“‘#EndSARS groeit uit tot nationale protestbeweging tegen Nigeriaanse elite’

Demonstranten staan voor het standbeeld van de voormalige Nigeriaanse nationalist en staatsman Obafemi Awolowo tijdens een mars in tegen de Speciale Anti-Overval Eenheid (SARS).

TobiJamesCandids / Wikimedia (CC BY-SA 4.0)

De afgelopen week zijn duizenden mensen de straat opgegaan in grote steden in Nigeria en daarbuiten om een einde te eisen van het systematische politiegeweld in het land en — meer specifiek — de ontbinding van de Speciale Anti-Overvaleenheid (SARS).

De speciale politie-eenheid, opgericht in 1992, is berucht geworden omwille van het profileren, lastigvallen, afpersen, opsluiten en zelfs vermoorden van Nigerianen tijdens straatpatrouilles.

Op 12 oktober bevestigde de federale overheid wat de inspecteur-generaal van de politie een dag al aankondigde, de ontbinding van SARS. Dit kwam schijnbaar tegemoet aan de eisen van de demonstranten, die gebundeld werden onder #EndSARS en #SARSMustEnd. Niettemin hielden de protesten aan.

Politieagenten dienden de koloniale staat en niet het Nigeriaanse volk.

Op dinsdag 13 oktober kondigde President Muhammadu Buhari verdere maatregelen aan, waaronder de onvoorwaardelijke vrijlating van alle gearresteerde demonstranten en het openen van onderzoeken naar schendingen van de mensenrechten door voormalige SARS-officieren. Opnieuw gingen de protesten onverminderd door, ondanks alle beloften.

Een verklaring voor de aanhoudende protesten is de lange lijdensweg die Nigerianen al hebben ondergaan. Sinds Buhari vijf jaar geleden aan de macht kwam, heeft de overheid verschillende malen beloofd om SARS te ontbinden, maar deed ze het niet. Wantrouwen in de politieke retoriek wordt versterkt doordat de politie, en in sommige gevallen het leger, gewoon verder ging met demonstranten aan te vallen en te arresteren. Dit gebeurde zelfs op het moment dat overheidsfunctionarissen hervormingen aan het aankondigen waren.

Naast het probleem van wantrouwen is er een minder voor de hand liggende oorzaak voor de protesten, die geworteld is in de geschiedenis van de politie in Nigeria. De betogers gaan door omdat de toegevingen van de overheid het dieperliggend probleem nog niet hebben aangepakt, dat het politiesysteem zowel in zijn oorsprong als ideologie ontworpen is om de politieke elite te beschermen ten koste van gewone burgers.

Tot een aantal weken geleden was de Nigeriaanse politie gereguleerd op basis van een koloniale wet uit 1943. Deze wet was dan weer opgesteld om een politiesysteem uit 1930, gevormd uit ‘inheemse’ politie-eenheden, te regulariseren. Agenten van de koloniale politie werden gewoonlijk gerekruteerd buiten de gemeenschap waar ze toezicht hielden, een typische tactiek in de verdeel-en-heersstrategie van het Britse kolonialisme.

Politiegeweld is onderdeel van een bredere, systematische poging van de politieke elite om sociaal en economisch achtergestelde Nigerianen onder controle te houden.

Het resultaat van deze rekruteringstactiek was dat politieagenten de gemeenschappen waar ze toezicht hielden niet kenden. Ze dienden de koloniale staat en niet het Nigeriaanse volk. In zijn roman Pijl van God beschrijft Chinua Achebe levendig de frustratie van twee politieagenten die door de witte districtsofficier gestuurd waren om een invloedrijke gemeenschapsleider te arresteren.

De agenten waren allebei vreemden binnen de gemeenschap en daarom moesten zij continu de weg vragen: ‘Maar nu waren ze ervan overtuigd dat, tenzij ze iets drastisch ondernamen, ze tot zonsondergang door Umuaro konden dwalen zonder het huis van Ezeulu te vinden. Dus ze sloegen de volgende man die probeerde hen te ontwijken. Om hun punt helemaal duidelijk te maken, lieten ze hem ook de handboeien zien. Dit bracht het gewenste resultaat.’

