“‘‘Klimaattoppen moeten veel verder kijken dan fossiele brandstoffen’’

Raffinage van tin tot tinpoeder in DR Congo.

Fairphone (CC BY-NC 2.0 DEED)

Ook al eindigde de laatste klimaattop (COP28) met een ‘historische overeenkomst’ om af te stappen van fossiele brandstoffen, mogen we niet vergeten dat het toekomstige welzijn van mensen en samenlevingen op een leefbare planeet van meer afhangt dan enkel dat.

Fossiele brandstoffen in de grond houden is noodzakelijk, maar niet voldoende. Om het uiteindelijke doel te bereiken, is het nodig om ook onze natuurlijke hulpbronnen fundamenteel naar waarde te schatten en hun belang voor menselijk welzijn op lange termijn opnieuw te beoordelen.

Een wereldklimaatconferentie met een tunnelvisie op fossiele brandstoffen helpt ons daar niet bij.

Wat er op het spel staat? Het vermogen van samenlevingen om op de lange termijn welzijn te garanderen, vooral in het licht van een groeiende wereldbevolking en toenemende ongelijkheid. In de afgelopen decennia heeft het gebruik van natuurlijke bronnen de levensstandaard voor velen aanzienlijk verbeterd, vooral in landen met een hoog inkomen, maar dit gaat nu ten koste van het milieu en de gezondheid van mensen.

Grote vraag naar grondstoffen

Volgens het International Resource Panel van de VN zijn de winning en verwerking van grondstoffen tegenwoordig verantwoordelijk voor 90 procent van het verlies aan biodiversiteit en waterstress, 50 procent van de CO2-uitstoot en één derde van de gezondheidseffecten door luchtvervuiling.

Het gebruik van hulpbronnen is sinds 1970 dan ook meer dan verdrievoudigd en als de huidige trends zich doorzetten, zal het wereldwijde materiaalverbruik tegen 2060 nog eens verdubbelen. Deze toename is vooral het geval voor metalen en niet-metaalhoudende mineralen. Ze vormen de ruggengraat van belangrijke industrieën en maken de energie- en digitale transitie mogelijk.

Het Internationaal Energieagentschap voorspelt dat de wereldwijde vraag naar kritieke grondstoffen tegen 2040 zal verviervoudigen - de vraag naar lithium zal zelfs met een factor 42 toenemen.

Hulpbronnen vormen de brug tussen economische productiviteit en ecologisch evenwicht. Een brug die in beleid vaak onzichtbaar is gebleven. De belangrijkste reden hiervoor is een economisch model dat natuurlijke hulpbronnen niet de waarde toekent die ze verdienen.

Overexploitatie

Economen hebben de afhankelijkheid voor de economie van grondstoffen en van de natuurlijke systemen die ze genereren sterk geminimaliseerd. Dit heeft bijgedragen aan overexploitatie, een enorme druk op het milieu en wereldwijde problemen, zoals klimaatverandering en verlies van soortenrijkdom.

Als mijnbouw niet op verantwoorde wijze wordt beheerd, kan dat leiden tot bodemerosie, vernietiging van leefgebied van mensen en dieren en vervuiling van waterbronnen.

Verstoorde systemen zijn alomtegenwoordig, denk maar aan de ontbossing van het Amazonewoud of de uitputting van visbestanden door overbevissing. Andere zijn minder besproken, vooral het systeem van de mijnbouwsector, dat de motor van de wereldeconomie zal worden.

Als mijnbouw niet op verantwoorde wijze wordt beheerd, kan dat leiden tot bodemerosie, vernietiging van leefgebied van mensen en dieren en vervuiling van waterbronnen. Dat heeft allemaal gevolgen voor de lokale ecosystemen en nabijgelegen gemeenschappen die er afhankelijk van zijn.

Een goed voorbeeld is de verwerking van mijnafval en mijnresiduen, de stoffen die overblijven na de verwerking van mineralen - soms louter afval, soms nog herbruikbaar. Recent onderzoek toont aan dat een derde van alle residubekkens van mijnen in of nabij beschermde gebieden ligt. Onnodig te zeggen dat dit een aanzienlijke bedreiging vormt voor de biodiversiteit en de integriteit van ecosystemen, mochten er zich defecten of ongelukken voordoen.

Helaas zijn deze ongelukken niet zo ongewoon als je zou denken. De ramp met de opslagfaciliteit voor residuen van Brumadinho (in Brazilië) in 2019 veroorzaakte een giftige vloedgolf van ongeveer 12 miljoen kubieke meter, waarbij 270 mensen om het leven kwamen en een aanzienlijk deel van het bos en beschermde natuur stroomafwaarts werden verwoest.

Onvervangbaar en waardevol

Economische modellen zijn door mensen gemaakt, en ze kunnen dus worden veranderd. Als we duurzaamheid en menselijk welzijn op de lange termijn serieus nemen, moeten we de modellen herbekijken en meer rekening houden met de onvervangbare waarde van natuurlijke hulpbronnen.

Deze verschuiving, waar de deelnemers aan het Wereld Hulpbronnen Forum 2023 voor hebben gepleit, vereist erkenning van de onderlinge verbondenheid van economische, ecologische en sociale systemen. Dit vereist nieuwe boekhoudmodellen die ecologische en sociale indicatoren mee integreren.

Als toekomstige COP’s een rol van betekenis willen spelen in het behoud van het leven op deze planeet, moeten de klimaatonderhandelingen en het internationale beleid ingrijpend veranderen. Dit jaar zijn we er opnieuw getuige van geweest hoe de discussies over de klimaatverandering de neiging hebben om de centrale rol van het buitensporige en onverantwoorde gebruik van grondstoffen over het hoofd te zien en een tunnelvisie toe te passen die gericht is op CO2-uitstoot. Let wel, ze zijn een belangrijk aspect om aan te pakken, maar in wezen ook een symptoom van een dieper liggende kwaal.

De remedie is het integreren van het beheer van natuurlijke hulpbronnen in het institutionele weefsel, en een andere kijk op de heersende energievoorziening. Ecologische gezondheid en menselijk welzijn zijn verbonden. Ze vragen om een herziening van onze waarden en een heroverweging van de manier waarop we natuurlijke hulpbronnen gebruiken.