“‘Het officiële einde van de tweestatenoplossing is het begin van een nieuwe strijd’

In het Palestijnse dorp Bil’in op de Westelijke Jordaanoever vinden al jaren wekelijkse demonstraties plaats tegen de Israëlische bezetting.

© Charis Bastin

Dat de annexatie van de Westelijke Jordaanoever het einde van de tweestatenoplossing inluidt, betekent ook het begin van een nieuwe strijd, weet Tom Kenis. ‘Eén voor gelijke rechten van alle mensen onder Israëlisch bestuur, van de Jordaan tot de Middellandse Zee.’

Een tweetal Amerikaanse presidenten geleden beland ik als groentje in Palestina. Facebook komt op dat moment net piepen. De Arabische lente is nog een gewoon seizoen en het vredesproces geen grond voor cynisme of ongeloof. Ik geloof er op dat moment in elk geval nog in.

Het is putje winter, maar de sterren staan op dooi. Nieuwe Israëlische en Palestijnse leiders roken de vredespijp. De tweede intifada is net voorbij, en misschien voelen de VS, die net Irak met de grond gelijk hebben gemaakt, zich schuldig genoeg om een keer iets goeds te doen in de regio.

Huda, een collega bij de Palestijnse ngo waar ik voor werk in Ramallah, schudt het hoofd. Ik verschiet. Aan beide zijden zijn er van harder leer gesneden, maar die herken je aan bommengordels of F16’s waar ze ingegespt zitten. Toch geen ongesluierde, progressieve vrouw die op terrasjes Taybeh bier drinkt. Ze mompelt iets van één staat, grondrechten, en de kwestie van de vluchtelingen.

***

Ik zou hier nu graag schrijven dat die schok aanleiding gaf tot een diepgravend gewetensonderzoek, dat ik het mantra van de tweestatenoplossing, de rugzak van mijn opleiding Arabistiek en letterlijk elk krantenartikel over het Heilige Land post-kruistochten kritisch dacht te herzien.

Helaas. Elk excuus was goed om mijn optimisme in stand te houden. De muur die Israël bouwde tot diep in de bezette West Bank? Uitstekend startpunt voor betekenisvolle onderhandelingen.

Condoleeza Rice, die voor de VS een en ander op gang moest trekken, was weliswaar een havik op vlak van buitenlands beleid, maar in 1963 verloor ze als achtjarig meisje haar speelkameraadje tijdens de befaamde witte terreuraanval op een kerk in Alabama. De burgerrechtenstrijd in het gesegregeerde Zuiden kleurden haar kijk op de van rechten verstoken Palestijnen. Het kon niet anders dan dat alles goed kwam.

Het kon niet anders dan dat alles goed kwam. Ik weet niet of ik me het tegendeel niet kon of niet wilde inbeelden.

Ik weet niet of ik me het tegendeel niet kon of niet wilde inbeelden. Ik vernam later pas dat de kaart waarop in 2000 de Camp David-onderhandelingen stukliepen niet erg verschilt van de met konijnenpijpen verbonden archipelago waar Trump’s schoonzoon, vastgoedexpert, thans mee leurt.

Toen een video-opname verscheen van Netanyahu, buiten zijn medeweten gefilmd tijdens een oppepbezoek aan de Israëlische nederzetting van Ofra in 2001, waar hij uitlegt hoe hij stelselmatig de Oslo-akkoorden ondergraaft, dacht ik: ‘Ok, maar hoe lang blijft zo iemand nog aan de macht?’

Negentien jaar later – op 1 juli om precies te zijn – begint diezelfde Netanyahu met het annexeren van de Jordaanvallei, de vruchtbaarste dertig procent van wat ooit een Palestijnse staat had moeten worden. Op de hele bezette Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem wonen meer dan 700.000 Israëlische staatsburgers. Hoewel de Conventie van Genève dit verbiedt. De tweestatenoplossing, hoewel de EU-diplomatie er, net als België, halsstarrig aan vasthoudt, is dood en begraven. Hier helpt geen compulsief optimisme meer.

Bezetters wachtten in de loop van de wereldgeschiedenis drie mogelijke uitkomsten.

Eén: de bezetter wint en assimileert de lokale bevolking, al dan niet op gewelddadige wijze. Triest schoolvoorbeeld is het lot van de indigene culturen van Zuid-Amerika onder Spaanse knoet.

Twee: de bezetter wordt simpelweg verdreven. Duitsland overkwam het twee keer. België was in Congo eenzelfde tweestatenoplossing beschoren.

Drie: de bezetter verslikt zich in een te grote brok, geraakt niet weg, en wordt uiteindelijk zelf geassimileerd. Het verging invallers in Perzië. De geschiedenis, dat hoor je wel eens, herhaalt zich.

Verheers en deel

De staat Israël bestaat 72 jaar. De bezetting van Oost-Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever, Gaza, en de Syrische Golan, gaan hun 54de jaar in. Een terugtrekking van driekwart miljoen kolonisten uit die bezette gebieden is de facto onmogelijk. De verdrijving van drie miljoen Palestijnse “Westbankers” evenmin, hoewel extreemrechtse Joden daar wel van dromen.

De 58.000 Palestijnen die in de te annexeren Jordaanvallei wonen en tot nog toe onder de Palestijnse overheid ressorteerden, gaan een nog onzekerder bestaan tegemoet.

