“‘Het is tijd voor ‘The Olympic Tax Games’’

Wat hebben Nairobi, New York en Rio de Janeiro met elkaar gemeen? Deze steden halen deze zomer het nieuws niet door het aantal atleten uit die steden dat medailles scoorden op de Olympische Spelen maar wel door de belastingdiscussies die er gaande zijn.

In Nairobi protesteerden burgers eind juni tegen de belastinghervormingen van president Ruto. In New York onderhandelen de 193 lidstaten van de VN over een eventuele internationale belastingconventie. En in Rio de Janeiro bespraken de G20-leiders de invoering van een minimumbelasting op miljardairs. Belastingen, doorgaans een onderwerp gereserveerd voor de economiesectie, zijn deze zomer een hot topic.

What's going on?

Het Gen-Z-protest uit Kenia breidt zich uit naar andere Afrikaanse landen. Al-Jazeera kopte zelfs op haar opiniepagina’s Ligt er een “Afrikaanse lente” in het verschiet? Inmiddels zien we straatprotesten in Nigeria en Oeganda. Demonstranten eisen betere levensomstandigheden en strijden tegen corruptie en ongelijkheid in hun land.

Onder de corruptie en nationale ongelijkheid die ze aanklagen sluimert ook internationale ongelijkheid. Veel Afrikaanse landen zitten vast in een vicieuze cirkel van schulden. Lage-inkomenslanden gaan steeds vaker dure leningen aan bij private kredietverstrekkers om noodzakelijke investeringen te doen in hun economie en basisvoorzieningen. Ze lenen vandaag gemiddeld tegen tarieven die vier keer hoger zijn dan die van de Verenigde Staten en zelfs acht keer hoger dan die van Duitsland.

Een gevolg van de risicopremie die lagere inkomenslanden betalen in vergelijking met rijke landen. Dit maakt het bijna onmogelijk om leningen af te betalen zonder te snijden in basis dienstverlening zoals gezondheidszorg en onderwijs en zonder nieuwe schulden aan te gaan om leningen te herfinancieren.

In de loop der jaren is het internationale belastingstelsel geëvolueerd tot een complex netwerk dat multinationals in staat stelt winsten naar belastingparadijzen te verschuiven.

Ondertussen zet het IMF landen onder druk om belastingverhogingen op dagelijkse consumptiegoederen (brood, suiker, luiers) door te voeren, wat leidt tot economische en sociale onrust.

Dubbele ongelijkheid

Daarnaast verliezen overheden wereldwijd miljarden aan belastingontwijking. Volgens Tax Justice Network gaat het om 480 miljard dollar per jaar. Lage-inkomenslanden zijn daarbij de grootste verliezers. Nobelprijswinnaar voor economie Joseph Stiglitz legde onlangs de invloed van belastingontwijking op de toenemende wereldwijde ongelijkheid en het falen van veel overheden om basisdiensten te leveren als volgt uit: ‘Minder dan 3000 mensen bezitten bijna 15 biljoen dollar, gelijk aan het jaarlijkse BBP van Duitsland, India, Japan en het Verenigd Koninkrijk samen.’

Het internationale belastingstelsel, dat zo'n 100 jaar geleden werd opgezet, was oorspronkelijk bedoeld om dubbele belasting te vermijden. Maar in de loop der jaren is het systeem geëvolueerd tot een complex netwerk dat multinationals in staat stelt winsten naar belastingparadijzen te verschuiven. Grote techbedrijven, farmaceutische reuzen en oliegiganten maken handig gebruik van gunstige belastingdeals en betalen nauwelijks belasting, ondanks recordwinsten. Deze praktijken worden versterkt door een daling van de effectieve belastingtarieven wereldwijd, die sinds 1975 met een derde zijn gedaald.

De rol van rijke landen

Rijke landen en belastingparadijzen spelen een cruciale rol in het faciliteren van deze belastingontwijking. Dit draagt niet alleen bij aan de groeiende ongelijkheid, maar ook aan de uitholling van de publieke dienstverlening wereldwijd.

De publieke verontwaardiging over schandalen die aan het licht kwamen door financiële datalekken zoals de Panama en Paradise Papers, heeft geleid tot druk op regeringsleiders om actie te ondernemen. De OESO en G20 introduceerden eind 2021 een minimumbelasting van 15% voor multinationals in de strijd tegen belastingontwijking. Ondertussen rijpen de geesten ook om werk te maken van een internationale rijkenbelasting. Brazilië die het roterend voorzitterschap van de G20 heeft, bestelde bij de bekende econoom Gabriel Zucman een becijferd voorstel voor zo’n belasting van 2% op het vermogen van de 3000 rijkste mensen ter wereld.

Maar helaas baart de olifant soms een muis. Door het lage tarief, de uitzonderingen en aftrekposten zal de minimumbelasting belastingontwijking door de grootste bedrijven niet kunnen stoppen. En ook op internationaal politiek vlak zijn er wonden geslagen. Lagere inkomenslanden waren erg ontgoocheld over de opake besluitvorming binnen de OESO en de “peanuts” die zij kunnen verwachten van de minimumbelasting.

Misschien kan de internationale rijkenbelasting van Brazilië het tij keren? Maar hoewel het voorstel pas in november ter beslissing op de tafel van de G20 top in Rio zal liggen, slepen de VS en Duitsland nu al met de voeten. Nochtans is de meerderheid van de wereldbevolking groot voorstander van belastingen op de allerrijksten.

Een kans voor verandering

De breuklijnen tussen de hoge en lage inkomenslanden over deze topics tekenen zich vandaag ook af in New York. Daar onderhandelen lidstaten voor de derde week op rij over het kader voor een UN Tax Convention. Het is teleurstellend dat de kans om een internationaal belastingkader te creëren dat de ongelijkheden van een geërfd systeem uit het imperiale en koloniale tijdperk ongedaan kan maken, nog steeds weerstand ondervindt.

Nochtans zijn er verschillende redenen te bedenken voor OESO-landen om het geweer van schouder te veranderen. Ook Europese landen hebben namelijk te winnen in termen van inkomsten. Maar zeker zo belangrijk is de drijfreden achter dit proces, geïnitieerd door de Afrika-groep: de ontgoocheling die deze landen opliepen over de minimumbelasting voor multinationals. In de huidige geopolitieke context is dit net een opportuniteit voor Europese landen om leiderschap te tonen, allianties te sluiten en historische ongelijkheden aan te pakken.

De Afrika-groep en de G77-landen hebben nood aan nieuwe inkomsten. Niet alleen om armoede, ongelijkheid en klimaatverandering aan te pakken maar ook om meer conflict te vermijden. Mukasiri Sibanda, tax justice activist en onderzoeker, ziet in de protesten in Kenia dan ook een duidelijke keuze: ‘Of we steunen VN-geleide belastinghervormingen, of we riskeren meer conflicten.’ Hij roept het IMF en zijn geldschieters op deze VN-hervormingen te steunen als ze bezorgd zijn over overheidsinkomsten van alle landen.

Tijd dus voor de Olympic Tax Games in New York. Volgens de Olympische gedachte betekent eerlijke competitie niet ‘ieder voor zich’, waarbij we allemaal verliezen door belastingontwijking en de race naar de bodem. Het betekent juist een plek waar fair play wordt bewaakt, waar eerlijke concurrentie centraal staat en waar iedereen de kans krijgt om mee te doen.

Femmy Thewissen is expert economische rechtvaardigheid bij 11.11.11