“‘‘Nu begrijp ik nostalgie over “de muziek van de mooie oude tijd” beter’’

In de interviews met Baligh Hamdi, uit de jaren zeventig en tachtig, viel niet zijn eloquentie op, wel de diepgang van zijn gedachten en zijn kritische geest.

Essam Azouz (CC BY-SA 4.0)

‘Ik neem afscheid van jou en zo neem ik afscheid van het leven’. Zegt u dat iets? Samira Bendadi ook niet, tot ze zich tijdens de pandemie door YouTube liet leiden en dwaalde door de gangen van de Arabische klassieke muziek van de jaren zestig en zeventig. Daarbij stootte ze op Egyptenaar Baligh Hamdi. ‘Hij had de gave om via zijn muziek de tekst omhoog te tillen en het gevoel dat een woord oproept sterk over te brengen.’

Bedankt, 2020!

Vaarwel, sayonara, auf Wiedersehen! Al was het een snertjaar, MO* probeert het af te sluiten met een positieve noot in zijn eindejaarsreeks. Want ook in moeilijke tijden zijn lichtpuntjes te vinden, bakens van hoop om mee te nemen naar 2021 en verder. Dus: bedankt, 2020, en tot nooit meer.

Bekijk de keuze van de volledige redactie.

2020 heeft ons ongetwijfeld geconfronteerd met onze tekortkomingen en gedwongen om na te denken over onze levensstijl. Corona gaf ons de kans om de balans op te zoeken in ons eigen leven, het mooie in de details te zien en op een andere manier geluk te benaderen en te beleven.

Maar de psychologische impact van een langdurig beperkt sociaal leven bleek zwaarder te wegen dan gedacht. Het werd zoeken naar een houvast. Het is tijdens de tweede golf dat mijn zoektocht me bij de klassieke Arabische muziek bracht. Ik greep terug naar liedjes die tijdens mijn tienerjaren wel op de achtergrond aanwezig waren, maar waar ik als jongvolwassene nooit echt interesse voor had.

Ik liet me leiden door YouTube. Zo herontdekte ik meesterwerken van zangers als Oum Khaltoum, Abdelhalim Hafez, Warda Al-Jazairia en nog veel anderen. In tegenstelling tot mijn jeugdjaren was deze keer mijn belangstelling groot. Nu begrijp ik beter waar de nostalgie over ‘de muziek van de mooie oude tijd’ vandaan komt.

Optimisme

De jaren zestig en zeventig waren op veel vlakken een bloeiperiode in de Arabische wereld. Het was de tijd van de zo hard bevochten onafhankelijkheid en het Arabisch nationalisme. Er was optimisme en het geloof in een betere toekomst was groot. De liefde voor eigen land was ook sterker.

Tussen veel liedjes die toen een groot succes waren en nu nog een groot publiek hebben, loopt één rode draad. Dat is de Egyptische componist Baligh Hamdi. Baligh betekent eloquent. In de interviews met hem, uit de jaren zeventig en tachtig, viel niet zijn eloquentie op, wel de diepgang van zijn gedachten en zijn kritische geest.

Op vrij jonge leeftijd al wist Hamdi een plaats te veroveren tussen de grote componisten van die tijd. Zo componeerde hij op 23-jarige leeftijd het liedje Hob Eh voor Oem Kalthoem in 1962. Voor de Arabische diva componeerde hij nog een zestal andere liedjes Allemaal waren ze een groot succes.

Baligh Hamdi is een massagevoel, zo wordt de componist alleszins vaak beschreven. Als een waterval door zijn diverse en veelvuldige repertoire. De koning van de Arabische muziek. Hij had de gave om via zijn muziek de tekst omhoog te tillen en het gevoel dat een woord oproept sterk over te brengen.

‘Muziek is een moment van oprechtheid’, zei Baligh Hamdi altijd.

