“‘‘Dit is hoe China(’s vaccin) de wereld verovert’’

‘De Chinese vaccins zijn het ijzerpoeder dat Xi overal rond gaat strooien, met in zijn binnenzak een flinke magneet.’

Tauno Tõhk (CC BY-SA 2.0)

‘China’s vaccins gaan viraal en elk vaccin is als een druppel op China’s snel stijgende stalagmiet.’ Dat schrijft MO*medewerker, journalist en auteur Nick Meynen. ‘De coronacrisis katapulteerde China over de Verenigde Staten heen tot de facto wereldleider.’

De verdeling van het corona-vaccin lijkt op de ruimtewedloop uit de jaren zestig. Poetin won en doopte zijn brouwsel ‘Sputnik V’. Westerse bedrijven maken meer vaccins, maar Chinees president Xi lijkt als laatste te lachen. China’s vaccins gaan viraal en elk vaccin is als een druppel op China’s snel stijgende stalagmiet.

Als het Westen ooit terug opkijkt van zijn eigen navel, zal het verschrikt vaststellen dat de eerste loyaliteit van talrijke belangrijke landen naar China is verschoven.

Xi sloot al deals met Brazilië, Chili, Mexico, Marokko, Egypte, Turkije, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Indonesië, Maleisië en de Filippijnen. Geld mag geen probleem zijn, want China voorziet goede leningen als glijmiddel. Al die vaccinvriendelijkheid heeft wel een prijs, ook al is die nu nog niet duidelijk. De Filippijnen staan alvast onder druk om in ruil voor het Chinese vaccin hun territoriale claims op de door China gedomineerde Zuid-Chinese zee af te zwakken. De Chinese vaccins zijn het ijzerpoeder dat Xi overal rond gaat strooien, met in zijn binnenzak een flinke magneet.

China’s vaccintraktaties passen in een patroon. Xi’s diplomatie ‘met Chinese kenmerken’ vulde maar wat graag de vele hiaten die Amerikaans president Donald Trump creëerde. Dat gaat van Chinese posities in de Verenigde Naties tot China’s aanwezigheid in Syrië.

In de Westerse informatiebubbel is China vaak de ‘opkomende macht’, meestal in vijandelijke zin. Buiten die bubbel is China vaak geen ‘runner-up’ meer, maar de nummer één. China is niet alleen de voornaamste handelspartner voor 124 landen, velen zien het land nu al als de morele leider. De coalitie van 189 landen die beweren dat ze de vaccins eerlijk willen verdelen? China doet mee, de Verenigde Staten niet. Het Westen hamstert vaccins: Westerse landen bestelden al drie keer méér vaccins dan ze inwoners hebben. Dat zet kwaad bloed bij de 9 op de 10 mensen in de wereld die in 2021 geen vaccin zullen krijgen.

Wat doet China? Het schiet niet-Westerse landen te hulp nog voor het zijn eigen bevolking vaccineert. Opvallend: het zijn niet de allerarmste landen die China gaat helpen, maar wel een reeks landen die van strategisch belang zijn. Als het Westen ooit terug opkijkt van zijn eigen navel, zal het verschrikt vaststellen dat de eerste loyaliteit van talrijke belangrijke landen naar China is verschoven.

Wie de groeiende rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China nu nog altijd een nieuwe Koude Oorlog noemt, die doet aan wishful thinking. Er is wel de analogie van twee supermachten die zonder open oorlog om het (morele) leiderschap van de wereld strijden, maar China vandaag is niet de Sovjet-Unie van toen. De Chinese economie is in koopkracht uitgedrukt nu al groter dan de Amerikaanse. De Sovjet-Unie schommelde tussen 20 en 44% van de economie van de Verenigde Staten. China loopt steeds verder uit.

Het land richt zich ook naar buiten. Na het Chinese alternatief voor de WereldBank (de Asian Infrustructre Investbank Bank of AIIB, waar ook België lid van is) en het quasi wereldwijde ‘Belt and Road Initiative’ zijn er nu hun vaccins. Het verhaal van de Koude Oorlog is imperial overstretch, hoogmoed voor de val. Vooral voor de Verenigde Staten is dit een verhaal zoals dat van de val van Icarus, met het virus als kantelpunt. Het is ook een verhaal dat zo ongemakkelijk is, dat velen het liever niet in de ogen kijken. De consequenties sturen immers koude rillingen over de rug.

