“‘‘Mogen we eindelijk kwetsbaar zijn?’’

Unsplash / Milan Ivanovic

De coronacrisis weegt op onze mentale gezondheid, vooral jongeren en studenten worden hard getroffen. Toch deed het ook iets kantelen, merkt MO*stagiaire Fien Portier op, want mentaal welzijn werd onder jongeren meer bespreekbaar. Haar generatie wil niet langer sterk moéten zijn, maar kwetsbaarheid een zichtbare plek kunnen geven. ‘We hebben nood aan een gesprek over onze angsten en verlangens. We moeten de woorden alleen nog vinden.’

Ergens op een warme julidag in 2020 vierde ik met vriendinnen het begin van de zomer. Op het einde van de avond, bij het kampvuur dat nooit gebrand had (we hadden het wel geprobeerd), vertelden we een voor een hoe we de lockdown ervaren hadden.

Hoe we ons schuldig voelden als we niet aan het studeren waren. Hoe we onze net verworven vrijheid als student alweer hadden moeten afgeven. Hoe de lockdown gewogen had op onze relaties met gezinsleden, liefjes en vrienden. Hoe we niet durfden klagen omdat anderen het zoveel moeilijker hadden.

Die zachte avond in juli is me bijgebleven omdat we voor het eerst sinds lang weer samen konden zijn. Omdat het zomer was. Omdat er ruimte was voor kwetsbaarheid.

Bedankt, 2020!

Vaarwel, sayonara, auf Wiedersehen! Al was het een snertjaar, MO* probeert het af te sluiten met een positieve noot in zijn eindejaarsreeks. Want ook in moeilijke tijden zijn lichtpuntjes te vinden, bakens van hoop om mee te nemen naar 2021 en verder. Dus: bedankt, 2020, en tot nooit meer.

Bekijk de keuze van de volledige redactie.

Een piek van angst en depressie

Cijfers bevestigen wat we allemaal intuïtief al begrepen hadden: het is geen fantastisch jaar voor onze mentale gezondheid. De Universiteit van Antwerpen peilt al sinds het begin van de eerste lockdown in een wekelijkse enquête naar het mentaal welzijn van de Vlaming. Week na week blijkt dat vooral de beperkingen op sociaal contact ons geluksgevoel onderuithalen.

Ook de COVID-19-gezondheidsenquêtes van Sciensano komen met schrikbarende cijfers over onze mentale gezondheid. Op basis van enquêtes afgenomen in maart en april becijferde Sciensano dat angststoornissen en depressieve stoornissen bijna twee keer zo vaak voorkomen als voor de coronacrisis. Studenten en jongeren tussen de 18 en 24 jaar werden het hardst getroffen door emotionele stoornissen.

Misschien maken we stilletjes aan een beetje ruimte voor onze kwetsbaarheid?

Nog een beangstigende statistiek: in juni 2020 gaf acht procent van de respondenten aan dat ze in de afgelopen drie maanden ernstig hadden nagedacht over het beëindigen van hun leven, 0,4 procent van hen heeft ook daadwerkelijk een poging ondernomen. Dat is een verdubbeling ten opzichte van 2018, toen had vier procent zelfdoding overwogen.

2020 maakt ons depressiever, angstiger en onzekerder dan ooit. Niet bepaald een hoopvolle vaststelling. Lockdowndagen glijden rimpelloos in elkaar over en morgen is een exacte kopie van gisteren. De eenzaamheid en enkel nog meer Zoommeetings in joggingbroek in het vooruitzicht, het weegt op ons allemaal.

Eindelijk bespreekbaar?

Maar misschien is de coronacrisis wel die finale push richting openheid over onze angsten en onzekerheden? Misschien maken we stilletjes aan een beetje ruimte voor onze kwetsbaarheid? Online ontspruiten overal kleine of grotere initiatieven die mentale gezondheid bespreekbaar willen maken.

De podcast en Instagrampagina ‘onbespreekbaar’ werd opgezet op 30 juni 2020. Slechts vijf maanden later hebben ze al meer dan 32.000 volgers op Instagram en de podcast is een van de best beluisterde in Vlaanderen. De hashtag #ikbenbereikbaar werd plots massaal gedeeld op sociale media. Zo gaven jongeren aan dat vrienden die het moeilijk hadden, bij hen terecht konden voor een babbel. Zelfs koning Filip had het onlangs over zijn moeilijke jeugd in een interview met twee jongeren.

