“‘Om wit privilege te kunnen ontmantelen, moeten we het eerst leren identificeren’

CC Glenn Halog (CC BY-NC 2.0)

De dood van George Floyd zorgt ervoor dat de westerse wereld het eeuwenoude voorrecht onderzoekt dat door de onderdrukking van zwarte en andere niet-blanke mensen opgebouwd werd. De schade ongedaan maken, is geen makkelijke taak en zal nog het werk van generaties zijn, stelt Chandran Nair. Maar het begint vandaag met niet meer wegkijken.

Toen George Floyd door een blanke politieagent werd gedood, werden eeuwenoude raciale breuklijnen in de Verenigde Staten opengescheurd. Maar ook elders in de Angelsaksische wereld, zoals in Groot-Brittannië, deed zijn dood en het daaropvolgende protest het debat over de aard en omvang van “wit privilege” oplaaien. Op 18 juni gaven de Church of England en de Bank of England zelfs medeplichtigheid toe aan honderden jaren van wereldwijde onderdrukking van de zwarte bevolking. Het duurde eeuwen vooraleer die instellingen uit hun actieve ontkenning traden, dus was dit een historisch moment.

De Britse premier Boris Johnson daarentegen gaf aan dat het oneerlijk zou zijn om de ‘Britse geschiedenis te photoshoppen’, wat het verwijderen van standbeelden van slavenhouders betrof. Alsof ze op de één of andere manier de moeite zijn om te behouden. Dergelijke maatschappelijke waanideeën en het geheugenverlies zijn ingebakken in vele witte opvattingen over rassenkwesties, geholpen door het gebrek aan uitdaging voor dit wereldbeeld.

Om een eerlijk gesprek te voeren over ‘wit privilege’, is het belangrijk dat iedereen — wit of anders gekleurd — erkent wat het is, hoe wijdverspreid het is en nadenkt over de schade die het al aanrichtte. Allereerst moet worden begrepen dat wit privilege een systeem is dat het wijd en actief verspreiden van witte verhalen mogelijk maakt, waardoor ze wereldwijd ingang vinden. Dat systeem beperkt zich niet tot de VS en de systematische onderdrukking van zwarte mensen. Het is een verraderlijk systeem dat doordringt in vele wereldwijde systemen die bepalen hoe de moderne wereld werkt.

De mondialisering van het wit privilege maakte het mogelijk om het idee van superioriteit over de hele wereld te verspreiden en af te dwingen. Daaruit konden nieuwe privileges ontstaan en oude privileges verankerd worden. Daarom moeten we ons bewust zijn van de manier waarop wit privilege anderen intimideert, verstikt of misbruikt. En omgekeerd, hoe het actief wordt uitgebouwd en gecamoufleerd voor alle onderliggende voordelen. We moeten onderzoeken waarom niet-witte mensen, witte mensen trachten te imiteren, of leven zoals zij. Of hoe witte mensen wereldwijd een ‘vrijbrief’ krijgen, op basis van een sociale status. Met als onderliggende basis voor dit alles: hoe wit privilege het uitoefenen van economische macht over anderen handhaaft en reproduceert.

Een eerlijk, respectvol onderzoek naar de alomtegenwoordigheid van dat witte privilege is de enige manier om het hedendaagse racisme te bestrijden en in het reine te komen met de historische gebeurtenissen die dat privilege creëerden en verspreidden. Dit raakt de kern van het wereldwijde debat over ras en macht.

Ten tweede, wie zijn wit privilege wil erkennen, mag emotie de analyse niet laten vertroebelen, of zich verschuilen achter het oude argument dat racisme een globaal probleem zou zijn — en dat het dus niet gepast is om enkel te focussen op racisme door witte mensen. Hiermee wordt de industriële schaal waarop wit racisme zich de afgelopen vier eeuwen ontwikkelde achter een rookgordijn verstopt.

Wat het witte voorrecht uniek maakt, is de wereldwijde omvang en de hardnekkigheid ervan

Wat het witte voorrecht uniek maakt, is de wereldwijde omvang en de hardnekkigheid ervan. We moeten ons bewust zijn van waar het gedijt en op de loer ligt, maar ook begrijpen waar het onherkenbaar is of diep geworteld in al lang vastgelegde systemen die velen onder ons accepteren als de norm.

Het erkennen van historische misstanden is hierin een eerste stap. We moeten werken aan een geschiedenis van onderdrukking waarover het eens worden, en de bijbehorende privileges die witte mensen daaruit opbouwden, die nog steeds doorwerken en uitgebouwd worden.

Daarna moeten we de impact van wat wereldwijd plaatsvond in de naam van witte superioriteit aanpakken. Die waarheid onder ogen komen en de schade ongedaan maken is een monumentale taak die generaties lang zal duren. Zuid-Afrika is daarvan een duidelijk voorbeeld. De VS moet hetzelfde doen, gaande van een nationale spijtbetuiging tot het uitwerken van herstelbetalingen en het identificeren en eren van alle slachtoffers van racistische moorden.

