“‘'Je kan geen revolutie hebben als ze zich niet tegen het sacrale richt'’

Toen ik Ashraf Fayadh enkele jaren geleden voor het eerst ontmoette, werd dit omwille van verschillende redenen een onvergetelijk moment. Het was op een mooie zomerdag op de boekenbeurs in Amman. Ik ging er mijn roman De tabakswachter signeren. Zonder dat ik het wist, werd mijn roman echter dezelfde dag nog verboden.

Ik kon angst waarnemen in de ogen van zij die achter mijn boek vroegen. Het was een drukke dag vol solidariteit. We besloten mijn roman in het geheim onder de jongeren uit de delen. Ik heb die dag met vele jongeren in alle openheid meeslepende en interessante gesprekken gevoerd over vrijheid, het leven, verzet en cultuur.

Fayadh vroeg of verzet wel zinvol is in omstandigheden waarin eender welke vorm van vooruitgang wordt tegengehouden

Ashraf Fayadh was één van hen. Hoewel onze ontmoeting niet lang heeft geduurd, heeft het me de kans gegeven om getuige te zijn van zijn diepgaande gedachtegang en grote dapperheid. Wat me is bijgebleven van Ashraf, is het beeld van een eeuwige rebel, een dissident die gemarginaliseerd wordt door de officiële instellingen vanwege zijn controversiële mening en ‘anders zijn’.

Voordat hij vertrok, schudde hij mijn hand en vroeg hij of verzet wel zinvol is in omstandigheden waarin eender welke vorm van vooruitgang wordt tegengehouden. Het was een plotse vraag die me in de war bracht. Ik kon op dat ogenblik maar aan één ding denken en dat was een passage uit het gedicht Het barre land van T.S. Eliot. 
 “Dat lijk dat je vorig jaar in je tuin hebt geplant,
Krijgt het al scheuten? Zal het dit jaar bloeien?”

De ter dood veroordeling van Ashraf van een jaar geleden werd onder druk van de internationale gemeenschap en PEN omgezet in 8 jaar cel en 16 maal 50 zweepslagen. In ons  land maakten (meer dan) 16 Vlaamse en Waalse dichters  een gedicht van 50 woorden, symbool voor de zweepslagen. Onder andere David Van Reybrouck,  Joke Van Leeuwen, Peter Holvoet-Hanssen, Charles Ducal… werkten mee. De bundel is op 16 november tijdens de dag van de gevangen schrijver voorgesteld in BOZAR. Zie: http://penvlaanderen.be/free-ashraf-16-november-in-bozar

Ja, beste Ashraf, zich verzetten is zinvol. Het is het enige wat we kunnen doen. Het klopt dat waarden zoals vrijheid, rechtvaardigheid en gelijkheid, geheel westerse waarden zijn. Toch zijn er verschillende groepen – en jij behoort tot één van hen - die in deze waarden geloven en voor hun consolidatie vechten. Aangezien het grote en universele menselijke waarden zijn waarop geen enkele natie of cultuur het monopolie heeft, is het aan deze groepen - of ze nu klein zijn of verspreid over de wereld - om de kracht en het geluk bijeen te rapen dat nodig is om taboes en hun ketens te doorbreken.

Ik weet dat het geen gemakkelijke opdracht is, maar ze is niet onmogelijk. Ik zag het bijna in je brandende ogen. De situatie in het Midden-Oosten is eenvoudigweg afschuwelijk: overal barsten er oorlogen uit, er is een gruwelijke strijd gaande tussen milities die vechten voor achterhaalde doctrines, er heerst een soort van terreur die haar vleugels uitslaat zoals een reusachtige vogel…

De angst wordt niet alleen veroorzaakt door de politieke instellingen, maar ook haatverspreidende ideologen, geestelijken, verborgen extremisten

De angst wordt niet alleen veroorzaakt door de politieke instellingen en de onderdrukkende apparaten van religieuze en familiale structuren, maar ook door vele andere groeperingen zoals haatverspreidende ideologen, geestelijken, verborgen extremisten en andere geallieerde en onderling tegenstrijdige krachten. Zij gebruiken allemaal het argument van apostasie om te onderdrukken, te intimideren en te domineren. Net zoals achteraf ook jou is overkomen.

