‘Loop geen populisten achterna die ergernissen over migratie uitbuiten om stemmen te winnen’

Europa wil een versterkte burcht worden. Geweigerde asielzoekers moeten worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. Maar in de praktijk is terugsturen een humanitair drama, schrijven humanitair chirurg Réginald Moreels en Walter Reynders, voogd van een niet-begeleide minderjarige vreemdeling.

Het recht op asiel is een humanitair beginsel: wie politiek vervolgd wordt of voor zijn leven of vrijheid moet vechten, heeft recht op bescherming. Dat werd in 1951 vastgelegd in het Vluchtelingenverdrag van Genève en daarna in andere verdragen, zoals het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en het EU-recht.

Als de asielzoeker eenmaal in België is, moet die vaak (te) lang wachten op de toelating of afwijzing van zijn hulpvraag. Dat creëert overlast, door bijvoorbeeld hangjongeren. Van deze frustratie maken populisten gebruik om te polariseren door foute informatie te verspreiden in combinatie met groteske overdrijvingen die zelden worden tegengesproken.

Europa past het volgende asielstelsel toe: iedereen die de Europese grenzen passeert, wordt geholpen. Wie daar niet in slaagt, wordt niet geholpen. De EU-grens bereiken is dus doorslaggevend.

Om Europa binnen te komen heb je een visum nodig, maar dat wordt zeer restrictief en zonder duidelijke criteria toegekend aan inwoners van landen die geteisterd worden door terreur, burgeroorlog, onderdrukking, politieke vervolging en hongersnood.

Wie nood heeft aan bescherming maar geen visum heeft, kan dus niet een vliegtuig nemen. Vluchtelingen moeten dus grote risico’s nemen en veel geld betalen aan smokkelaars om bescherming te zoeken. Wie geen smokkelaar kan betalen, heeft pech.

Asiel als loterij

Europa heeft geen toekomstgericht vluchtelingenbeleid en laat het aan de smokkelaar over om te beslissen wie beschermd wordt. Dat heeft als gevolg dat een groep vluchtelingen vooral bestaat uit jonge, sterke en gezonde mannen die voldoende geld hebben om een smokkelaar te betalen en uit een land komen dat binnen het bereik is van Europa. Daarnaast bestaat er een groep met een nog grotere behoefte aan bescherming (vrouwen, gezinnen met kinderen, ouderen), die ondervertegenwoordigd is en harteloos in de kou blijft staan.

Het aantal opvangplaatsen wordt nu eens afgebouwd en dan weer uitgebreid.

Het heeft ook als gevolg dat (de afwezigheid van) het asielbeleid afhangt van internationale gebeurtenissen en zorgt voor een onstabiele instroom. Geografie en politieke conjunctuur bepalen het Europees vluchtelingenbeleid en beletten een duurzame instroom.

Dat bemoeilijkt een duurzaam humanitair beleid. Het aantal opvangplaatsen wordt nu eens afgebouwd en dan weer uitgebreid. Bij elke stijging gaan populisten gretig wijzen op de ‘tsunami’ van de asielzoekers, terwijl hun aantal op lange termijn stabiel blijft.

Hoogleraar migratie Ruud Koopmans omschrijft terecht het EU-asielstelsel als het dodelijkste migratiesysteem ter wereld en als een loterij waarbij de kansen zeer ongelijk verdeeld zijn. Volgens het Bureau van de Hoge Commissie van de Verenigde Naties voor Vluchtelingen (UNHCR) zijn sinds 2014 meer dan 22.000 mensen verdronken in de Middellandse Zee.

Welke vluchtelingencrisis?

In heel de EU spreekt men vaak van een ‘vluchtelingencrisis’. Maar het wordt steeds duidelijker dat niet de vluchtelingen het probleem zijn, maar (de afwezigheid van) de migratiepolitiek van de EU. Toch blijven beleidsmakers vasthouden aan de vijandige techniek van de sluiting van de grenzen opdat niemand een voet kan zetten op Europees grondgebied.

Wat betekent dit beleid vandaag concreet?

