“‘‘Kan de federale regering werk maken van een fiscale hervorming die goed is voor mens én milieu?’’

Een repaircafé in Brussel. HERW!N, de koepel van de erkende kringloopcentra in Vlaanderen, vraagt de federale regering om werk te maken van een fiscale hervorming die hergebruik en herstel aanmoedigt.

Renaud Sterpin / Repair Café Brussels (CC BY-NC-ND 2.0)

Heel wat beleidsnerds, een leger lobbyisten vanuit elke industriehoek, de obligate belastingadviseurs en een paar zielen uit het middenveld, waaronder ikzelf,  keken met spanning uit naar de resultaten van het fiscale conclaaf dat afgelopen weekend plaatsvond. De federale regeringspartners sloten zich ‘met de sleutel’ af van de buitenwereld,  om eindelijk stappen te zetten richting een fundamentele hervorming van de Belgische fiscaliteit.

Een doorbraak kwam er allerminst: een eventuele beslissing wordt al doorgeschoven naar de zomer. Voorts was er vooral sprake van de nieuwe piste om ook op brood, melk en boter een btw-nultarief te gaan heffen. Kruimels in vergelijking met pakweg de circa 2 miljard euro aan subsidies voor bedrijfswagens die onaangeroerd en onbesproken blijken. Hierdoor dreigt de taxshift te verwateren tot een bescheiden rondje koehandel, zonder echt fundamentele keuzes te maken die goed zijn voor mens en milieu. Inzetten op ‘circulaire fiscaliteit’ kan hier nochtans een opstapje zijn.

Een bescheiden groene agenda

De menukaart voor de fiscale hervorming is niet min:  de blauwdruk van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) gaat uit van een vereenvoudigde en meer rechtvaardige fiscaliteit en is primair gericht is op het stimuleren van werken en ondernemen. Naast een bescheiden vermogensbelasting wordt er vooral gekeken naar hogere lasten op consumptie om de nodige fiscale ruimte te creëren. Verlanggerechtjes voor nog meer netto, nog meer investeringsaftrek of net toch wat minder btw overspoelen wellicht de bevoegde kabinetten.

Veel minder prominent op tafel: structurele hervormingen voor het klimaat.

Veel minder prominent op tafel: structurele hervormingen voor het klimaat. De ambitie uit de blauwdruk dat ‘fiscaliteit een hefboom kan zijn voor een gezonde en milieu- en klimaatvriendelijke samenleving en economie’ wordt te weinig hard gemaakt met concrete én ingrijpende voorstellen. Een btw-vrijstelling voor consumptie van groenten en fruit is zeker welkom, maar nogal mager als groene trofee.  Het potentieel van eco-fiscaliteit is nochtans enorm groot: via fiscale prikkels kunnen zowel burgers als bedrijven meer klimaatvriendelijk gaan investeren en consumeren.

Tot op heden gaan die prikkels vooral de andere kant uit: de FOD Financiën rekende in het kader van het Nationale Energie- en Klimaatplan (2021) voor dat er elk jaar 13 miljard aan milieuschadelijke subsidies worden uitgegeven aan bijvoorbeeld tankkaarten, salariswagens of allerhande fossiele energiesubsidies. Voorafgaand aan het conclaaf stelde Bond Beter Leefmilieu dan ook terecht dat ‘Vivaldi hier kansen te over heeft om bakens te verzetten, door groene alternatieven voor burgers en bedrijven aantrekkelijker te maken en komaf te maken met subsidies die mens en milieu de dieperik in rijden’.  De belangrijkste werven die hierbij worden aangestipt zijn de energietransitie, mobiliteit en de oriëntatie van bedrijfssteun. Wij voegen hier graag een vierde pijler aan toe, namelijk circulaire fiscaliteit.

Sociaal én circulair

Circulaire economie heeft als beleidsconcept de wind in de zeilen: weinigen kanten zich tegen een economie die opereert binnen de grenzen van onze planeet, die teert op minder grondstoffen en materialen die we ook nog eens langer en efficiënter gebruiken. Op Vlaams niveau wordt er hier al een stevige doelstelling aan gekoppeld: tegen 2030 moet onze materialenvoetafdruk – ongeveer alles wat we uit de aarde lepelen om onze (over)consumptie te spijzen – met 30%  zakken. Een zeer stevige ambitie, die een fiscaal duwtje op federaal niveau best lust.

Naast milieuwinst is er met circulaire fiscaliteit ook flink wat sociale winst te boeken.