Treur niet, je bent niet alleen. Doorheen de geschiedenis werd apostasie als politiek instrument gebruikt om vrije denkers te onderdrukken. Telkens als ik een beschuldiging hoor die gericht is tot moderne Arabische denkers zoals Naguib Mahfouz of Nasr Hamid Abu Zayd, dan denk ik meteen aan voorbeelden uit de geschiedenis, onze geschiedenis, die we liefhebben en kennen als een gedicht.

Islamisten beschuldigden Naguib Mahfouz ervan een afvallige te zijn. Hij die hem heeft willen vermoorden, had zelfs nooit een boek van hem geopend. Averroës werd lang voor jouw tijd onderdrukt. Zijn boeken werden verbrand en hij werd verbannen uit zijn stad. Mansur Al-Hallaj werd gekruisigd en zijn stoffelijke overschotten werden in de Tigrisrivier uitgestrooid en Shahab al-Din Suhrawardi werd onthoofd.

Alleen maar omdat zij vrije denkers waren zoals jij en de onderdrukkende instellingen, omwille van hun dominantie, uitdaagden om ons te bevrijden van hun despotische klauwen. Ze beschuldigden hen van apostasie om hen de mond te snoeren, uit te schakelen en om een voorbeeld van hen te maken opdat niemand anders het zou wagen om aan hun onschendbaarheid te komen.

De politieke macht in onze landen ontleent haar legitimiteit grotendeels aan religie.

De politieke macht in onze landen ontleent haar legitimiteit grotendeels aan religie. De heiligheid wordt er met opzet gefabriceerd, tot zijn maximale capaciteit ontwikkeld en op doelmatige wijze gebruikt om zoveel mogelijk schade te berokkenen bij tegenstanders en om mensen in een positie van onderdanigheid en slavernij te behouden.

Dat creëert een vals en denkbeeldig gevoel van ideologische veiligheid en toebehoren. Opdat het bestaan van deze corrupte bewinden niet afhankelijk zou zijn van wat ze de mensen aanbieden, halen ze hun legitimiteit uit het sacrale. Een aanval op deze bewinden is dan ook een aanval op het heilige.

Daarom is wat jij hebt gedaan een echte revolutie: het besmeuren en vervormen van het heilige. Je streed zowel voor je eigen bestaan als dat van ons. Ze gingen te ver door jou te folteren, je lichaam te verminken, jezelf te vernederen. Je was alleen toen je tegenover hen stond, alleen toen je voor vrijheid streed en dat maakt je uniek. Want tegenwoordig komen weinigen nog tegen het fascisme op en zien we dat enkele intellectuelen zelfs aan de zijde strijden van religieuze, nationalistische of sektarische fascisten.

Niemand in onze samenleving bekommert zich nog om het leven en het leven haalt zijn betekenis niet meer uit het denken of uit daden. Er blijft niet veel energie en enthousiasme meer over zoals die er twintig jaar geleden wel was om aan een betere wereld te bouwen.

Beste Ashraf, we hebben doorheen de tijd grote revolutionairen verloren. Alles is doorgestoken kaart. Er wordt samengespannen ten bate van onderdrukking, nederlagen, onrechtvaardigheid, haat en verlies. We leven in een tijd die voorspeld werd door Huxley en Orwell, zonder dat we het zelf beseften. We leven in een wereld die op een angstaanjagend toekomstroman lijkt. Een wereld waarin alles wat we schrijven, zeggen of denken in de gaten wordt gehouden.

We leven in een wereld waarin alles wat we schrijven, zeggen of denken in de gaten wordt gehouden.

