“‘‘Dit is het probleem met koolstofmarkten’’

Een protestactie van Oxfam tijdens de VN-conferentie in Poznan, Polen, in 2008. De relatieve koolstofvoetafdruk per land in beeld gebracht.

allispossible.org.uk (CC BY 2.0)

Koolstofcompensatiemarkten worden belangrijker en belangrijker, maar verdienen ook een kritische blik. Dat schrijft Simon Zadek, directeur van NatureFinance. ‘Slecht geregelde systemen hebben de opkomst van “koolstofcowboys” mogelijk gemaakt.’

In januari werd onthuld dat maar liefst negentig procent van de koolstofkredieten die door een van ’s werelds grootste certificeerders zijn goedgekeurd, wellicht spookkredieten zijn en dus geen werkelijke vermindering van koolstof in de atmosfeer vertegenwoordigen. Dit schandaal mag sommigen dan geschokt hebben, het zou geen verrassing mogen zijn. De huidige vrijwillige koolstofmarkten zijn niet op hun taak berekend.

De logica achter koolstofcompensatiemarkten is eenvoudig en overtuigend. Als bedrijven moeten betalen voor hun koolstofdioxide-uitstoot, zullen ze een sterke reden hebben om minder uit te stoten en zal er meer geld vloeien naar activiteiten die emissies vermijden of verminderen. Maar als zo’n groot deel van de gecertificeerde compensaties van slechte kwaliteit is, schiet het concept duidelijk tekort. Gezien de centrale rol van compensaties in de netto-nul-beloftes van bedrijven, belooft dit niet veel goeds voor wereldwijde klimaatactie.

Nog erger is dat slecht geregelde koolstofcompensatiemarkten de opkomst van ‘koolstofcowboys’ mogelijk hebben gemaakt. Deze handelaren in koolstofkredieten betalen de bedrijven en gemeenschappen in het Mondiale Zuiden die natuurcompensaties leveren te weinig, en verkopen de compensaties vervolgens met een opslag aan klanten uit ontwikkelde landen.

Veel klimaatactivisten beweren dat elke op de markt gebaseerde aanpak fundamenteel gebrekkig is, omdat die bedrijven in staat stelt CO2 van hun balans te verwijderen door compensaties te kopen zonder de uitstoot daadwerkelijk te verminderen. Op deze manier, zo stellen critici, ontlopen bedrijven de publieke en politieke druk om hun activiteiten te veranderen, en wordt het tempo van de decarbonisatie in feite vertraagd.

Het probleem is het ontbreken van een robuust bestuurskader.

Maar het probleem met het koolstofcompensatiesysteem is niet dat het op de markt gebaseerd is. Het probleem is het ontbreken van een robuust bestuurskader om ervoor te zorgen dat de markt zijn publieke doel bereikt.

Zelfs markten met een betwiste reputatie, zoals die voor financiële en farmaceutische producten, hebben regels die verder gaan dan het certificeren van de kwaliteit van de verhandelde producten. Dat moet een zekere verantwoordingsplicht van de deelnemers waarborgen en prijzen vastleggen die zij in rekening kunnen brengen.

Vrijwillige koolstofmarkten daarentegen vertrouwen bijna uitsluitend op particuliere certificeringsregelingen die bevestigen dat een bepaalde hoeveelheid broeikasgassen – een ton CO2-equivalent per koolstofkrediet – uit de atmosfeer is gehouden of daaruit is verwijderd.

Certificering speelt een belangrijke rol, maar kan alleen werken als het wordt ondersteund door een breder bestuurskader. Net zoals we nooit zouden toestaan dat bijvoorbeeld levensmiddelen of geneesmiddelen uitsluitend via vrijwillige, op certificering gebaseerde systemen worden geregeld, zouden we dat ook niet moeten doen voor CO2-emissies.

Het goede nieuws is dat er inspanningen worden geleverd om het bestuurskader rond vrijwillige koolstofmarkten te versterken, zowel op nationaal niveau als via particuliere internationale initiatieven zoals de Integrity Council for the Voluntary Carbon Market. De Taskforce on Nature Markets van zijn kant werkt aan voorstellen voor een solide bestuur van alle natuurmarkten, inclusief de koolstofmarkten. Maar we moeten het tempo, de ambitie en de impact van deze inspanningen opvoeren.

Om geloofwaardige, doeltreffende koolstof- en biodiversiteitskredietmarkten tot stand te brengen, moet op meerdere fronten vooruitgang worden geboekt.

Er is een radicaler niveau van transparantie en verantwoording nodig, zodat iedereen precies kan zien welke deals worden gesloten en door wie. Handelaren moeten worden geaccrediteerd, niet in de laatste plaats om een einde te maken aan het fenomeen van de koolstofcowboys. Daarnaast moeten ook de betrokken mensen worden gehoord en moeten alle belanghebbenden zichtbaar zijn. Dit zal belangrijke kwaliteitssignalen geven aan de markt, waardoor compensaties van slechte kwaliteit en gebrekkige certificering minder aantrekkelijk worden, terwijl de mensenrechten worden beschermd.

Het is ook tijd om minimumprijsniveaus vast te stellen om de kwaliteit op te trekken en om billijkere resultaten te bevorderen, met name voor het Mondiale Zuiden, inheemse volkeren en lokale gemeenschappen.

Tot slot moet de internationale regelgeving worden verbeterd. Beginselen en richtlijnen zijn niet opgewassen tegen producten van slechte kwaliteit, oneerlijke deals, handelaren zonder scrupules en markten zonder minimumnormen.

Op al deze gebieden zou het uitwerken van oplossingen, het uitvoeren van proefprogramma’s en het opschalen van succesvolle initiatieven relatief eenvoudig zijn. Daarbij moet gebruik worden gemaakt van bestaande platforms en initiatieven die marktdeelnemers, het maatschappelijk middenveld, vertegenwoordigers van inheemse volkeren en lokale gemeenschappen, deskundigen en beleidsmakers vandaag al samenbrengen. Digitale instrumenten zoals zogenaamde slimme contracten kunnen de vooruitgang versnellen, met name wat betreft het vergroten van de transparantie en de verantwoordingsplicht.

Een goede werking van de koolstof- en biodiversiteitskredietmarkten is van doorslaggevend belang voor de verwezenlijking van onze klimaat-, natuur- en ruimere ontwikkelingsdoelstellingen. Als we die stap niet weten te zetten, kunnen deze doelen onbereikbaar worden. Zonder een grondige herziening maken deze markten eerder zélf deel uit van het probleem.

Simon Zadek is directeur van NatureFinance. Dit opiniestuk werd geschreven voor Project Syndicate en vertaald naar het Nederlands door Menno Grootveld.