Een patstelling. De Israëlische premier, nog steeds Netanyahu, probeert ze te doorbreken, door zich verder in te graven. De 58.000 Palestijnen die in de te annexeren Jordaanvallei wonen en tot nog toe onder de Palestijnse overheid ressorteerden, gaan een nog onzekerder bestaan tegemoet. Ze krijgen, aldus ‘Bibi’ Netanyahu, in geen geval de Israëlische nationaliteit. Wat dan wel? Het tweederangsstatuut van de Palestijnen binnen Israël? Het derderangsstatuut van Oost-Jeruzalem, in 1980 geannexeerd, ook al in weerwil van het internationaal recht. Het vierderangsstatuut van ‘Westbankers’, of de collectieve goelag van Gaza?

Hoe complex en gelaagd het conflict ook is, het dilemma voor Israël is vrij eenvoudig: geef Palestijnen een staat die naam waardig op de Westelijke Jordaanoever, in Oost-Jeruzalem en Gaza. Op die manier behoudt het Israël intern zijn democratie en Joodse meerderheid.

De andere optie bestaat erin alle Palestijnen die onder de facto Israëlisch bestuur vallen ook de iure aan dat bestuur deel laten nemen. Die optie is onaanvaardbaar omdat de staat dan dra eerder Palestijns dan Joods zal zijn. Het vijf decennia oude ‘compromis’ is voor Palestijnen een rechtenloze limbo. Zowel links als rechts in Israël waren het lang over eens deze status quo. Met zijn eindeloze onderhandelingen, opflakkeringen, wapenstilstanden, Amerikaanse bemiddeling, etc., maar Netanyahu lijkt die unanimiteit nu op te blazen.

Het vijf decennia oude ‘compromis’ is voor Palestijnen een rechtenloze limbo.

Met elke “overwinning” die hij boekt, tekent het de facto apartheidsregime zich scherper af. Zijn de huidige plannen een brug te ver voor traditionele supporters van het land in Europa en de VS? Blijven internationale waarnemers, Belgische en EU-diplomaten, Amerikaanse vrienden door dik en dun, vasthouden aan de steeds absurdere fictie van de tweestatenoplossing? Mijn Palestijnse collega maakte zich in 2005 al geen illusies.

Binnen Israël lijkt nu een alternatieve dynamiek op gang te komen. Rechts heeft, op het verdrijven van alle Palestijnen naar Jordanië na, zijn dromen verwezenlijkt, van de Jordaan tot de Middellandse Zee. De Palestijnse overheid regelt in Ramallah, Bethlehem, Nablus en andere stadjes het verkeer en de afvalophaling. In de Knesset is het traditionele links-Zionistische blok op sterven na dood. Toegenomen anti-Palestijnse retoriek in Israël, zowel door Netanyahu als zijn uitdager bij de laatste verkiezingen, Gantz, dreef Palestijnse politici en kiezers samen.

Er lijkt zich een begin van een nieuw Arabisch-Joods links in Israël af te tekenen. Langszaam komt de realisatie dat een historische toenadering de enige uitweg uit de rechtse wurggreep is.

Een interessante wending was de toename van het aantal Joodse kiezers die hun stem uitbrachten voor de gezamenlijke Arabische lijst, die Hebreeuwse, Jiddische, Amhaarse en Russische campagnes voerde gericht op Joodse kiezers. Met succes! Wat zich lijkt af te tekenen is het begin van een nieuw Arabisch-Joods links in Israël. Beide groepen schijnen zich langzaam te realiseren dat de enige manier om de rechtse wurggreep op het Israelische politieke landschap, en de Palestijnen onder militaire bezetting in de West Bank en Gaza, te breken, ligt in een historische toenadering. Aan de ene kant de Joodse linkse partijen en aan diezelfde kant de Palestijns-Arabische partijen.

Eén staat, twee identiteiten

Een zwaluw maakt geen gewonnen burgerrechtenstrijd, maar de kaarten zijn grondig geschud. De grenzen tussen Joodse en Palestijnse partijen vervaagt. Met de annexatie van grote delen van de Westelijke Jordaanoever verdwijnen die tussen Israël en zijn bezette gebieden.

Na de vaak uitgestelde officiële begrafenis van de tweestatenoplossing begint een andere strijd: die voor gelijke rechten van alle mensen onder Israëlisch bestuur, van de Jordaan tot de Middellandse Zee. In dat gebied maken Palestijnen binnenkort de numerieke meerderheid uit.

Het systeem van burgerlijk bestuur voor Joodse kolonisten en hard militair bewind voor Palestijnen, is niet langer houdbaar.

Het systeem van burgerlijk bestuur voor Joodse kolonisten en hard militair bewind voor Palestijnen, is niet langer houdbaar. Dan wordt er niet meer onderhandeld over krijtlijnen en nederzettingen, maar over de kleur van de vlag, en of de Davidster nog parmantig in het midden zal prijken. Dat lijkt science-fiction, maar een burgerrechtenstrijd valt internationaal moeilijker te negeren dan een van nationale bevrijding, met zijn geostrategisch gepoker, facties van facties, wie-begon-het-laatste-rondje-schieten, en te grote zonnebrillen.

Onlangs vermoordden Israëlische soldaten een jonge Palestijn aan een checkpoint. Ahmed Erakat zou een zogenaamde ‘voertuigaanval’ hebben willen uitvoeren. Maar Ahmed was onderweg om zijn moeder op te pikken om haar naar de bruiloft van zijn zus te rijden. Hijzelf stond ook op trouwen.

Het is geen alleenstaand geval. Vanuit een burgerrechtenlens lijkt de situatie verdacht veel op het systematische politiegeweld dat zwarten te beurt valt in de Verenigde Staten. #AhmedErakat is de zoveelste hashtag, zoals #GeorgeFloyd er ook een was. Het einde van de ‘tweestatenoplossing’ is het begin van een nieuwe strijd. Die zou wel eens van veel kortere duur kunnen zijn.