“‘‘Internationale samenwerking en kennisdeling zijn cruciaal om gezondheidszorg sterker en toegankelijker te maken’’

Het gebrek aan bekwame zorgprofessionals bedreigt niet alleen de kwaliteit van zorg, maar vergroot ook de ongelijkheid in toegang tot gezondheidsdiensten. Een innovatieve benadering die in opmars is, is de peer-to-peer uitwisseling en samenwerking tussen zorgprofessionals. Dit model benadrukt zowel kennisdeling als wederzijds respect en gelijkwaardigheid. Artsen Zonder Vakantie speelt hierin een sleutelrol door zorgprofessionals van verschillende landen, zowel uit Europa als Afrika, samen te brengen.

De kern van het probleem

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zal de wereld tegen 2030 meer dan 10 miljoen zorgverleners tekortkomen, vooral in lage- en middeninkomenslanden.

In veel lage-inkomenslanden staan gezondheidszorgsystemen onder druk door een gebrek aan geschoolde zorgverleners. Tegelijkertijd hebben deze systemen veerkracht nodig om crises het hoofd te bieden, zoals natuurrampen, conflictsituaties en pandemieën. Het tekort aan personeel maakt hen extra kwetsbaar.

Investeren in de opleiding en ondersteuning van zorgprofessionals is cruciaal, niet alleen voor het dichten van deze kloof, maar ook voor het creëren van kansen, met name voor vrouwen en jongeren, die samen het grootste deel van de sector uitmaken.

Dit tekort wordt versterkt door de braindrain, waarbij goed opgeleide professionals hun thuislanden verlaten voor betere werkomstandigheden in het buitenland. Het gevolg is een vicieuze cirkel: landen die al kampen met zwakke zorgsystemen worden nog verder verzwakt.

Tegelijkertijd staan landen met geavanceerde zorgsystemen voor hun eigen uitdagingen. De covid-19-pandemie legde wereldwijd bloot hoe kwetsbaar zelfs goed uitgeruste gezondheidsstelsels kunnen zijn, met overwerkte zorgverleners en een gebrek aan crisisbestendigheid.

Peer-to-peer als katalysator voor verandering

Het peer-to-peer model in de gezondheidszorg biedt een waardevol antwoord op deze uitdagingen. Dit concept vertrekt vanuit de kracht van zorgprofessionals zélf en draait om uitwisselingen die gebaseerd zijn op gelijkwaardigheid, wederzijds leren en authentieke menselijke verbindingen.

Zorgprofessionals delen kennis, data en praktijkervaringen en leren van succesvolle interventies, vooral in omstandigheden met beperkte middelen. De internationale solidariteit is een krachtig mechanisme om samen, ieder vanuit zijn of haar perspectieven en context, naar oplossingen te zoeken.

Een essentieel aspect van peer-to-peer is dat het verder gaat dan eenrichtingsverkeer. Het is geen hulp van Noord naar Zuid, maar een wederzijdse verrijking. Europese professionals leren bijvoorbeeld hoe Afrikaanse zorgteams innovatief omgaan met beperkte middelen, terwijl Afrikaanse professionals profiteren van technologische kennis en toegang tot internationale netwerken.

Internationale peer-to-peer als voorbeeld

Artsen Zonder Vakantie heeft dit principe verankerd in haar aanpak. Door internationale peer-to-peer activiteiten te organiseren, waarin Europese én Afrikaanse experts samenwerken, bevordert de organisatie duurzame capaciteitsopbouw in de gezondheidszorg.

Peer-to-peer samenwerking gaat verder dan traditionele trainingsmodellen. Het draait om een gelijkwaardige uitwisseling van kennis en ervaringen tussen zorgprofessionals, gebaseerd op respect en wederzijds leren. Door zorgprofessionals uit verschillende contexten direct met elkaar in contact te brengen, worden praktijkgerichte oplossingen gevonden die aansluiten bij de lokale realiteit.

Door zorgverleners op een gelijkwaardig niveau met elkaar te verbinden, ontstaat er een omgeving waarin kennis en ervaringen vrij worden gedeeld. Dit versterkt niet alleen de individuele vaardigheden, maar bouwt ook vertrouwen en solidariteit binnen het gezondheidssysteem.

Dokter Erik Van Hoorde, pediatrisch chirurg in het Grand Hôpital de Charleroi, benadrukt dat juist de uitwisseling hem aanspreekt in zijn vrijwilligerswerk voor Artsen Zonder Vakantie: ‘Het geeft me voldoening om mijn collega’s daar technieken aan te leren die zij blijvend kunnen inzetten om hun patiënten te helpen. Dat zorgt voor duurzame verandering. Tegelijk leer ik ook elke keer bij. Zo kom ik in aanraking met onbekende pathologieën en word ik geconfronteerd met de luxe die wij hier hebben. Het herinnert me eraan om zuiniger om te gaan met materialen. Zij werken met beperkte middelen, maar doen dat ongelooflijk efficiënt. Het is een andere uitdaging dan zelf opereren, maar ontzettend verrijkend.’