Via indoctrinatie en intellectuele homogeniteit willen ze onze eigenheden, onze individualiteit en onze moed uitwissen opdat de wereld hen zou gehoorzamen. In mijn ogen is wat jij hebt gedaan echt revolutie voeren: raken aan de heiligheid waaruit zij hun macht putten.

We leven in het verkeerde tijdperk. Grote revolutionairen die hun leven op het spel zetten net omdat ze het leven liefhebben zullen niet zomaar terugkeren. We kunnen alleen maar hun foto’s in de handen van hun echtgenotes en dochters aanschouwen terwijl zij op straat demonstreren. Maar niemand wil ook maar iets van hen weten, zien of horen. Meerdere intellectuelen hebben zich laten omkopen, maar jij, die geen prijs op je hoofd wilde zetten, werd ervoor gestraft.

Omdat je niet nog meer ellendigen wil zien in de reeds overvolle ziekenhuizen en je niet wil dat de kreet van eerbare drenkelingen in hun eigen bloed voortduurt. Je wil dromen niet laten verdrijven door zij die onze planeet wensen te vernietigen, zij die geestelijken willen laten overheersen om angst te verspreiden tussen de mensen en ze te behandelen als honden of dweilen.

Je bent niet de enige die dit heeft moeten doorstaan. Vroeger noemden ze revolutionairen samenzweerders of beschuldigden ze hen ervan voor het Westen te werken. Alleen maar omdat zij pleitten voor modernisering van de samenleving en omdat zij geloofden in de wetenschap en de positie van de vrouw in de maatschappij. Vandaag worden zij als ongelovigen afgestempeld en maken ze zich schuldig aan blasfemie.

In het verleden waren het rechters die hen straften. Vandaag zijn het barbaarse en corrupte religieuzen die het leven van de mensen vernielen en angst verspreiden.

In het verleden waren het rechters die hen straften. Vandaag zijn het barbaarse en corrupte religieuzen die het leven van de mensen vernielen en angst verspreiden. Ze verbranden boeken, verbieden het vrije woord en houden alles in de gaten. Big Brother zoals George Orwell hem voorspelde is in feite één van die vele harteloze religieuze mannen met baard en een afstotelijk wreed gezicht.

Ze openen het vuur op een menigte opdat ze voor hen en dus ook voor God zou neerknielen. Sommige pseudo-intellectuelen liegen en verraden omwille van hun hebzucht voor geld, maar zo zijn er ook die zwijgen uit schrik voor de dood, opsluiting, foltering of verkrachting.

Jij besefte dat de confrontatie met deze machthebbers beangstigend is en dat je deel uitmaakt van een mensheid waarvan Maxim Gorky ooit zei: “Een mens, wat klinkt dat fier.” Dat is waarom je je tegen hen moest verzetten en dat deed je ook met je gedichten. Jouw poëzie is het bewijs dat jij leeft te midden van hun doden. Zij lieten je kennis maken met de gevangenis, de zweep en de doodstraf. Ze waren bang omdat je tegenstribbelde, liefhad, haatte, doodde, bijleerde, lachte, huilde.

Ze willen eigenlijk alleen maar slaven die geen fouten begaan noch ademen. Een groot deel van jou zal zich omzetten in een vuur, een vuur dat hen zal opslokken en verbieden om de wereld te vernielen en waarden te propageren die overeenstemmen met lafheid, intellectuele oppervlakkigheid, nietszeggende emoties en de norm van gehoorzaamheid.

Ze zouden willen dat je net zoals hun mannen slechts één kledingstijl hebt, één gezicht. Dat vrouwen zich zoals kraaien in het zwart bedekken. Ze willen elk verlangen om anders te zijn elimineren zodat iedereen onderworpen blijft aan hun gezag en controle. Ze aanvaarden alleen maar dat je toegevingen doet en neerknielt in een moeras van waarden die zij aanvaarden en propageren. Dat je goedkope ideeën koestert en overduidelijke leugens verspreidt. Dat je leeft zonder wilskracht noch heldhaftigheid.