Er schuilen dan ook kansen in zogenaamde ‘circulaire fiscaliteit’. Waar fossiele belastingen trachten klimaatonvriendelijke dingen minder aantrekkelijk en duurder te maken door bedrijven aan te zetten de milieukosten te internaliseren,  zijn echte circulaire belastingen net gericht op het verminderen van de materiaalafdruk door zaken zoals het hergebruik en het herstel van producten te promoten. Als beleidsinstrument winnen ze aan populariteit in Europa, getuige dit rapport van het European Environmental Bureau, waar tal van best practices in de EU werden verzameld.

Naast milieuwinst is er met circulaire fiscaliteit ook flink wat sociale winst te boeken. Meer lokaal hergebruik en meer herstel betekent immers meer lokale tewerkstelling, en levert zo ook zinvolle arbeidskansen op aan zij die willen werken maar geen plaats vinden op de hypercompetitieve arbeidsmarkt. Deze koppeling tussen sociale en circulaire doelstellingen wordt meer en meer gemaakt, zowel op Vlaams niveau  — waar er recent middelen voorzien werden voor 1000 extra klimaatjobs in de sociale economie — als op Europees niveau. Zo deed de Europese Commissie deze week nog een aanbeveling aan lidstaten om de rol van sociale economie bedrijven in de circulaire economie voldoende – en ook fiscaal! —  te stimuleren.

Concrete maatregelen voor lokaal hergebruik en herstel

Wat ligt er nu precies op tafel voor de sociale en circulaire sector? Primair is er de herziening van de btw-tarieven in België. In het voorjaar van 2022 werd er op Europees niveau geschaafd aan de voorwaarden voor lidstaten om gebruik te maken van voordelige btw-tarieven. Dit nieuw btw-kader zal worden meegenomen in de bredere fiscale hervorming. Daarnaast zijn er nog zaken die puur op Belgisch niveau kunnen verbeterd worden. We overlopen ze hier voor respectievelijk herstel en lokaal hergebruik.

• Herstel

HERW!N, de koepel van de erkende kringloopcentra in Vlaanderen, onderzoekt samen met Repair & Share, producenten en herstellers hoe we de herstelsector kunnen versterken. Uit het project Repair zkt Hub bleek dat herstel momenteel nog vaak te duur is in vergelijking met nieuwkoop, waardoor herstelactiviteiten onvoldoende rendabel zijn.  We pleiten daarom voor de uitbreiding van het verlaagd tarief voor herstellingen (9%) naar elektrische toestellen. Momenteel is er enkel een verlaagd tarief voor fietsen, schoenen en kledij.  Gelet op de enorme materiaalvoetafdruk van elektrische toestellen en de bijhorende afvalproblematiek lijkt ons deze uitbreiding essentieel.

• Lokaal hergebruik

Momenteel genieten actoren uit de sociale economie voor zowel de levering van goederen als diensten het 6%-tarief. De instellingen met sociaal oogmerk mogen geen winstoogmerk hebben en moeten als doel de tewerkstelling van kwetsbare werknemers hebben. Deze maatregel is zeer belangrijk voor kringloopcentra, die meer dan 4000 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt tewerk stellen én tegelijkertijd circa 75.000 ton per jaar aan goederen van de afvalberg redden.

Meer lokaal hergebruik en meer herstel betekent meer lokale tewerkstelling.

Dit tarief dreigt in een enge vereenvoudigingslogica verhoogd te worden tot 9%. We vragen zeer expliciet om het huidige voordeeltarief te behouden, om het dubbele maatschappelijk doel van kringloopcentra te honoreren.

Tot slot pleiten we voor een soepeler kader voor schenkingen van goederen. Om de vernietiging van goederen tegen te gaan, kunnen bedrijven nu enkel een zeer beperkt aantal goederen fiscaal voordelig wegschenken aan louter caritatieve instellingen. We vragen dit recht uit te breiden naar schenking van materiaalintensieve producten, zoals elektrische huishoudtoestellen, aan sociale ondernemingen uit de circulaire economie. Dit zal vermijden dat producten die nog een tweede leven hadden kunnen krijgen, vernietigd worden.

Misschien kunnen bovenstaande, bescheiden maatregelen, die het behoud van materiële en menselijke waarde vooropstellen, onze beleidsmakers inspireren om werk te maken van een fiscale hervorming die ook goed is voor mens en milieu.

Greg Van Elsen is beleidsadviseur circulair ondernemen bij HERW!N.