Europa wil een versterkte burcht worden. Daar werkt men al 30 jaar aan, maar zo’n muur heeft nooit tot minder migratie geleid. Is het wel realistisch om een muur te bouwen rond 10.000 km landsgrens en wat doen met 40.000 km zeegrens? Willen we blijven terugduwen en wegkijken? Bij elke versterking van de grens ontstaan nieuwe, nog gevaarlijkere vluchtwegen en versterken we de macht van de mensensmokkelaars.

Migratie moet uitbesteed worden aan vreemde regimes, wat meteen een vrijkaart is om het probleem op te lossen naar eigen goeddunken.

Ook België wil zo onaantrekkelijk mogelijk worden. Erkende vluchtelingen krijgen nu wel een leefloon, maar weinigen zijn met gevaar voor eigen leven naar hier gekomen om te ‘genieten’ van dat overlevingsloon. Ze willen allemaal het leefloon zo snel mogelijk ruilen voor minstens één regulier werk (en liefst aangevuld met een flexi-job) om meer te doen dan overleven. Om de middelen te hebben om te integreren en om actief bij te dragen aan de welvaartstaat.

Geweigerde asielzoekers wil men sneller terugsturen naar het land van herkomst. Terugsturen is in de praktijk zeer moeilijk en humanitair dramatisch. België is dan ook zo ‘genereus’ om niet aan elke afgewezen asielzoeker een bijlage 20 (Bevel om het grondgebied te verlaten) af te leveren. De afgewezene mag dan verdwijnen in de uitzichtloze anonimiteit van de samenleving, zonder recht op werk, domicilie, school, opleiding, sociale zekerheid, bankkaart of verenigingsleven.

Migratie moet uitbesteed worden aan vreemde regimes, meteen een vrijkaart om het probleem op te lossen naar eigen goeddunken. De landen die openstaan voor zo’n samenwerking zijn meestal zelf onbetrouwbaar en instabiel. Ze hebben weinig draagkracht en hebben al veel mensen te herbergen, maar kijken niettemin gretig uit naar onze bloedprijs waarmee wij menen te kunnen wegkijken van de ranzige en mensonwaardige nevenschade. De Europese deal met Tunesië werkt alvast niet en het omstreden Brits-Rwandees akkoord is meer een verkiezingsstunt en een afschrikkingsmiddel. Bovendien stelt Europa zich zo bloot aan een mogelijke chantage door buitenlandse mogendheden.

De criteria van erkenning moeten worden verstrengd, klinkt het ook steeds vaker. Een asielzoeker moet kunnen bewijzen dat hij politiek vervolgd wordt of terecht vreest voor zijn leven of vrijheid. De criteria waren al altijd streng, maar sinds de ‘‘bevrijding’’ van Afghanistan door de Taliban heerst daar blijkbaar vrede en gaat België uit van een sterk vermoeden van leugen en onwaarheid van het gebrachte relaas.

Wie kan het waterdicht bewijs leveren dat hij persoonlijk in zijn land vervolgd wordt of getroffen wordt door willekeurig geweld? Heel vaak worden de argumenten weggevaagd als onwaarschijnlijk en in tegenspraak met de beoordeling van de actuele veiligheidssituatie in een land. De afwezigheid van een officieel document geldt als een gebrek aan bewijs of de voorlegging van zo’n document wordt vermoed te zijn verkregen door omkoping of vervalsing.

Mensen die vluchten voor precaire leefomstandigheden, veroorzaakt door objectieve factoren, zoals extreme armoede, ontoereikende voorzieningen als gevolg van een gebrek aan overheidsmiddelen, extreem voedseltekort, onbestaande hygiëne, geen huisvesting, droogte, geen onderwijs, instabiliteit en uitzichtloosheid, krijgen allen het eufemistische etiket van ‘economische vluchtelingen’, gelukzoekers en profiteurs dus, en krijgen geen bescherming.

Europees Migratiepact

Eind 2023 werd het Europees asiel- en migratiepact gesloten tussen de EU landen. Wie dat pact nauwkeurig leest kan niet om vier vaststellingen heen: Europa bouwt een administratieve muur aan zijn zuid- en oostgrens; vluchtelingen die niet worden toegelaten, zullen opeengeperst leven in detentiekampen die eufemistisch ‘‘opvangcentra’’ worden genoemd; de geografische verdeling van de asielzoekers zal stroef verlopen door aanslepende onderhandelingen tussen lidstaten; de asielzoeker wordt een commercieel product in de zin dat een land zal kunnen betalen om zo min mogelijk migranten te moeten opvangen (20.000 euro/asielzoeker).

