“‘Inclusiegericht denken meer dan ooit noodzakelijk in het onderwijs’

© Neil thomas / Handicap International

Wereldwijd hadden ongeveer 250 miljoen kinderen – of 1 op de 5 – op schoolgaande leeftijd geen toegang tot onderwijs vorig jaar. De ongelijkheid op het vlak van scholing en opleiding hangt nog steeds heel erg af van de regio, gender, handicap, sociaal-economische situatie, etniciteit, leefomgeving en uiteraard van bepaalde crisissituaties. De coronacrisis heeft dan ook een nooit eerder geziene impact op de onderwijssystemen overal in de wereld.

Kinderen met een handicap staan in crisissituaties als de coronapandemie als eerste in de kou en blijven verstoken van elke vorm van onderwijs. Ze hebben 2,5 keer minder kans dan andere kinderen om naar school te kunnen en moeten doorgaans sneller afhaken, zo blijkt uit een recent Unesco-rapport over inclusie en onderwijs.

Deze kinderen botsen op allerlei obstakels, op het vlak van toegankelijkheid, participatie, leerproces en slaagkansen. Het gebrek aan onderwijsmogelijkheden verhoogt hun kwetsbaarheid, versterkt hun armoede en maakt hen extra vatbaar voor sociale uitsluiting, geweld en discriminatie.

Het belang van inclusief onderwijs

Alle kinderen, ook kinderen met een handicap, hebben recht op gratis inclusief onderwijs. Dit principe werd zeer nadrukkelijk opgenomen in het internationaal verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (art. 4) en in de vierde Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling die staat voor “Het verzekeren van inclusief en rechtvaardig, kwalitatief hoogwaardig onderwijs en het bevorderen van levenslange leermogelijkheden voor iedereen” tegen 2030.

Inclusief onderwijs betekent dat alle leerlingen samen leren in dezelfde schoolomgeving, met pedagogische aandacht voor de individuele verschillen en behoeften van alle kinderen. Kinderen die samen schoollopen, leren met elkaar omgaan en effenen het pad naar een betere samenleving waarin ieder zijn plaats kan opeisen.

Gevolgen van de coronacrisis voor het leerproces van kwetsbare kinderen en jongeren

De gezondheidscrisis als gevolg van de COVID-19-pandemie heeft ongeziene gevolgen voor de onderwijssystemen wereldwijd. Op wereldschaal werd 60,5 % van de schoolgaande kinderen en jongeren getroffen door de sluiting van de scholen in 109 landen. Sindsdien gaan meer dan één miljard kinderen niet meer naar school (cijfers juli 2020, Unesco).

De kans bestaat dat bijna 10 miljoen kwetsbare kinderen en jongeren na de crisis niet meer terugkeren naar de schoolbanken.

De gevolgen van de crisis op de onderwijs- en opleidingssituatie van kwetsbare groepen (kinderen met specifieke onderwijsbehoeften, vluchtelingenkinderen, meisjes, kinderen met een handicap, kinderen uit financieel achtergestelde gezinnen enz.) brengen enorme gevaren met zich mee, vooral in lageloonlanden.

Scholen bieden kinderen structuur en routine, contact met leeftijdsgenoten, vriendschapsbanden, houvast en een veilige omgeving. Voor veel kinderen kan het wegvallen van de school ervoor zorgen dat ze vaker worden blootgesteld aan huiselijk geweld.

In heel wat landen organiseren scholen bovendien voedselprogramma’s, die voor vele leerlingen de enige bron van voedzame maaltijden zijn. Door de sluiting van de scholen dreigen die kinderen thuis opnieuw in een situatie van ondervoeding terecht te komen.

De kans bestaat dat bijna 10 miljoen kwetsbare kinderen en jongeren na de crisis niet meer terugkeren naar de schoolbanken. Ze zullen bij die 250 miljoen kinderen en jongeren worden geteld die voorheen al verstoken bleven van onderwijs (cijfers: rapport Save our Education van Save The Children, 2020).

Onderwijs via radio en televisie

We moeten zoeken naar oplossingen die de lessen zo toegankelijk mogelijk maken: gebarentaal, oefenschriften in braille, ondertiteling.