Samenwerking tussen structuren

Peer-to-peer samenwerking beperkt zich niet tot individuen; het omvat ook uitwisseling tussen zorginstellingen. Artsen Zonder Vakantie faciliteert partnerschappen tussen ziekenhuizen, waar verschillende expertises, best practices en managementstrategieën worden gedeeld. Zo bijvoorbeeld is er het ziekenhuis van Ciriri in Oost-Congo als dat van Ijenda in Burundi die al jaren gewaardeerde partnerziekenhuizen zijn van Artsen Zonder Vakantie. Dankzij de opgebouwde ervaring en expertise hebben deze ziekenhuizen zich in 2020 verder uitgebouwd tot vormingscentra voor basischirurgie.

Dit betekent dat zij nu een actieve rol spelen in de capaciteitsopbouw van andere ziekenhuizen in de regio. Medici en (para)medici uit omliggende ziekenhuizen volgen er stages om hun vaardigheden te verbeteren en deze kennis vervolgens toe te passen in hun eigen zorginstellingen.

Deze samenwerkingsverbanden bevorderen duurzaamheid, omdat kennis en middelen binnen een regio blijven circuleren, zelfs wanneer internationale steun afneemt.

Versterking van systemen

Peer-to-peer samenwerking heeft bovendien bewezen meer te zijn dan enkel kennisdeling. Het draagt bij aan bredere capaciteitsopbouw, versterkt zorgsystemen en maakt deze beter voorbereid op gezondheidscrises. Onze aanpak bij de behandeling van ulceratieve wonden, een plotselinge ziekte die kinderen trof in landelijke gebieden van Burundi, toont aan hoe de peer-to-peer-methode essentieel kan zijn in het aanpakken van gezondheidscrisissen.

Uit een actieonderzoek van onze organisatie bleek dat de ziekte van ulcererende wonden vaak het resultaat is van complexe gezondheidsproblemen, zoals slechte hygiënische omstandigheden, ondervoeding of beperkte toegang tot zorg. Het beheer ervan vereist een geïntegreerde en context specifieke aanpak. De bijdrage van Burundese en Congolese expert-vrijwilligers, zowel chirurgen, anesthesisten en anderen die trainingen gaven over wondbehandeling, en verpleegkundigen gespecialiseerd in ziekenhuishygiëne, die zich geconcentreerd hebben op de preventie van superinfecties, versterkt de effectiviteit van deze samenwerking en draagt bij aan een duurzame verbetering van de gezondheidszorg in de regio.

 Door lokale zorgverleners op te leiden en te ondersteunen, bieden wij niet alleen directe oplossingen, maar versterkt het ook de capaciteit van gezondheidsdiensten om dergelijke crisissen in de toekomst effectiever te beheren. Deze samenwerking verzekert dat kennis lokaal wordt verankerd, waardoor gezondheidscrises duurzamer kunnen worden aangepakt.

De rol van expert-vrijwilligers

Expert-vrijwilligers spelen een sleutelrol in het faciliteren van peer-to-peer processen. Hun betrokkenheid gaat verder dan het geven van directe training; ze treden op als katalysatoren die lokale samenwerking stimuleren. Ze helpen collega-zorgprofessionals en instellingen om onderlinge netwerken op te bouwen en duurzame samenwerkingsmodellen te ontwikkelen. Door hun expertise te delen en tegelijkertijd de lokale kennis te integreren, dragen zij bij aan een wederzijdse leerervaring die alle betrokkenen versterkt.

Zo bijvoorbeeld werd Artsen Zonder Vakantie in 2023 door het Burundese ministerie van Gezondheid uitgenodigd om mee te werken aan de ontwikkeling van een neonatologiemodule voor nationaal gebruik. Deze module, officieel goedgekeurd in april 2024, vormt een belangrijke stap in de versterking van de neonatale zorg in Burundi. Van 22 tot 29 september 2024 vond een opleiding voor trainers plaats, geleid door een team van Burundese en Belgische expert-vrijwilligers van onze organisatie.

Zestien gezondheidsprofessionals (artsen en verpleegkundigen) werden opgeleid via een combinatie van theorie, praktijkoefeningen, casussen en tests. De resultaten waren veelbelovend: acht deelnemers werden geselecteerd om de neonatologiemodule verder te implementeren in alle ziekenhuizen van het land die over een neonatale zorgafdeling beschikken.

Dit project weerspiegelt de peer-to-peer-benadering, waarbij kennisoverdracht en samenwerking centraal staan om duurzame en lokaal afgestemde verbeteringen in de gezondheidszorg te realiseren.

Een toekomst gericht op samenwerking

Het dichten van de kloof in zorgpersoneel vraagt om innovatieve en inclusieve oplossingen. Peer-to-peer samenwerking biedt een krachtig model om niet alleen kennis over te dragen, maar ook een cultuur van vertrouwen, solidariteit en wederzijdse ondersteuning te creëren. Dit model, gecombineerd met de inzet van toegewijde expert-vrijwilligers, stelt ons in staat om een diepgaande en duurzame impact te maken. Zo kunnen we niet alleen zorgsystemen versterken, maar ook bijdragen aan een wereld waarin gezondheidszorg toegankelijk is voor iedereen.