“‘‘Dit is hoe (extreem)rechts boze boeren manipuleert’’

Te lage marktprijzen, te hoge kosten voor energie, extreme weersomstandigheden, de boeren staan al vele jaren onder hoge druk. De landbouwmalaise staat hoog op de politieke agenda en leidde tot het aborteren van een flink deel van de Europese Green Deal.

De cruciale elementen van die Green Deal die betrekking hebben op landbouw en voedsel zijn de laatste maanden allemaal in de vriezer gestopt: ‘Farm 2 Fork strategie’ waaronder de pesticidenreductie (SUR), Regulering rond duurzame voedselsystemen, en de reeds spaarzame elementen groene elementen van het Europese landbouwbeleid.

80 procent van het Europese geld gaat naar slechts 20 procent van de grootste landbouwbedrijven.

Het narratief van (extreem)rechts – enkele dagen voor de verkiezingen was er weer een boze boeren manifestatie in Brussel en er komen er vast nog dit najaar – om dit toe te juichen in naam ‘van de boeren’ is echter zwaar misleidend.

De slechte sociaaleconomische positie van boeren komt immers niet door het reeds vermelde voedselplan uit de Green Deal dat dus al politiek gesloopt was nog voor het goed en wel kon worden goedgekeurd, laat staan ingevoerd. De malaise van boeren is direct gelieerd aan het door rechtse politici gestuurde Europese landbouwbeleid van de laatste decennia.

Volgens de statistieken verdwenen de laatste vijftien jaar meer dan vijf miljoen landbouwbedrijven in de EU. Ook in België gaat die afname hard: de voorbije twintig jaar legden wekelijks gemiddeld zeventien Vlaamse boeren het loodje. De recente boerenprotesten in veel Europese landen, waren voornamelijk een zeer begrijpelijk reactie op het gebrek aan een redelijk inkomen en bestaanszekerheid.

Sinds decennia besteedt de EU besteedt jaarlijks ruim 50 miljard euro aan het gemeenschappelijk Europees landbouwbeleid (GLB) en toch gaan boeren bij bosjes failliet. Dé vraag die te weinig wordt gesteld is: hoe kan dat?

Om te beginnen krijgt in Vlaanderen 20 procent van de (in oppervlakte) grootste boeren 54 procent van het Europese landbouwgeld. Het Europese gemiddelde is nog ongelijker: 80 procent van het Europese geld gaat naar slechts 20 procent van de grootste landbouwbedrijven.

Ondanks de EU-miljarden zijn de inkomens in de landbouw gedaald tot 47% van de gemiddelde brutolonen in de EU. Voor een beroepsgroep die voorziet in collectieve basale bestaanszekerheid namelijk voedsel, is dat bizar. Bij veel van de boerenprotesten waren het vooral jonge boeren die de straat op gingen. Jonge boeren die hun ouders moeten uitkopen, betalen gemiddeld 80.000 euro per hectare, landjepik door kapitaalkrachtige ondernemers overal in Europa, en hoge prijzen voor landbouwgronden, het beperkt allemaal de instroom van nieuwe boeren beperkt.

De effecten van vergrijzing zullen op korte termijn voelbaar worden. De gemiddelde leeftijd van een landbouwer steeg in Vlaanderen de afgelopen jaren gestaag, van 50 jaar in 2007 tot 54 jaar in 2016. Slechts 10 procent van de boeren is jonger dan 40.

Sinds decennia besteedt de Europese Unie jaarlijks miljarden aan het landbouwbeleid en toch gaan boeren bij bosjes failliet.

Dit vergt dringend actie. Maar op dit moment worden de problemen in de landbouw door vooral rechtse partijen, gereduceerd tot het 'teveel aan groene regels'. De Europese Green Deal was in de campagnes de kop van jut. Veel Europese regels zouden inderdaad simpeler kunnen zijn voor landbouwers. Maar dat wil niet zeggen dat ambitieuze plannen voor klimaat en biodiversiteit niet heel hard nodig zijn, juist voor het voortbestaan van de landbouw zelf, zeggen ook duizenden wetenschappers.

