“‘‘Mexicaanse gemeenschappen die instaan voor hun eigen wouden: een blauwdruk voor een duurzaam bosbeheer’’

De Verenigde Naties maken zich op voor twee cruciale conferenties, die oplossingen moeten bieden voor twee urgente globale crises: de klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit. Zoals experts hebben opgemerkt, zijn deze kwesties fundamenteel en onontkoombaar met elkaar verweven. In beide gevallen brengen menselijke activiteiten schade toe aan de natuur en de manier waarop ze het menselijk leven ondersteunt.

Maar die verwevenheid biedt ook een kans. De bescherming van plaatsen die tegelijk CO2 opslaan en een grote soortenrijkdom herbergen, kan tegelijkertijd de klimaatverandering en het biodiversiteitsverlies helpen vertragen. In een rapport van juni 2021 riepen VN-experts landen op om streng beschermde gebieden in te voeren en bossen te beheren door middel van “duurzame praktijken aangepast aan de lokale context”.

Ikzelf bestudeer Mexicaanse gemeenschapsbossen en geloof dat ze ‘s werelds beste model van lokaal duurzaam beheer zijn. Mijn onderzoek van meer dan dertig jaar heeft aangetoond dat wanneer inheemse en lokale gemeenschappen hun bossen beheren voor commerciële houtproductie, zowel de mens als het land daarvan de vruchten van plukken.

Zoals ik in mijn boek schrijf, bieden deze bossen hoop op een betere toekomst dan diegene die nu op ons afkomt.

Mexico’s duurzaamheidsmodel

Mexico is een van de meest biodiverse landen ter wereld. Veel van dat leven hangt af van de 65 miljoen hectare bossen, die ongeveer een derde van het landoppervlak beslaan.

Mexicaanse bosbedrijven die eigendom zijn van de gemeenschap beheren hun bossen met een maturiteit die nergens anders ter wereld te zien is.

Miljoenen monarchvlinders migreren elke winter vanuit Noord-Amerika naar beboste heuvels in het Sierra Madre-gebergte in Mexico. Tropische bossen in het zuiden van Mexico herbergen jaguars, slingerapen, krokodillen, miereneters en bijna vijfhonderd soorten vogels.

Als gevolg van de Mexicaanse revolutie van 1911-1917 werd het eigendom van ongeveer 60 procent van de bossen van het land, in totaal zo’n 42 miljoen hectare, overgedragen aan lokale gemeenschappen. In de daaropvolgende decennia werden machines gesubsidieerd en opleidingen gegeven in de houtwinning aan de mensen die deze belangrijke hulpbronnen in handen kregen. Leden van de lokale gemeenschappen maakten van de gelegenheid gebruik.

Dit decennialange experiment, met overheidssteun en marktprikkels, heeft verrassende resultaten opgeleverd. Tegenwoordig beheren Mexicaanse bosbedrijven die eigendom zijn van de gemeenschap hun bossen, ook in gemeenschappelijk bezit, op een schaal en met een maturiteit die nergens anders ter wereld te zien is.

Het kappen van bomen lijkt misschien een contra-intuïtieve manier om de klimaatverandering en het verlies van soorten te vertragen, maar in Mexico werkt het. Communautaire bosbouwbedrijven verkopen winstgevende producten zoals hout en gebotteld bronwater. Ongeveer 1600 gemeenschappen kappen duurzaam meer dan 17 miljoen hectare bos. Ze selecteren zorgvuldig alleen bepaalde bomen om te oogsten, zodat bossen krachtig kunnen teruggroeien.

Resultaten meten

Onderzoek toont aan dat het Mexicaanse model natuurbehoud ondersteunt. Uit een studie bij 733 gemeenten in 8 staten bleek dat de ontbossingspercentages lager waren in beheerde bossen met een hoog percentage grond in gemeenschappelijk bezit. Gemeenschapsbossen in de tropische staat Quintana Roo hebben een lagere ontbossing dan openbare beschermde gebieden in het zuiden van Mexico, waarbij in de houtwinning praktijken gebruikt worden die de habitat voor overwinterende trekvogels behouden.

Boswachters van de Sierra Norte-gemeenschap kappen bomen alleen om uitbraken van schorskevers onder controle te houden.