Hoe manifesteert het witte privilege zich? Hoe herdenken we die hardnekkige en doordringende invloed ervan? Om dit proces te helpen, verzamelde ik enkele voorbeelden die aantonen hoe alomtegenwoordig het bestendigen en behouden van de witte macht is.

Als vertrekpunt moeten we productieve en eerlijke discussies aanmoedigen. Sommigen daarvan kunnen ongemak veroorzaken, maar om het witte privilege te ontmantelen moeten we oncomfortabele waarheden onder ogen zien.

1. Geopolitiek

Op het toneel van geopolitiek en multilaterale verhoudingen, van de VN Veiligheidsraad tot de G8, is de niet-witte globale meerderheid volledig ondervertegenwoordigd.

De voorzitters van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds zijn een Amerikaan en een Europeaan. Tweederde van de globaal belangrijkste multilaterale instituties oefenen een vorm van apartheid uit. “Witte uitzonderlijkheid” verzekert dat het Westen de regels van de “op regels gebaseerde wereldorde” controleert, omdat het veranderingen in die wereldorde vreest.

Het Westen controleert de regels van de “op regels gebaseerde wereldorde” , omdat het veranderingen in die wereldorde vreest

Momenteel zien we een toenemende afkeer van China en zijn media, door het Westen, een afkeer die grenst aan xenofobie. India zal de volgende in de rij zijn als het aan mondiale macht wint. In dit proces is de obsessie met de verspreiding van een westerse versie van democratie een instrument. Het Midden-Oosten betaalde de afgelopen jaren daarvoor al de hoogste prijs.

Vooral de VS waren hierin tot nog toe de drijvende kracht. Dat blijkt alleen al uit het feit dat de VS gedurende, getuige de 225 jaar van zijn de 243 jarige bestaan dat het oorlog voerde. Grotendeels ging om de westerse democratische idealen te verspreiden en af te dwingen.

Ook het gebruik van sancties tegen tegenstanders van het Westen is een voorbeeld van het met de voeten treden van het internationaal recht en het negeren van honderdduizenden niet-witte doden. Dat gebeurde meestal onder leiding van de VS en werd tot voor kort altijd gesteund door Europeanen.

2. Het bedrijfsleven

Ook in het bedrijfsleven gebeurt de promotie van ideeën over globalisering, vrije markten en de rol van financiën in overeenstemming met westerse regels. Toonaangevende westerse business schools vormen een belangrijk middel in de verspreiding van deze ideologie. Hun invloed op Aziatische regio’s is meedogenloos geweest en ze idealiseren steevast superhelden van het westerse bedrijfsleven, van Amazon tot Apple en Starbucks.

Toonaangevende westerse business schools vormen een belangrijk middel in de verspreiding van deze ideologie

Een kartel van vier westerse spelers — Deloitte, PwC, Ernst & Young en KPMG —is de poortwachter van internationale handelsregels, hoewel ze systematisch falen. Dezelfde dominantie zien we in de globale zakelijke consultancy, waar een handvol vooral Amerikaanse bedrijven — zoals McKinsey, BCG en Bain — dezelfde oude ideeën voortbrengen.

Beursintroducties en grote fusies of overnames van andere bedrijven lukken alleen via de grootste advocatenkantoren uit de VS of Groot-Brittannië. De belangrijkste toonaangevende investeringsbanken zijn allemaal westers, en sommigen daarvan hebben een schandalige geschiedenis in de VS, waar ze betrokken waren bij financiering van slavenplantages of verzekeringen verstrekten aan slavenhouders.

Ook ratingbureaus, zoals S&P Global Ratings, Moody’s en Fitch Group zijn westers en het ziet er niet naar uit dat een niet-westerse ratingorganisatie als leidende organisatie hen zal vervoegen.

Dat het Westen zijn deuren sluit voor Huawei, toont ook aan dat het de controle van de technische wereld in handen van westerse mogendheden wil houden.

3. Onderwijs en geestesgesteldheid

In het onderwijs zijn er voorbeelden in overvloed te vinden, zoals het prestige dat universiteiten van de westerse Ivy League krijgen toegekend. Oxford en Cambridge zijn nog steeds toonaangevend, vooral in voormalige kolonies. De wereldwijde ranglijst van universiteiten en business schools wordt gedomineerd door westerse instituten en bestendigd door westerse publicaties met hun jaarlijkse ranglijsten.

Dante, Homerus, Kant, Shakespeare, Tolkien, zijn overal gekend, terwijl literaire grootheden en filosofen uit niet-witte landen onbekend blijven

Westerse onderwijsmodellen worden in wereldwijde onderwijsprogramma’s voorgesteld als het “hoogtepunt” van onderwijs in Afrika en Azië.

