“‘‘Dit is waarom landen zoals Rusland de illegale drugshandel ondersteunen’’

‘Het Kremlin heeft onder Poetin herhaaldelijk criminele elementen in de staatsstructuren opgenomen.’

Firdaus Omar (CC BY-NC-ND 2.0)

Wereldwijd zijn regeringen betrokken in de illegale drugshandel, met Rusland als bekendste voorbeeld. Waarom gebeurt dit en wat zijn de gevolgen? Journalist en auteur John P. Ruehl: ‘Drugs produceren of de handel ervan “belasten” kan cash opleveren als zwart geld, om begrotingen in evenwicht te brengen of om elites te verrijken.’

De moderne geglobaliseerde wereld heeft de opbouw van internationale drugsnetwerken gemakkelijker en vooral winstgevender gemaakt. Verschillende regeringen of elementen of structuren binnen deze regeringen, werken actief samen met criminele groepen om de wereldwijde stroom van drugs te bevorderen. Dat heeft geleid tot een sterke en wereldwijde toename van het gebruik.

Volgens het Drugs Report 2022 van het VN-Bureau voor Drugs en Criminaliteit (United Nations Office on Drugs and Crime, UNDOC) waren er in 2020 wereldwijd 284 miljoen gebruikers in de leeftijdscategorie van 15 tot 64 jaar, een stijging met 26 % tegenover tien jaar eerder.

Drugs in andere landen introduceren levert brandstof voor lokale criminele groepen. Het is ook een effectieve manier om sociale destabilisering te bevorderen.

Staten kunnen zich om uiteenlopende redenen in de drugshandel mengen. De hoge winsten kunnen staten of staatsstructuren ertoe brengen drugs te produceren en te transporteren, vooral als ze in financiële moeilijkheden zitten. Drugs produceren of de handel ervan “belasten” kan cash opleveren als zwart geld, om begrotingen in evenwicht te brengen of om elites te verrijken.Drugshandel tolereren kan ook noodzakelijk geacht worden voor de regionale economische stabiliteit en kan criminele groepen ervan weerhouden de confrontatie met de staat aan te gaan.

In andere gevallen kunnen staten of staatsstructuren onder controle komen van criminele elementen die door corruptie of geweld grote invloed verworven hebben in politieke, militaire of justitiële instellingen. Staatsinstellingen zijn dikwijls ook te zwak of in opspraak gekomen om criminele groepen te stoppen. Die groepen hebben nooit tevoren de graad van politieke invloed verworven die zij nu genieten in een groot aantal Afrikaanse, (Oost)-Europese en Latijns-Amerikaanse landen.

Ten slotte gebruiken sommige regeringen de drugshandel om bepaalde doelstellingen van hun buitenlands beleid te bevorderen, een vorm van hybride oorlogsvoering. Steun geven aan criminele groepen in landen waarmee men in competitie is of in een conflict verwikkeld, ondermijnt de autoriteit van de regeringen in die landen.

Het is ook een effectieve manier om sociale destabilisering te bevorderen. Drugs in andere landen introduceren levert brandstof voor lokale criminele groepen, verzwakt het juridisch en gevangenissysteem en veroorzaakt kosten voor behandeling en rehabilitatie. Verslaving legt een zware psychologische druk op de maatschappij en tast de sociale cohesie aan.

De medeplichtigheid van staatsstructuren in de drugshandel

Er zijn verschillende verklaringen voor de bemoeienissen van de Russische regering met de internationale drugshandel. Russische staatsstructuren hebben geprobeerd cash te genereren voor eigen gewin, maar ze hebben ook samengewerkt met machtige criminele groepen in corrupte netwerken en om bloedvergieten te voorkomen – het Kremlin heeft onder Poetin herhaaldelijk criminele elementen in de staatsstructuren opgenomen.

Daarnaast probeert het Kremlin het Westen te straffen voor het opleggen van sancties na de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 door drugs in de westerse landen binnen te brengen. Het maakt daarbij gebruik van zijn banden met de Euro-Aziatische onderwereld.

In Bulgarije zijn corrupte politici verwikkeld in de drugssmokkel, evenals in Servië, Montenegro en Macedonië.