Ook de politiek lijkt uit haar winterslaap te ontwaken. Minister van Onderwijs Ben Weyts kondigde aan dat er 800.000 euro wordt vrijgemaakt om een gecoördineerd beleid voor mentaal welzijn bij studenten uit te werken. Hij zei daarover dat psychische gezondheid ‘nooit meer een blinde vlek mag zijn’. Maar er zijn nog blinde vlekken: groepen die in onze maatschappij structureel achteruitgeschoven worden, ook op vlak van mentale hulpverlening.

De ‘bespreekbaarheid’ van mentaal welzijn laat zich niet makkelijk vangen in cijfers of statistieken.

2020 was niet enkel het virusjaar, het was ook het Black Lives Matter-jaar. Queen Joy Aigbedion is laatstejaarstudente verpleegkunde en erg actief is rond mentaal welzijn. Ze vertelde me hoe het is om als jonge, zwarte vrouw geconfronteerd te worden met beelden van de stervende George Floyd. ‘Ik voelde me zo boos, zo verdrietig, zo machteloos in die periode. Ik leef constant met de angst dat er iets kon gebeuren omwille van mijn huidskleur.’

De dood van George Floyd was het startschot voor massale betogingen en (online) campagnes overal ter wereld. Witte mensen leerden dat racisme ingebakken zit in onze maatschappij en dieper gaat dan een zatte nonkel die het n-woord gebruikt. ‘Maar het is vermoeiend om telkens te moeten bewijzen dat er een probleem is’, vertelt Queen. ‘Je moet elke keer opnieuw je pijn op tafel leggen.’

Binnen de BLM-beweging kwam er meer aandacht voor de psychische tol van het actievoeren. Op sociale media verschenen tal van platformen waar mensen van kleur konden praten over het dagelijks racisme dat ze ervaren.

Queen post zelf regelmatig filmpjes op haar Instagramaccount @aqueenofjoy waarin ze het heeft over geestelijke gezondheid. ‘Ik was zo zenuwachtig toen ik de eerste video postte, maar de reacties waren overweldigend. Blijkbaar hebben mensen er wel echt nood aan.’

Kantelmoment

Sofie Maertens, orthopedagoge aan de HoGent en oprichter van Broeinest bevestigt dit. Sofie organiseert met Broeinest workshops die jongeren en jongvolwassenen uitnodigt om te praten over mentale gezondheid en coacht hen in die dagdagelijkse uitdagingen op vlak van veerkracht, zelfzorg en zelfontwikkeling. ‘Voor studenten en jongeren is dit een uitdagende periode. Maar in mijn workshops zie ik de opluchting als ze voelen dat ze niet alleen staan met hun worstelingen.’

We hebben nood aan een gesprek over onze angsten en verlangens, maar we moeten nog de woorden vinden.

Zijn dit slechts losse observaties of is er echt iets aan het veranderen? De ‘bespreekbaarheid’ van mentaal welzijn laat zich niet makkelijk vangen in cijfers of statistieken. Ik heb geen harde bewijzen, kan u geen wetenschappelijke publicaties voorleggen maar ik voel het gebeuren rondom me. Er kantelt iets.

We hebben nood aan een gesprek over onze angsten en verlangens, maar we moeten nog de woorden vinden. Jongeren en studenten worden in een prestatiemaatschappij gesmeten waarin kwetsbaarheid een zwakte is. Maar elk in onze bubbel, afgezonderd van elkaar, zagen we plots glashelder dat de binnenvettersmentaliteit van onze ouders en grootouders niet werkt, dus proberen we iets anders: wij praten. Of proberen dat. Laten we blijven proberen.

Vragen over zelfdoding? Twijfel niet om de Zelfmoordlijn1813 te contacteren.

Kinderen en jongeren kunnen terecht bij Awel om te bellen of chatten met een medewerker. Broeinest organiseert workshops rond mentaal welzijn voor jongeren tussen de 18 en 26 jaar.

Tell her stories is een platform, waar vrouwen op een veilige plaats hun verhaal kunnen vertellen zonder dat er een oordeel geveld wordt. De veiligheid en openheid van de vrouwen creeërt langzaamaan een kleine, veerkrachtige gemeenschap.

Hshoema, wat ‘beschamend’ betekent in het Marokkaans wil het taboe rond psychische moeilijkheden doorbreken over de culturele, raciale, ideologische grenzen heen.

Black Female Therapists is een Amerikaanse organisatie die zich focust op het mentaal welzijn van zwarte mensen. Ook Miranda Ntirandekura van Cier Community heeft aandacht voor de specifieke struikelblokken voor mensen van kleur.

Bij Lumi kan iedereen terecht met vragen over zijn/haar/hen geaardheid, seksuele voorkeuren en de uitdagingen die daarmee gepaard gaan.

‘Onbespreekbaar’ is een interessante podcast die mentale gezondheid bespreekbaar wil maken.