“‘Een vluchteling: meer dan een label’
Eerder deze week liet een jonge Egyptenaar het leven in het vluchtelingenkamp Moria op Lesbos. Vermoedelijk is hij overleden aan de gevolgen van een hartkwaal. Een autopsie moet meer duiding geven over de precieze doodsoorzaak. Deze trieste gebeurtenis bevestigt nogmaals de onverschilligheid van het Europese migratiebeleid: de wereld staat er bij en kijkt ernaar.
‘I don’t want to be labelled forever as a refugee. I just want to be a human being.’ (Vluchteling, Moria, Lesbos).
Los van het politieke debat over het onderscheid tussen vluchtelingen en migranten, leidt het labelen van vluchtelingen in het publieke debat tot uitsluiting en stigmatisering. Een label heeft als doel complexe realiteiten te simplificeren. Voor heel wat vluchtelingen werkt labelen discriminatie en vooroordelen systematisch in de hand.
© Eveline Vandevelde
Vluchtelingen voelen zich niet welkom: lokale bewoners staren hen na en geven ongepaste opmerkingen.
Mensen categoriseren als vluchteling maakt het voor ons gemakkelijker, maar achter dit label schuilen mensen met een verhaal.
Door vluchtelingen als ‘gewone mensen’ te beschouwen, is het eenvoudiger om deze mensen in een ruimere context te plaatsen en te linken aan een bepaalde sociale situatie. Zo niet, bestaat het risico dat vluchtelingen worden ontmenselijkt.
Symptoombestrijding
In de vluchtelingenkampen op Lesbos worden heel wat bewoners geconfronteerd met psychisch leed.
‘My brother has been missing for a while now. Probably he has been kidnapped.’ Een ander jongetje reageert dat zijn broer is vermoord.
Tijdens het kleuren worden levensverhalen tussen kinderen openhartig gedeeld, als ware het banale vertelsels zijn. Kleuren werkt therapeutisch, zo ook voor een 10-jarig meisje uit Syrië, verminkt voor het leven door de gevolgen van een brandbom.
Een bewoner uit Moria wandelt voorbij en zegt in gebroken Engels: ‘I need a doctor. I have pain. I have a heart problem.’ Zijn metgezel reageert ietwat geprikkeld: ‘He doesn’t need a doctor. He needs a psychology doctor.’
Verschillende humanitaire organisaties bieden psychologische steun maar er heerst een structureel tekort en de wachttijden zijn enorm. Daarnaast speelt taalbarrière een moeilijkheid in het diagnosticeren van een patiënt. Er is slechts één psychiater actief op Lesbos. Suïcidale personen krijgen voorrang.
Toch is traumaverwerking of langdurige behandeling niet aan de orde gezien deze mensen hier slechts tijdelijk verblijven. Hoewel automutilatie veelvuldig voorkomt, kunnen humanitaire organisaties enkel inzetten op symptoombestrijding.
Kappers en koffiezaken in Moria
Ondanks het psychisch leed waarmee vluchtelingen worden geconfronteerd, blijven de meesten hun veerkracht behouden.
Ondanks het psychisch leed waarmee vluchtelingen worden geconfronteerd, blijven de meesten hun veerkracht behouden.
Het dominante discours echter, gevoed door media, beleidsmakers en zelfs humanitaire organisaties, plaatst vluchtelingen nog te vaak in de rol van het hulpbehoevende slachtoffer. Vluchtelingenkinderen kunnen momenteel niet naar school in Griekenland maar hun leergierigheid overstijgt de onzekere situatie waarin ze moeten (over)leven.
Heel wat jongeren zijn meerdere talen machtig en treden op als vertaler voor diverse hulporganisaties.
Kamp Moria ontpopt zich stilaan tot een dorp waar heel wat bedrijvigheid te bespeuren is. Kappers en koffiezaken worden uit de grond gestampt. Deze initiatieven geleid door vluchtelingen tonen des te meer hun veerkracht.
Heel wat bewoners uit het vluchtelingenkamp zijn gediplomeerd. Zo benadrukte een Congolees universiteitsassistent, op de vlucht voor het politieke regime van president Kabila, te willen bijdragen aan Europese ontwikkeling.
© Eveline Vandevelde
De strijd tegen migratie van de Europese Commissie
Ondertussen heeft de Europese Commissie een nieuw voorstel aangekondigd om migratie vanuit Libië naar Europa in te perken. Volgende week vindt een Europese top plaats in Malta om de kwestie te bespreken.
De eis van concrete maatregelen neemt onder meer toe door aankomende politieke verkiezingen in Nederland, Frankrijk, Duitsland en waarschijnlijk Italië.
Gezien heel wat vluchtelingen Italië trachten te bereiken via Libië, zijn alle ogen gericht naar Libië. Momenteel kent dat land drie verschillende regeringen waarvan slechts één regering wordt erkend door de VN.
Volgens de Vluchtelingenconventie van Genève uit 1951 mogen vluchtelingen onder geen beding teruggestuurd worden naar een onveilig land. Sinds de val van Moammar al-Kadhafi, is politieke stabiliteit echter ver te zoeken in Libië. Deze maatregelen tonen nog maar eens de menselijkheid van het Europese migratiebeleid en doen vraagtekens rijzen bij de inhoud van ‘Europese kernwaarden’.
© Eveline Vandevelde
Allemaal autochtoon
David Marsh benadrukte in zijn artikel We deride them as ‘migrants’. Why not call them people? dat vluchtelingen mensen zijn zoals ons.
De gelijkenissen zijn treffend: onder hen bevinden zich ook moeders, vaders, kinderen, leerkrachten. Alleen zijn ze afkomstig uit landen als Syrië, Irak, Afghanistan, Eritrea, …
UNHCR spreekt dan weer van ‘people of concern’, kwetsbare individuen die een veilig onderkomen zoeken in een derde land. Tenslotte is een vluchteling meer dan een label en zijn deze mensen ook ‘gewone mensen’.