Ze willen elk verlangen om anders te zijn elimineren zodat iedereen onderworpen blijft aan hun gezag en controle

Ik herinner me toen we elkaar de laatste keer ontmoetten, hoe we discussieerden over onze keuzes als schrijvers. Sociale vrijheid, de strijd voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, de bevrijding van vrouwen uit de slavernij die wordt opgelegd zowel door de samenleving als door mannen… Dat is pas echte revolutie voor ons.

Er is geen sprake van revolutie zonder seksuele revolutie. We kunnen het evenmin over revolutie hebben als het zich niet tegen het sacrale richt. Andere schrijvers kozen misschien de weg van politieke verandering, maar ik vertelde je dat politieke verandering in de Derde Wereld altijd leidt tot overheersing van fascistische regimes die de geschiedenis, bestaande uit geweld en wreedheid, herhalen.

Daarom kan de weg van verandering enkel verwezenlijkt worden als er een spirituele evolutie plaatsvindt. Kunst kan deze evolutie teweegbrengen, op voorwaarde dat de vrouw zich in het hart bevindt van deze verandering.

Ik debatteerde met jou over het begrip ‘moderniteit’, de moderne samenleving, de moderne staat en de effectieve rol die de vrouw hier al dan niet in speelt. In het Midden-Oosten vinden we moslimlanden die modern zijn op bouwkundig, technologisch en communicatievlak, maar waar de vrouw nog steeds leeft zoals in de Middeleeuwen. Ze wordt er nog behandeld alsof ze minder is dan een menselijk wezen. Ze wordt uitgesloten, de mond gesnoerd en gemarginaliseerd. Waar valt de moderniteit in dit alles te bespeuren?

Ik zei tegen je dat de moderniteit inderdaad de toekomst is van de mensheid. Je kan het niet overslaan of vervangen, het is een soort van historische onvermijdelijkheid. Misschien heeft de moderniteit bij haar begin geleid tot irrationele waarden of wat Adorno de irrationaliteit in de rede noemde zoals oorlogen, kolonialisme en uitbuiting, maar de geschiedenis corrigeert haar eigen traject.

Moderniteit betekent niets zonder de vrouw. De vrouw is degene die de moderniteit een identiteit geeft. De wereld kan maar modern zijn als al zijn bewoners erbij worden betrokken. Het Midden-Oosten moet zich aansluiten bij de wereldwijde moderniteit of anders zal het een potentieel gevaar blijven. Daarom denk ik dat het een wereldwijde strijd is. Het is een strijd van iedereen en een morele verantwoordelijkheid die men overal ter wereld draagt.

Het is een strijd van iedereen en een morele verantwoordelijkheid die men overal ter wereld draagt

De positie van de vrouw is een menselijke kwestie en daarom kunnen theocratische landen niet zomaar als argument gebruiken dat het een interne zaak is die niemand anders aangaat. Ze willen alles importeren uit het Westen, behalve de moderne waarden. Gelijkheid tussen mannen en vrouwen behoort tot de moderne waarden en zou aan de basis moeten liggen van internationale betrekkingen.

Voor al deze redenen was onze ontmoeting fantastisch, beste Ashraf. Ik herinner me elk woord dat we hebben uitgewisseld terwijl ik van ver het geluid van je huid, je tranen, het gekreun van de pijn hoor. Ik denk plots aan een passage uit het gedicht van García Lorca:

Mijn hart sterft terwijl het zingt in rust
over de blauwe verwondde hemel…

Mijn zijden hart vult zich met licht,
verloren klokken,
lelies en bijen.
Ik ga ver, heel ver, 
tot achter de bergen, 
tot achter de zeeën,
dichtbij de sterren.

Vertaling: Hanah Jabloune hjabloune@yahoo.com