De afstand tussen de Nigeriaanse politie en de Nigeriaanse gemeenschap vergrootte enkel na de onafhankelijkheid in 1960. Een nieuwe politieke elite stond op en nam de rol van de koloniale regering gewoon over. Hoewel de samenstelling van de Nigeriaanse politieke elite geëvolueerd is in de laatste zestig jaar, is ze ideologisch consistent gebleven in het trekken van een scheidingslijn tussen de weinige economisch en politieke geprivilegieerden die genieten van de volledige voordelen van burgerschap enerzijds en de meerderheid die op verschillende manieren sociaal uitgesloten wordt anderzijds.

Tijdens het uitoefenen van haar plichten fungeerde de Nigeriaanse politie als bewaker van deze scheidingslijn. Als zodanig is politiegeweld niet willekeurig of toevallig. Het maakt deel uit van een bredere, systematische poging van de politieke elite om sociaal en economisch achtergestelde Nigerianen onder hun controle te houden.

De elites versus de rest

Mensen vertelden verhalen over hoe ze geprofileerd werden op basis van hun leeftijd, haarstijl en kledij.

Het gebruik van de Nigeriaanse politie als machtsmiddel door de politieke elite toont zich op twee verschillende manieren: ten eerste het profileren van en zich richten op kwetsbare Nigerianen voor het schenden van de hegemonie, en twee; het verschil in behandeling van de politieke elite en andere Nigerianen.

De eerste manier wordt duidelijk tijdens het beluisteren van de verhalen van politiegeweld. Mensen vertelden verhalen over hoe ze geprofileerd werden op basis van hun leeftijd, haarstijl en kledij die aangeven dat ze zich niet conformeren met wat de huidige hegemonie als ‘goed’ (i.e. gehoorzaam) burgerschap omschrijft.

In een land waar de politieke elite continue in angst leeft voor zijn burgers, is controle op het naleven van de ‘respectabele’ norm in uiterlijk en het verwijderen van non-conformisten de eerste stap om potentiële opstanden te voorkomen.

Voor de agenten belast met deze taak zijn criminelen niet zij die de wetten overtreden, maar eerder zij die zich niet houden aan de heersende normen. Er zijn veel getuigenissen van mensen die gearresteerd en vastgehouden zijn wegens ‘gebrek aan respect’. Daarom ook zijn disproportioneel meer jongeren en holebi’s het mikpunt van dit beleid.

Sociale controle wordt ook bereikt door discriminatie van sociaal en economisch achtergestelde Nigerianen bij de vervolging van ernstige misdaden. Rechten die zijn toegekend aan de rijken, van discretie bij arrestatie en vervolging tot het op borgtocht vrijkomen, worden doorgaans geweigerd aan armere Nigerianen.

Er zijn verschillende rapporten van mensenrechtenorganisaties die het disproportionele gebruik van martelen als straf of het ontlokken van gedwongen bekentenissen aan armere Nigerianen documenteren.

TobiJamesCandids / Wikimedia (CC BY-SA 4.0)

Transformatie voor iedereen

Kortom, de Nigeriaanse politie heeft zelden bijgedragen aan de veiligheid en het welzijn van Nigerianen. In plaats daarvan is het een significant symbool van sociale repressie en een potentiële bron van fatale incidenten geworden in het dagelijks leven van de meerderheid van de Nigerianen. De politieke elite blijft intussen genieten van de onderdanigheid van de politie die openlijk fungeert als hun persoonlijke bewakers op publieke evenementen, bij hen thuis en op de openbare weg.

In tegenstelling tot eerdere protesten, wordt #EndSARS niet geleid door vakbondseisen of partijbelangen.

Bijgevolg is het niet raar dat het #EndSARS-protest geleidelijk evolueert van ongenoegen over één politie-eenheid tot het collectief uiten van opgekropte frustraties over het politieke systeem en de dichotomie tussen de politieke elite en de rest.

In tegenstelling tot eerdere protesten wordt #EndSARS niet geleid door vakbondseisen of partijbelangen. Het is een spontane doch organische uitbarsting van collectieve energie. De gebruikelijke aanpak van de politieke elite, onderhandelen met of het bedreigen van protestleiders, brengt geen zoden aan de dijk.

Het #EndSARS-protest is een catharsis geworden voor de vele Nigerianen die zich geïsoleerd voelden in hun dagelijkse ervaringen met sociale onderdrukking. Dankzij online gesprekken en de boodschappen van demonstranten is het voor Nigerianen duidelijk geworden dat de duurzame weg vooruit voor het land niet enkel bestaat uit juridische of beleidshervormingen, maar ook uit sociale en politieke verandering voor iedereen.

Dit opiniestuk verscheen eerder bij African Arguments en werd vertaald door Hanne Van Regemortel.