Door zijn rol in de drugshandel heeft het Kremlin zijn invloed versterkt in de vroegere Sovjetstaten in Centraal-Azië. Die staten hebben tientallen jaren lang de drugstrafieken tussen Afghanistan en Europa vergemakkelijkt. De criminele elementen die deze noordelijke route controleren, hebben een grote invloed op de politieke en veiligheidselites van de Centraal-Aziatische staten en steunen op samenwerking met de Russische inlichtingendiensten.

Een groot deel van de drugshandel levert fondsen voor die inlichtingendiensten en het Kremlin lijkt akkoord gegaan te zijn met een stijging van de drugstrafieken in 2022, grotendeels vanwege de financiële problemen die het gevolg zijn van de invasie van Oekraïne.

De Balkanlanden vormen een andere ingangspoort voor drugs die Europa binnen komen. In Bulgarije zijn corrupte hoge politici verwikkeld in de drugssmokkel, evenals in Servië, Montenegro en Macedonië. De Raad van Europa heeft in 2010 Hashim Thaçi, de vroegere Eerste Minister en President van Kosovo, en zijn politieke bondgenoten beschuldigd van ‘het uitoefenen van gewelddadige controle over de handel in heroïne en andere verdovende middelen’ en van het ‘bezetten van belangrijke posten in maffia-achtige structuren van de georganiseerde misdaad’ in Kosovo. Kosovaarse politici blijven verder beschuldigd van corruptie.

De regering van Marokko heeft er zo goed als mee ingestemd dat de drugsnetwerken de nationale economie ondersteunen. Die netwerken vormen ‘de basis van een parallelle economie’ en deze relatie wordt verder versterkt door de corruptie in het land. Libië had onder de vorige leider Moammar al-Qadhafi een door de staat gesteund apparaat voor de productie en uitvoer van drugs, maar dit mechanisme is door de burgeroorlog sinds 2011 verbrokkeld.

De nauwe banden tussen de politiek-militaire elites van Guinea-Bissau en de drugsmokkelaars hebben van dat land Afrika’s beste voorbeeld van medeplichtigheid van de staat in de hulp aan internationale drugsnetwerken gemaakt. De nabijheid van Latijns-Amerika en de ligging maken van het land een transit stop voor criminele groepen die toegang zoeken tot de Europese markt.

De laatste jaren zijn politici van Venezuela, Paraguay, Peru, Bolivia en andere Latijns-Amerikaanse landen beschuldigd of verdacht van het geven van hulp of bescherming aan drugscriminelen. De Verenigde Staten hebben de vroegere Hondurese president Juan Orlando Hernàndez en zijn politieke bondgenoten beschuldigd van ‘door de staat gesponsorde drugstrafieken’. Hernàndez wacht nu in de Verenigde Staten op zijn proces.

Boter op het hoofd

Maar de Verenigde Staten zijn zelf al jarenlang betrokken bij de drugshandel. In de jaren 1950 gaf de CIA aanzienlijke steun aan anticommunistische rebellengroepen die actief waren in de drugshandel in de Gouden Driehoek, het grensgebied waar Thailand, Laos en Myanmar samen komen. De samenwerking duurde tot in de jaren 1970 en het voortduren van de corruptie in deze regio betekent dat staatsinstellingen nog steeds criminele groepen een zekere graad van bewegingsvrijheid laten.

De CIA heeft toegegeven rapporten naast zich neergelegd te hebben over de verkoop van drugs in de Verenigde Staten door de Nicaraguaanse contrarebellen, die daarmee hun anticommunistische campagne in de jaren 1980 financierden. De Verenigde Staten lieten in 2009, tijdens de regeerperiode van Obama, Afghaanse boeren opium produceren en werden verdacht van het geven van steun aan Latijns-Amerikaanse drugsnetwerken om de regio te controleren.

Het aantal drugsdoden is in de Verenigde Staten sterk toegenomen en bereikte tijdens de pandemie recordhoogten. Washington heeft China ervan beschuldigd dat het zijn criminele groepen toelaat fentanyl in de Verenigde Staten in te voeren. De rechtstreekse handel is onder druk van Washington wel gedaald maar de fentanyl uit China vindt nu zijn weg via Mexico, alvorens in de Verenigde Staten ingevoerd te worden.

