008 akoord met EU-regels over wapenexporten. Lidstaten moeten hun exporten aan voorwaarden toetsen en controleren of die gerespecteerd worden. Bijvoorbeeld geen wapens naar landen waar men mensenrechten schendt of die leiden tot onderdrukking binnen landen.

Het voorbeeld van Belgische wapensystemen in Jemen laat nog maar eens zien dat België en ook andere lidstaten de wapenexport vooral bekijken door een economische bril en de mensenrechten gewoon vergeten. Vlaams minister-president Bourgeois gaf overigens toe dat de controle op Vlaamse export bijzonder moeilijk is. Reden te meer om dat op EU-niveau te organiseren.

Grootschalige geldverspilling

Er is een zeer straffe tendens tot militarisering van het EU-budget, dankzij een defensie-lobby én het nieuwe veiligheidsdiscours als gevolg van migratie en terroristische aanvallen. In 2015 gaven we via de EU-begroting niets uit aan defensie, in 2016 ging er amper een miljoen euro naar de “Prepatory Action on Defence Research”, in de jaren erna jaarlijks 30 miljoen. En vanaf 2021 zou dat plots bijna twee miljard per jaar worden. Het strookt niet met het Europese Gemeenschappelijk Veilgheids en Defensie Beleid (CSDP).

Als men wél meer zou samenwerken, zou er dus geen énkele extra euro uit andere Europese budgetlijnen naar de Europese defensie-industrie moeten vloeien. Extra geld pompen in de defensieindustrie zal ons niet vooruit helpen als men niets doet aan het doen naleven van de aanbestedingsregels van de Europese “Defense Procurement” richtlijn uit 2009. Het is niet efficiënt om de Europese defensie industrie te willen stimuleren via onderzoek en ontwikkeling, als men niets doet aan de weinig transparante wijze waarop nu de militaire aanbestedingsprocedures verlopen. Zie bijvoorbeeld de hele miljarden kostende saga rond de vervanging van de Belgische F16.

Alternatieven

Het alternatief dat wij voorstellen, is gericht op een intensere Europese samenwerking zonder extra financiële steun voor de wapenindustrie. De Europese wapenindustrie moet niet versterkt worden vanuit de Europese begroting. De focus moet liggen op een betere samenwerking tussen de EU-lidstaten. Een nauwere en veelzijdige Europese samenwerking inzake onderzoek, ontwikkeling, aankoop, training en onderhoud zal ons veel verder brengen en een positief effect teweegbrengen op het vlak van Europese defensie.

Wij stellen voor om er het bestaande ATHENA financieringsmechanisme voor te gebruiken. Dat is een mechanisme dat kadert in de Europese “Security and Defence Policy” (CSDP), waarin alle lidstaten samen participeren. Dit is dan ook de meest logische en meer efficiënte weg om vanuit nationale militaire begrotingen geld naar meer Europese samenwerking te laten vloeien. De meerderheidspartijen gaan hier echt te ondoordacht mee om en dreigen het probleem van een gebrek aan efficiëntie alleen maar te vergroten.

Er bestaan enkele goede praktijkvoorbeelden rond militaire samenwerking, zoals de luchtmacht samenwerking in Eindhoven, Eurocorps in Straatsburg, de landen die al brigades samenvoegen en Nordevco, voor gezamenlijke militaire opleidingen. Al dit soort van samenwerkingen moeten worden uitgebreid en geïntegreerd in het bestaande PESCO.

En dat alles in eerste instantie gericht op conflictpreventie, diplomatie en crisisinterventie. Dat betekent ervoor zorgen dat Europees beleid op andere domeinen niet bijdraagt tot het ontstaan van destabillisering en conflicten.

Bart Staes, Wouter De Vriendt zijn parlementsleden voor Groen, Bogdan Vanden Berghe is kandidaat parlementslid voor dezelfde partij