Het akkoord tussen Rwanda en het Verenigd Koninkrijk om asielzoekers die illegaal het VK binnenkomen naar Rwanda te kunnen uitsturen, betreft eveneens een staaltje van een gelegaliseerde deportatie.

Er is nood aan een economisch immigratiebeleid. En dit is geen utopie, want dat bestaat al gedeeltelijk.

Kan het anders? Een opengrenzenbeleid is natuurlijk waanzin. Je hebt gemeenschappelijke procedures nodig, afspraken over toegangsregels en over rechten en plichten.

Volgens Hein de Haas, een Nederlandse socioloog en migratie-expert, is de gouden regel voor een succesvol immigratiebeleid dat het consistent is met het economische arbeidsmarktbeleid. Het echte debat over migratie begint met de vraag welke samenleving we willen. Willen we een open en welvarende samenleving met migratie of een gesloten verarmende samenleving met minder migratie? Je kan geen open geliberaliseerde economie én minder arbeidsmigratie hebben. Die twee gaan niet samen.

België wordt geconfronteerd met een toegenomen welvaart, aangemoedigd door de liberalisering van de economie en van de arbeidsmarkt. Door de democratisering van het hoger onderwijs verschuiven we steeds meer naar een diensteneconomie. De nood aan lager geschoolde werknemers raakt steeds moeilijker gelenigd. Heel wat onaantrekkelijke vormen van arbeid worden niet meer ingevuld.

Wie is geëmigreerd of zijn land is ontvlucht, wil daarentegen vaak wél werken op zondag, nachtwerk doen en overuren kloppen, buiten werken en lichamelijk zware werk verrichten. Daarom worden we afhankelijk van de arbeid van migranten. Wie vindt dat er geen of minder immigranten mogen komen, zal eerst moeten kiezen welke Belgische bedrijven moeten sluiten bij gebrek aan dergelijke arbeidskrachten.

België kampt ook met een uitgesproken vergrijzing. Socioloog Jan Hertogen merkt op dat Vlaanderen morgen gemaakt zal worden door migratie. Zonder migratie zouden twee derde van de schoolbanken en een derde van het hoger onderwijs leegstaan. Dan is de vraag: wie zal de komende decennia de hoogopgeleiden en experts leveren voor de ecologische transitie die er aankomt?

Succesvolle integratie hangt vooral af van de toegang tot opleiding en toegang tot werk.

Er is nood aan een economisch immigratiebeleid. En dit is geen utopie, want dat bestaat al gedeeltelijk. Hoogopgeleide en ervaren specialisten zijn nodig om onze welvaart op peil te houden. Voor hen werden legale kanalen voorzien: ze krijgen vlot een visum, want de werkgevers zijn blij met hun komst.

Maar laaggeschoolde arbeidsmigranten, die evenzeer nodig zijn om minder aantrekkelijke banen in te vullen, genieten geen legaal kanaal en zijn ongewenst, meestal uit vrees voor een islamisering.

Uit onderzoek blijkt dat er helemaal geen moslimfactor speelt bij de integratie. Succesvolle integratie hangt vooral af van de toegang tot opleiding en toegang tot werk. We hebben nood aan gemengde wijken, gemengde scholen en een vlotte toegang tot de arbeidsmarkt.

Minimaal zou je elke asielaanvraag moeten beoordelen in functie van het economisch arbeidsmarktbeleid.

Immigratie is geen probleem. Het Europees gesloten asielstelsel is het probleem. Stop met te focussen op het asielbeleid en stap over naar een economisch immigratiebeleid. Stop met het achternalopen van populistische politici die ergernissen uitbuiten om stemmen te winnen.

Laten wij niet medeplichtig zijn aan segregatie, uitbuiting, verstoting van mensen in nood en een dood en verderf zaaiend asielstelsel.