De Chinese bereidheid om met de Amerikaanse en Australische autoriteiten samen te werken is sterk verminderd, een gevolg van de verslechterende relaties tussen China en het Westen. China is ook ten dele medeplichtig aan de actieve en directe betrokkenheid van de regering van Myanmar bij de drugshandel in Zuidoost-Azië. Myanmar heeft het geld nodig en het toelaten van de drugshandel laat toe militante groepen in het land onder controle te houden.

Het belang van de drugshandel in de economie van sommige landen

De productie en de uitvoer van drugs laat sommige regimes toe om op lange termijn te overleven. Uit een rapport uit 2014 van de Noord-Koreaanse Raad voor Mensenrechten valt af te leiden dat, nadat Noord-Korea in 1976 zijn internationale schuldverplichtingen niet kon nakomen, ambassadeurs werden aangemoedigd om zich door drugssmokkel te financieren. In de jaren 1990 gaf dit aanleiding tot door de staat gesponsorde drugsproductie om buitenlandse valuta te bekomen.

De meeste Noord-Koreanen die gearresteerd werden bij drugssmokkel of ervan verdacht werden, waren diplomaten, militaire attachés of zakenlieden. In 2003 leidde het schaduwen van Chinese verdachten door de Australische autoriteiten tot het oprollen van een door Noord-Korea gesponsord heroïnenetwerk.

Sancties voeden de drugstrafieken omdat staten erdoor meer geneigd zijn zich tot de drugsnetwerken te wenden om de verloren economische activiteiten te compenseren.

Maar in 2004 gaf China zelf toe problemen te ondervinden met de Noord-Koreaanse drugs die over de gemeenschappelijke grens gesmokkeld werden. In 2019 arresteerden de Chinese autoriteiten verschillende personen die betrokken waren bij de activiteiten van drugsbendes in de grensstreek.

De Syrische regering is al tientallen jaren lang betrokken bij de productie en uitvoer van drugs. Internationale sancties en de burgeroorlog sinds 2011 hebben het leiderschap van de Syrische regering ondermijnd. Om de hand te leggen op voldoende financiering en de macht te behouden, werden de drugsoperaties drastisch opgevoerd. De uitvoer van Captagon en hasj levert nu elk jaar miljarden dollars op en overtreft daarmee ruimschoots de waarde van de legale uitvoer.

In buurland Iran zijn belangrijke leden van de regering en parastatale groepen zoals Hezbollah ook verwikkeld in de drugshandel, in samenwerking met Libanese politici. De betrokkenheid bij de drugshandel van door de staat gesteunde groepen zoals Hezbollah en de Turkse Grijze Wolven, wijst op pogingen van Teheran en Ankara om die groepen financieel zelfstandig te maken wanneer de steun van de respectievelijke staten zou wegvallen.

Openlijke betrokkenheid van sommige staten bij de drugshandel zal in de toekomst waarschijnlijk voortduren. Sancties voeden de drugstrafieken omdat staten erdoor meer geneigd zijn zich tot de drugsnetwerken te wenden om de verloren economische activiteiten te compenseren. Daarbij komt dat de meeste initiatieven ter bestrijding van de drugshandel grotendeels nationale initiatieven zijn.

Weinig of niet corrupte overheidsinstellingen zijn terughoudend om samen te werken met hun tegenhangers in andere landen in fora zoals Interpol, uit vrees om geassocieerd of betrokken te worden in illegale drugsnetwerken. De drugshandel blijft daarmee voor staten een waardevol geopolitiek wapen.

Maar door hun betrokkenheid in de drugshandel lopen staten risico’s. Criminele actoren worden erdoor aangemoedigd en de verspreiding van drugs op het eigen grondgebied die daarmee samenhangt kan een sterke publieke reactie uitlokken. Het voorkomen van de betrokkenheid van staten of staatsstructuren met de wereld van de drugs zal moeilijk blijven. Diepgaande screening van publieke structuren blijft nodig om te verzekeren dat de aandacht voor het functioneren van deze structuren niet verslapt.

John P. Ruehl is een Australisch-Amerikaanse journalist en auteur. Dit artikel werd geproduceerd door Globetrotter media, verscheen eerder bij Rozenburg Quarterly en werd vertaald door Emiel Vervliet.