In heel wat landen heeft het ministerie van Onderwijs tijdens de crisisperiode draaiboeken uitgewerkt voor afstandsonderwijs. Deze onderwijsvorm kreeg absolute voorrang met het oog op de leercontinuïteit en werd verstrekt via radio- en televisielessen en onlinecursussen. Voor kinderen en jongeren die geen toegang hebben tot die communicatiemiddelen werden oefenboekjes uitgewerkt voor het lager en secundair onderwijs, zoals onder meer het geval is in de Democratische Republiek Congo (DRC) en Oeganda.

Vele factoren stellen de leerkloof overal ter wereld nog scherper: de beschikbaarheid van toestellen, elektriciteit en internet en de vaardigheden van de leerkrachten. Maar ook de digitale kloof tussen de leerlingen, die de toegankelijkheid van afstandsonderwijs beïnvloedt; radiolessen zijn bijvoorbeeld ongeschikt voor dove kinderen. En vooral dan voor leerlingen en studenten met een handicap, die tegen een bijkomende barrière van ontoegankelijke leerinhouden moeten opboksen.

Handicap International zet zich op dit ogenblik in voor het toegankelijk maken van de verschillende opleidingsmogelijkheden voor alle kinderen, ook voor kinderen met een handicap. Dat houdt bijvoorbeeld in dat er wordt gezocht naar oplossingen om de toegankelijkheid van de lessen te optimaliseren (video’s met ondertiteling, het gebruik van gebarentaal, omzetting van oefenschriften in braille).

Daarnaast wordt erop toegezien dat de leerinhouden wel degelijk zijn afgestemd op de onderwijsnoden van alle leerlingen en dat ze de principes volgen van het Universal Design for Learning.

Een Togolese leerkracht begeleidt een slechtziende leerlinge in de klas en fungeert als schakel tussen de school en de familie van het meisje.

© Studio Cabrelli / Handicap International

Samenwerken met de hele gemeenschap

Om een inclusief onderwijssysteem tot stand te brengen, moeten structurele aanpassingen worden doorgevoerd binnen het huidige systeem en moet specifieke ondersteuning worden voorzien voor leerlingen met een handicap.

Daarom zijn we op drie niveaus actief. Wij werken in eerste instantie rechtstreeks samen met de kinderen en hun omgeving door specifieke mobiliteitshulpmiddelen beschikbaar te stellen (bijv. rolstoelen, krukken, prothese enz.); daarnaast maken we de ouders attent op de capaciteiten van hun kinderen en hun recht op onderwijs.

We kloppen aan bij andere onderwijsspelers met de vraag om kinderen met een handicap centraal te plaatsen.

Ten tweede bieden wij de leerkrachten nascholingen in het omgaan met kinderen met bijzondere noden (zoals visuele, auditieve of intellectuele beperkingen) en leren wij hen hoe ze hun pedagogische tools en schoolinfrastructuren toegankelijk kunnen maken voor leerlingen met een handicap.

Met het laatste luik van onze programma’s willen we een krachtig signaal geven op het vlak van bewustmaking en lobbywerk. We kloppen aan bij andere onderwijsspelers, overheden, ministers van Onderwijs en internationale agentschappen met de vraag om kinderen met een handicap centraal te plaatsen in hun aandachtspunten en beleid.

Een internationale petitie

Handicap International lanceert bij het begin van elk schooljaar in België de campagne #school4all, om het grote publiek attent te maken op het belang van inclusief onderwijs voor kinderen met een handicap. Dit jaar roept de organisatie de bevolking op om een petitie te ondertekenen zodat de regering inclusief onderwijs hoog op de agenda van ontwikkelingshulp plaatst, kinderen met een handicap centraal stelt in hun beleid en hun toezeggingen inzake onderwijs voor iedereen nakomt. In oktober, tijdens de jaarlijkse conferentie van Educaid over inclusief onderwijs, zullen we de petitie ook promoten.

Meer dan ooit moeten we het fundamentele recht op onderwijs verdedigen, een sector die in een gezondheidscrisis vaak het eerste bezuinigingsslachtoffer is.

Sandra Boisseau is experte inclusief onderwijs voor Handicap International.

© Régis Binard / Handicap International