Tussen hamer en aambeeld

Boeren zitten tussen hamer en aambeeld. Boven het aambeeld zitten ze in de klauwen van grote monopolisten: de leveranciers van zaaigoed, (kunst)meststoffen en pesticiden. Onder het aambeeld nemen ze alle risico’s en krijgen ze een marktprijs voor het geleverde werk die vaak niet eens de kosten dekt.

De grote groep bezorgde wetenschappers stelden tijdens de aanval van (extreem)rechts op de Green Deal, dat het verdwijnen van miljoenen boeren niet samenhangt met milieuregels maar wel met de sterke concurrentie op de wereldmarkt en intensivering binnen de sector.

Bij de laatste hervormingen van het GLB in 2021 ging het meteen weer fout. Door traditionele landbouwlobbies en rechtse partijen werd de zeer oneerlijke verdeling van miljarden aan landbouwsubsidies in stand gehouden. De groene fractie in het EP berekende toen dat een plafonnering van de GLB-steun tot maximaal 60.000 euro niet alleen onrechtvaardigheid zou wegwerken, maar ook 12 tot 13 miljard euro zou ‘vrijmaken’. Dat geld zou kunnen worden ingezet voor het financieren van de transitie naar een duurzamer landbouwbeleid en de ondersteuning van jonge landbouwers.

De politieke familie van partijen als CD&V, de Nederlandse BBB en CDA (lid van de Europese ‘EVP’ fractie), alsook de liberale familie Renew Europe (Open VLD) staat ook nog altijd vierkant achter een vrijhandelsverdrag met een blok landbouwlanden waaronder Brazilië en Argentinië. Dit terwijl het duidelijke is dat veel Europese boeren niet kunnen concurreren met de goedkope grond en arbeid, en de lage milieustandaarden in die landen.

De druk op boeren richting schaalvergroting en intensivering heeft ernstige gevolgen voor het milieu (denk aan de insecten die gewassen bestuiven en waterverontreiniging met pesticiden), maar ook voor de gezondheid van boeren en hun families zelf.

Zoals uit stemmingen in het afgelopen jaar is gebleken, negeren opnieuw partijen van de EVP en alle partijen rechts daarvan, samen met de lobbyclubs als de Boerenbond en LTO (verenigd in het Europese lobbykoepel Copa-Cogeca), deze gevolgen volkomen. Met name de EVP heeft decennia het EU landbouwbeleid gestuurd. Serieus milieubeleid is er in die sector amper geweest tot nu toe, stelde ook de Europse Rekenkamer, dus de rampzalige situatie van boeren kan niet door groen beleid komen.

Na de protesten begin dit jaar zei Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen dat ze de boeren tegemoet zou komen. Echter, de stem waar tot nog toe minder gehoor aan is gegeven is die van kleine- en middenschalige boeren, die Europa in het merendeel van haar voedsel voorziet. Deze worden veelal gerepresenteerd door de Europese Coordinatie van La Via Campesina (ECVC), de Europese tak van La Via Campesina dat met 200 miljoen leden de grootste boerenorganisatie ter wereld is. 

Tijdens de boerenprotesten in Brussel van 1 februari, 26 februari en 26 maart eiste ECVC een eerlijk inkomen, en ondersteuning van jonge en nieuwe boeren. In plaats daarvan luisterde de Commissie vooral naar de lobbyclub Copa-Cogeca. De boodschap was: Schrap maar wat milieuregels, dan zijn ze weer even stil!

Vlaams boerenbedrog

Ook extreemrechts strekt haar tentakels uit naar de boerenprotesten. Hebben zij dan oplossingen? Integendeel.

De Spaanse extreemrechtse partij Vox bijvoorbeeld doet zich voor als anti-globalistisch en verdediger van de boeren, maar werkt ondertussen nauw samen met extreme pro-vrijhandel denktanks. Deze zijn tegen elke bescherming van boereninkomens, tegen elke overheidsmaatregel voor publieke belangen als volksgezondheid of milieu, en voor een vrijhandel-zonder-regels. Dit betekent de nekslag voor Europese boeren.