In de Sierra Norte van Oaxaca hebben 23 gemeenschappen met een totale oppervlakte van meer dan 200.000 hectare hun grondgebied zo ingedeeld dat 78 procent ervan bebost is voor duurzame productie en instandhouding, terwijl de rest voor landbouw en ander gebruik overblijft.

De Sierra Norte-gemeenschap van Pueblos Mancomunados beheert haar 78.000 hectare dan weer voornamelijk als een gemeenschapspark, gericht op ecotoerisme. Boswachters kappen bomen alleen om uitbraken van schorskevers onder controle te houden. De Zapotec, een inheems volk, woont er al meer dan duizend jaar, en haar leden beoefenen al tientallen jaren duurzame houtkap.

Deze regio is een van de meest biodiverse in Mexico. Hier worden vaak nieuwe soorten ontdekt, zoals Charadrahyla esperancensis, een boomkikker met een vooruitstekende snuit.

Gemeenschapsbossen tegen armoede

Over een periode van twintig jaar, van 1993 tot 2013, heeft het dichtbeboste landschap van Sierra Norte ook 3 miljoen ton hout en koolstof geproduceerd, voornamelijk opgeslagen in meubels en bouwmaterialen. Door koolstof op te slaan in duurzame producten, leggen duurzaam beheerde bossen in feite meer koolstof vast dan strikt geconserveerde bossen

De grootste uitdagingen waarmee gemeenschapsbossen worden geconfronteerd, zijn de gevolgen van de georganiseerde misdaad.

Deze operaties komen ook de lokale economieën ten goede. In een studie uit 2019 ontdekten de Mexicaanse onderzoeker Juan Manuel Torres-Rojo en collega’s dat in een steekproef van meer dan vijfduizend Mexicaanse bosgemeenschappen, overheidssteun voor bosbouw, met name voor investeringen in sociaal en menselijk kapitaal, de armoede aanzienlijk verminderde.

De grootste uitdagingen waarmee gemeenschapsbossen worden geconfronteerd, zijn de gevolgen van de georganiseerde misdaad. Bendes vragen gemeenschappen in verschillende staten beschermingsgeld en hebben naar verluidt bosbouwbedrijven in sommige noordelijke staten overgenomen.

Ook illegale houtkap is een ernstig probleem, maar het is geconcentreerd in gemeenschappen die hun bossen niet beheren. Mexicaanse gemeenschapsbossen zijn minder kwetsbaar voor bedreigingen zoals ontbossing, brand en droogte die grote delen van het Amazonebekken bedreigen, omdat naburige gemeenschappen voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van hun bossen en ze voortdurend in de gaten houden.

Gemeenschappen controle te geven

Regeringen van ontwikkelingslanden hebben vaak weinig geld om beschermde gebieden te beheren. Een betaalbaar alternatief is om gemeenschappen controle te geven over waardevolle bossen en de middelen om ze te beheren.

Veel regeringen hebben niet de politieke wil om dit soort eigendom, beheersbevoegdheid, opleiding en uitrusting aan lokale gemeenschappen te geven.

De gemeenschapsbossen van Mexico onderhouden zichzelf en genereren winst. Ze zijn niet afhankelijk van overheidssubsidies, hoewel ze die in de loop der jaren hebben ontvangen als een beleidsinitiatief om duurzaam bosbeheer te stimuleren. Naar mijn mening is het mobiliseren van collectieve actie van de gemeenschap rond hout - een product dat, in tegenstelling tot de meeste gewassen van kleine boeren, vrijwel altijd een goede prijs heeft - een marktgerichte manier om ontbossing een halt toe te roepen en de biodiversiteit in stand te houden.

Veel regeringen hebben echter niet de politieke wil om dit soort eigendom, beheersbevoegdheid, opleiding en uitrusting aan lokale gemeenschappen te geven. Ik geloof dat, als de resultaten die in Mexico zijn bereikt meer bekendheid zouden krijgen, ze andere regeringen zouden kunnen helpen overtuigen dat het bevorderen van bosbouw in de gemeenschap kan zorgen voor politieke stabiliteit, armoedebestrijding en een leefbaarder klimaat.

Deze opinie verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation