“‘Hoe ik mijn verblijf bij de Mapuche in Chili heb ervaren’

Ik sta aan de rand van een kring. Een kring die beschermd wordt door galopperende paarden met ruiters die vlaggen vasthouden zodat de boze geesten niet in de kring kunnen komen.

We dansen. De een al wat uitbundiger dan de ander. De vrouwen dragen kleurrijke linten op hun hoofden, prachtige juwelen en rokken. De poncho’s van de mannen hebben minder kleur, net zoals hun hoofdbanden.

De leider (lonko) Juan Pichun is herkenbaar door de print van zijn poncho. Het is nacht en de vrouw die de ceremonie leidt, de machi, is zonet op een boomstronk geklommen.

De leiders van de nguillatun houden een nabespreking bij de kaneeltakken.

© Kaja Verbeke

Goden danken

Terwijl ze heen en weer wiegt, houdt ze zich vast aan de takken van kaneelbomen. Ze zingt, maar ik kan niet begrijpen wat. Aan de voet van de boomstronk staan haar familie en vrienden.

Ze slaan op trommels, blazen op instrumenten en roepen af en toe iets wat klinkt als een strijdkreet. Het is haar laatste ceremonie, want ze is ziek en oud. Zo zullen ze nog wel enkele uren doorgaan, om morgen bij zonsopgang alles te hernemen.

‘Wat een voorrecht om hier te mogen zijn’, denk ik wanneer ik de gemeenschap de volgende ochtend zie dansen. Elke familie sliep in zijn hutje, vlakbij de stronk en maakt eten klaar op het vuur. Kinderen spelen terwijl de volwassen doorgaan met het bedanken van de goden en het vernieuwen van de energieën.

‘De boomstronk zal opnieuw vier jaar dienst doen als heiligdom.’

De boomstronk zal opnieuw vier jaar dienst doen als heiligdom. Nadien zal hij, net zoals zijn “voorganger”, in een rivier worden gelegd om meegenomen te worden door de stroom.

Ook de kaneeltakken zijn vervangen. Door de geneeskrachtige werking van kaneel zijn de bomen onaantastbaar.

De putten waar de stronk en de takken in werden gestoken, waren voordien klaargemaakt met water, bloem en het schot van een jachtgeweer. Ook tijdens de rest van de ceremonie wordt het geweer regelmatig gebruikt. Dan wordt de huls van de kogel snel opgeraapt na het schieten, en wordt de rook opgesnoven door de machi en de andere Mapuche, terwijl ze dansend en zingend de nguillatun verder zetten.

Elke familie krijgt een hutje waar geslapen, gekookt en gegeten wordt tijdens de nguillatun.

© Iñigo Moure Abad

Mari mari

Ik hou bewust afstand. Moet ik nu wel of niet deelnemen? Ik heb in deze gemeenschap al twee kleine ceremonies meegemaakt – waaronder een doop – maar de nguillatun voelt belangrijker en intiemer aan. Het is mijn bedoeling om gewoon te kijken naar wat er gebeurt, om onzichtbaar te zijn omdat ik wil zien wat er gebeurt als ik er niet ben.

‘Mari betekent tien. Twee mensen die handen schudden maakt samen tien vingers en handen geven is een teken van vertrouwen.’

Filmen en fotograferen mag niet –een domper voor een journaliste in deze omgeving uiteraard. De Mapuche hebben liever niet dat hun eeuwenoude ceremonies geregistreerd worden en het neemt ook de spirituele energie weg. Ik heb voordien ook enkele boze blikken moeten slikken voor ik vatte dat foto’s nemen van voedsel niet aanvaard wordt.

De voertaal van de Mapuche is dan wel Spaans, tijdens deze gelegenheden wordt vooral Mapudungun gesproken. Het is een taal waar je absoluut niets van kan begrijpen, zelfs als  Spaans je moedertaal is.

De mannen spelen palin met stokken en een steen.