Voor een beter historisch kader dan de Koude Oorlog moet je niet 75 maar 175 jaar terug in de tijd. Stel: je heerst over een land met een groeiende opiumepidemie. Je probeert te verhinderen dat buitenlanders opium in je land importeren en aan je landgenoten slijten, maar wordt onder vuur genomen door de veel beter bewapende drugsbaron. Dit overkwam de Chinese keizer Daoguang uit de Qing-dynastie in de Eerste Opiumoorlog tussen 1839 en 1842. De drugsbaron was het Britse Imperium. De Opiumoorlogen eindigden met het Verdrag van Tianjin van 1858. China werd verplicht tot herstelbetalingen, tot het openen van tien extra havens voor Europese handel, het afstaan van territorium, het legaliseren van de opiumhandel en het christelijk geloof. Het verdrag van Tianjin is voor China wat het Verdrag van Versailles voor Duitsland was: een historisch onrecht die bij een hele natie vooral één behoefte oproept: wraak.

In 2020 smaakte de wraak nog zoeter dan anders. Een van de gebieden die China in de Opium-oorlogen moest afstaan was Hongkong. We weten wat daar in 2020 gebeurde. Een ander stukje ligt in de hoge Himalaya. Ook daar won China dit jaar terrein terug. Maar China neemt niet alleen terug, het draait de rollen om. China is nu de leverancier van ‘opium’ aan ons, in de figuurlijke zin. Ze leveren aan de Britten, de Fransen, de Amerikanen en aan ons allemaal. 175 jaar geleden waren veel Chinezen verslaafd aan de opium die de Britten daar verkochten, nu zijn veel Westerlingen verslaafd aan ‘Made in China’-producten. Chinese beleidsmakers wenden de macht die ze van ons cadeau krijgen heel efficiënt aan.

Neem nu België, waar Charles Michel (MR) en Kris Peeters (CD&V) het allerbeste plekje van de luchthaven van Luik aan het Chinese Amazon schonk: Alibaba. Dit maakt pluche pandaberen van rond de één euro mogelijk. Het economisch argument was belachelijk. Eerst zouden er duizenden jobs komen, na de ondertekening ging het nog over 300 jobs. Michel en Peeters willen dat we daarbij vooral niet nadenken over hoeveel jobs er door Alibaba verdwijnen bij lokale handelaars. De toekomst is jobvernietiging. In soortgelijke hubs lukte het Alibaba al om het aantal jobs te beperken door extreem doorgedreven automatisering.

In de Verenigde Staten stierf al 1 op de 1000 mensen aan COVID-19. In China 1 op de 300.000. De strijd der bestuursmodellen is volop bezig.

In moeilijke tijden kent men zijn vrienden. Jack Ma, de grote man achter Alibaba, liet half maart een toen cruciale lading van een half miljoen mondmaskers leveren aan ons land. Dit nadat onze koning dat per telefoon vriendelijk gevraagd had. In vijf weken maakte China meer dan vier miljard mondmaskers, die het hoofdzakelijk exporteerde. Het ‘Anti-epidemic Medical Expert Team from China to Italy’ stond op een Italiaanse tarmac te poseren maanden voor de Europese Unie iets voor Italië kon betekenen. Een labo in Shanghai gaf vaccinmakers over de hele wereld de code van het virus cadeau. Zoals The Economist schreef, is China van mening dat ‘als sommige westerse democratieën hun voorsprong verspilden, dat aantoont hoe hun systeem van regeren minderwaardig is aan dat van China’.

Hoewel ik zo’n conclusie niet onderschrijf zijn er wel cijfers die tot nadenken stemmen. In de Verenigde Staten stierf al 1 op de 1000 mensen aan COVID-19. In China 1 op de 300.000. De strijd der bestuursmodellen is in elk geval volop bezig, zoals tijdens de Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Met dat verschil dat deze keer China aan het winnen is, met dank aan het isolationisme van Trump. Van de Serviërs tot de Saoedi’s: de populaire professor en schrijver Peter Frankopan merkt op hoe leiders nu zeggen dat alleen China hen kan helpen.

De coronacrisis katapulteerde China over de Verenigde Staten heen tot de facto wereldleider. Hoe we daar hier in Europa best mee omgaan is een andere vraag, waar ik in mijn boek dieper op in ga. Eerst is er nood aan een beter besef van onze plaats in de wereld. Beter nog dan met cijfers laat die zich illustreren met krachtige symboliek. China plantte zonet de eerste vlag op de maan sinds 1972.

Deze opinie is een geactualiseerde versie van een hoofdstuk uit het boek De val van Icarus. Het virus als kantelpunt (EPO, 2020). Nick Meynen is geograaf, conflict-deskundige en auteur van vijf boeken.