Soms gaf hij de aanzet tot een lied en sommige liedjes componeerde en schreef hij zelf. Vaststaat dat hij altijd betrokken was bij het woord. Hij zag ook zichzelf niet apart van die twee componenten van een lied. ‘Muziek is een moment van oprechtheid’, zei hij altijd.

En dat geldt ook voor de tekst. Je kunt een gevoel niet overbrengen met een woord, instrument of stem als je het niet zelf voelt, als je niet oprecht bent met wat je zegt of je doet’. ‘Als ik naar de dichter schrijf, schrijf ik naar mezelf. Hij, dat ben ik, ik noem hem ook ‘ik’. Zo zie ik het en zo voel ik het’, zei hij in één van zijn interviews.

Dat geldt ook voor de zanger. Voor Baligh Hamdi, die het opsporen van jong talent tot één van zijn belangrijke taken rekende, is mooi zingen geen kwestie van een schone of een sterke stem. Zingen is voor hem een kwestie van persoonlijkheid en slim omgaan met de mooie delen in de stem.

Universaliteit via lokaliteit

De componist bracht vernieuwing en wilde de Arabische muziek internationaal bekend maken. Daar geloofde hij heel erg in. Maar ook dat alleen het zich verdiepen in lokaliteit de weg baant naar universaliteit.

‘Voor wie maken we uiteindelijk muziek?’

Dat is de reden waarom hij zich verdiepte in de folklore. Hij zocht inspiratie in volksliedjes en bracht ze op een nieuwe manier naar het publiek. ‘Voor wie maken we uiteindelijk muziek?’, kaatste hij in één van zijn interviews terug wanneer men hem vroeg waar zijn belangstelling voor het volkse lied en het erfgoed vandaan kwam. ‘Ik ben uiteindelijk geen khawaga (westerling of vreemdeling)’, zei hij.

Baligh Hamdi, de waterval, stond ook bekend als een persoon die zich niet laat opsluiten in een vast stramien. Dat is ook, naast het feit dat hij niet graag op het podium stond, één van de redenen waarom hij niet zelf zong. Het maakte hem ook een onvoorspelbaar persoon. Het moment bepaalde wat hij deed. Zo getuigden zijn vrienden over hoe hij afspraken niet nakomt, maar plots elders opduikt. 'Ik liet me verdwalen in de wereld van de muziek en ben gelukkig dat ik me daarin liet verdwalen.'

Eén van Hamdi’s zeldzame optredens:

Dat speelde hem parten in zijn privéleven. Ondanks het grote liefdesverhaal met zangeres Warda-Aljazairai, hield hun huwelijk slechts zeven jaar stand.

Zijn succesverhaal kreeg een tragisch einde. Baligh Hamid, die bekend stond voor zijn liefde voor zijn land, moest Egypte ontvluchten. Er had zich een drama afgespeeld in zijn appartement. Een jongedame, die samen met andere gasten in zijn appartement was, werd de dag nadien onder zijn balkon dood aangetroffen. De man die de vrouw vergezelde was spoorloos, maar Baligh Hamdi werd schuldig bevonden aan het aanzetten tot onzedelijk gedrag.

‘Baligh stierf toen hij Egypte moest verlaten voor het onrecht dat hem werd aangedaan.’

Vijf jaar later werd hij in beroep vrijgesproken. Maar die vijf jaar ver weg van zijn land tekenden hem. Bawadda3ak, letterlijk: ‘Ik neem afscheid van je’, is het laatste liedje dat hij in Frankrijk componeerde voor zijn ex-vrouw Warda Al-Jazairia. Het waren profetische woorden. Een jaar na zijn terugkeer naar Egypte stierf hij in een ziekenhuis in Frankrijk.

‘Baligh stierf toen hij Egypte zes jaar geleden moest verlaten voor het onrecht dat hem werd aangedaan. Vandaag begraven we alleen zijn lichaam’, zeiden zijn vrienden na zijn overlijden op 23 september 1993. Hij werd 62.