Ook Vlaams Belang in het Europees parlement – daar vertegenwoordigd door Tom Vandendriessche, ideoloog en rechterhand van partijvoorzitter Tom Van Grieken - stemde in 2021 bij de laatste GLB-hervorming tegen veel voorstellen die boeren en plattelandsregio’s hadden kunnen ondersteunen, korte ketens hadden kunnen stimuleren. Regels voor supermarkten, voedselproducenten om hun verantwoordelijkheid inzake pesticiden te nemen daar stemde de partij tegen, net als de EVP overigens. Het Vlaams Belang stemde ook tegen steun en advies aan boeren om ‘Integrated Pest Management’ (IPM) in de praktijk te brengen. Minder pesticidengebruik zou nochtans én boeren (zowel hun portemonnee en hun gezondheid) én het milieu ten goede komen.

Bij de laatste GLB-hervorming stemde het Vlaams Belang tégen een amendement van de anti-fraudecommissie van het Europees Parlement om informatie te verzamelen over alle GLB-subsidies teneinde fraude te bestrijden. Dit voorstel kwam er wegens ‘de Babis-zaak’, de voormalige Tsjechische premier, tevens eigenaar van Agrofert, die vele miljoenen Europese subsidies cashte.

Het Vlaams Belang stemde ook tegen een goedgekeurd voorstel dat verkoop bij verlies wilde verbieden. Wederverkoop met verlies verwijst bijvoorbeeld naar de typische supermarktpraktijk om een landbouwproduct door te verkopen tegen een lagere prijs dan de werkelijke kosten en de daaruit voortvloeiende problemen van eerlijke concurrentie.

Lachende derde

Wie is de lachende derde? De supermarkten, de banken, leveranciers van kunstmest- en pesticiden, groothandelaren, die allemaal het meest verdienen aan boeren die zo productief mogelijk moeten werken.

De prijzen van pesticiden, zaden en kunstmest zijn de laatste decennia explosief gestegen en wegen zwaar op de bedrijfsvoering van een boer. De prijzen voor synthetische kunstmest (fossiele brandstof) waren in het eerste decennium van deze eeuw al met 80% gestegen, en stegen tussen 2021 en 2022 nog eens met 116%. Vanwege deze fors gestegen prijzen voor inputs is er een directe link tussen inkomens van boeren: voor elke euro die een boer uitgeeft aan pesticiden is het bruto-inkomen een kwart lager, als je de EU-subsidies zou wegstrepen, blijkt uit een studie van Le Basic.

Uiteindelijk kunnen we stellen dat de groothandel en de agrobusiness het meest verdienen aan het Europese landbouwbeleid dat zowel boeren als biodiversiteit verslindt.

Uiteindelijk kunnen we stellen dat de groothandel en de agrobusiness het meest verdienen aan het Europese landbouwbeleid dat zowel boeren als biodiversiteit verslindt. Met dank aan de belastingbetaler. De leveranciers van deze chemische ‘inputs’ en groothandelaren, die zeer goed boerden de laatste decennia, lobbyen voor een beleid van de status-quo, waarbij de schade aan gezondheid en milieu altijd afgewenteld kan worden op de maatschappij. Dit zijn niet toevallig ook de sectoren met de grootste lobbybudgetten en goed geoliede lobbymachines in Brussel én andere hoofdsteden. Ze worden daarbij dus actief gesteund door (extreem)rechtse politici die er niet voor terugdeinzen om aan ‘fact free politics’ te doen.

De meeste boeren en burgers willen best toewerken naar een duurzamer voedselsysteem. Maar dit moet wel gepaard gaan met bestaanszekerheid, een waardig inkomen voor boeren en met een landbouw die aantrekkelijk is voor de nieuwe generatie boeren.

Voorstellen om dit te realiseren liggen al jaren klaar. Het wordt tijd dat nationale regeringen én de EU hier gehoor aan geven, met sterk en progressief beleid. De tendens in de EU, na de laatste verkiezingen laat helaas uitschijnen dat het omgekeerde zal gebeuren. De vraag is of dat in het belang van boeren, burgers en kwetsbare ecosystemen zal zijn. Het antwoord is nee.

Nina Holland en Hans van Scharen zijn onderzoekers bij lobbywaakhond Corporate Europe Observatory (CEO).