© Kaja Verbeke

De woorden mari mari heb ik al snel geleerd, want zo begroet je iemand. Ik leer van leider Juan Pichun de symbolische betekenis hierachter: ‘Mari betekent tien. Twee mensen die handen schudden maakt samen tien vingers en handen geven is een teken van vertrouwen. Je toont de ander dat je niets in je handen hebt, dat je niets te verbergen hebt.’

Een andere mooie gewoonte van de Mapuche had ik enkele weken eerder aan het kampvuur leren kennen. Een man vroeg me of ik wat wijn wilde en gaf me een beker. Ik nam een slok en hield de beker in mijn handen terwijl ik naar een vertelling luisterde. De man bleef aan mijn zijde staan en keek me aan alsof hij iets verwachtte.

Gelukkig snelde iemand me te hulp: de man ging rond met slechts één beker. Je kon drinken zoveel je wilde, maar moest daarna de beker teruggeven zodat die opnieuw kon worden gevuld en zo de volgende in de kring een slokje kon nemen. Samen genieten van een glas wijn, mooi toch?

Na de ceremonie worden de smartphones terug uitgehaald.

© Iñigo Moure Abad

De andere kant van de medaille

‘Buurtbewoners, grootgrondbezitters en houtbedrijven krijgen regelmatig te maken met geweld wanneer Mapuche het op hun land gemunt hebben.’

En dan plots bouwt een bedrijf een dam en staat heel wat grond onder water. Met wat pech loopt zelfs het stuk land onder waar de nguillatun is gehouden. Of een houtbedrijf plant opnieuw een bos, waardoor de rivieren nog meer uitdrogen en het opnieuw moeilijker wordt voor de Mapuche om water te vinden.

Dan komen ze op straat om te demonstreren tegen de overname van hun oorspronkelijke gebied en tegen het niet hebben van een politieke stem. Maar een conflict wordt steeds gevormd door tegenstrijdige meningen. De andere kant van de medaille moet dus ook worden belicht.

‘We zijn geen slachtoffers’, zegt iemand die liever anoniem blijft en behoort tot een radicale gemeenschap. Buurtbewoners, grootgrondbezitters en houtbedrijven krijgen regelmatig te maken met geweld wanneer Mapuche het op hun land gemunt hebben. Gezinnen leven met permanente politiebescherming om aanvallen door Mapuche te stoppen.

Ook shotguns worden gebruikt tijdens de ceremonie.

© Kaja Verbeke

Lastige vragen

Niet alle regio’s waar Mapuche wonen gaan gebukt onder het geweld, maar er zijn radicale groeperingen die bereid zijn alles in te zetten om hun doel – grond en autonomie – te bereiken. ‘Marichiweu’ roepen de Mapuche geregeld, waarmee ze bedoelen dat ze tien keer zullen overwinnen.

‘Voor ons is het er zeker nooit gevaarlijk geweest.’

Voor ons is het er zeker nooit gevaarlijk geweest. En dat is opvallend. Ik geloof dat de woorden van een zwaar uitgedoste agent iets waren als: ‘Als jullie nu door Mapuchegebied hier in Pidima rijden, worden jullie gegarandeerd aangevallen door hen.’

Ook Mapuche waarschuwden ons voor een gewelddadige en willekeurige politie. We hebben hiervan niets ondervonden.

Lastige vragen over wat we kwamen doen, dat wel, van alle actoren in dit verhaal. Het conflict hangt in de lucht tussen de bergen van de Araucaníaregio, net zoals heel wat waarheden die we ongetwijfeld niet konden ontdekken.

Nu begrijp ik waarom de Chilenen meestal geen flauw idee hebben van wat er gaande is in hun eigen land. De pers bericht eenzijdig, politici hebben het momenteel te druk met heel wat corruptieschandalen en het leven gaat gewoon door.

Journaliste Kaja Verbeke samen met cameravrouw Evy De Ceur.

© Iñigo Moure Abad