Selectief geschiedenisonderwijs is bijzonder ironisch. Westerse, meestal mannelijke auteurs van fictie, filosofie of andere werken, krijgen een speciale plaats in de literaire canon en worden over de hele wereld geëxporteerd en vereerd. Dante, Homerus, Kant, Shakespeare, Tolkien, enzovoort zijn overal gekend, terwijl andere literaire grootheden en filosofen uit niet-witte landen grotendeels onbekend blijven.

In de week van 13 juni stond een zwarte Britse auteur voor het eerst in de Britse geschiedenis bovenaan in de Britse boekenlijsten.

4. Media

Westerse media spelen een belangrijke rol. Van kanalen als BBC en CNN, tot The Guardian, Financial Times en The New York Times: westerse media geven vorm aan de informatie die de mondiale middenklasse en elite consumeren.

Het Engels is de lingua franca van de moderne wereld, waardoor Engelstalige verhalen de bovenhand krijgen. Nu andere naties zich aansluiten bij het internationale medialandschap, duikt wel verandering op. Dat resulteert in één van de grootste ideologische afrekeningen van onze tijd, nu het Westen en de Rest van de wereld een machtsstrijd rond hun mediadiscours uitvechten op meerdere platformen.

De westerse uitgeverswereld bepaalt welke boeken worden gepubliceerd en op wereldwijde bestsellerlijsten terechtkomen

Bovendien bepaalt de westerse uitgeverswereld grotendeels welke boeken worden gepubliceerd en op wereldwijde bestsellerlijsten terechtkomen. Maar weinig boeken over politiek, economie, ontwikkeling of milieu die oorspronkelijk niet in het Engels geschreven werden, worden ooit vertaald voor en wereldwijd publiek.

Westerse uitgevers geven de voorkeur aan westerse auteurs en bepaalde narratieven. Alleen een beperkte selectie van Aziatische of Afrikaanse schrijvers die — met verhalen over moessons, met een romantische kijk op Afrika, witte verlossers of met scherpe aanklachten tegen het land waar ze vandaan komen — ernaar streven in de smaak te vallen bij een westers publiek, vinden daarin hun plek.

Ook in de opiniepers is er een dominantie merkbaar door westerse schrijvers, gelinkt aan een bepaalde ideologie. De huidige rages gaan onder meer over China-bashing, gevaren van een nieuwe wereldorde, zelfs klimaat, maar enkel gezien door de nauwe lens van het westerse perspectief.

Toonaangevende mondiale media zijn bijgevolg blind voor narratieven gebaseerd op wit privilege en houden ze daardoor mee in stand via de redactionele beslissingen die ze dagelijks nemen.

5. Cultuur en vermaak

Cultuur en entertainment zijn enkele van de krachtigste middelen geweest om witte superioriteit te bevorderen. Hollywood nam hierin de leiding met films, gaande van de promotie van Tarzan, John Wayne en Marilyn Monroe, tot films die zwarten, Geronimo en het Gele Gevaar criminaliseren en verzetsstrijders tegen witte kolonisten wegzetten als terroristen.

Niet-westerse klassieke muziek wordt opzij wordt gezet, of zelfs niet uitgezonden

Westerse popmuziek was een ander krachtig instrument met zijn wereldwijde verspreiding, waardoor de Beatles en de Rolling Stones  — niet Chuck Berry of Bo Diddley — wereldwijde iconen zijn geworden, terwijl muziek uit niet-westerse landen hardnekkig wordt bestempeld als “wereldmuziek”.

Westerse klassieke muziek wordt vereerd als een cultureel hoogtepunt, terwijl niet-westerse klassieke muziek op een zijspoor wordt gezet of niet wordt uitgezonden. Ballet is de ultieme historische dansvorm, niet Kathakali uit India of Shen Yun uit China. De wereldwijde bekendheid van de westerse opera, en niet de Peking-opera — die eeuwen ouder is — schetst hetzelfde beeld.

6. Sport

Sport wordt niet gespaard en racisme is er wijdverspreid. Eigendom, management en coaching van de NBA, NFL, toonaangevende voetbalclubs en andere grote sporten over de hele wereld worden gedomineerd door witten.

In basketbal treden zwarte spelers op als hedendaagse gladiatoren in arena’s die zich richten op voornamelijk witte bedrijven en publiek

In bepaalde sporten, zoals basketbal, treden zwarte spelers op als hedendaagse gladiatoren en entertainers in arena’s die zich richten op voornamelijk witte bedrijven en publiek, met sportieve successen die worden toegeschreven aan ras en genetica, niet aan individueel hard werken en intelligentie.

Het racisme in het Europese voetbal is gecoöpteerd tot een progressieve zaak die het probleem beperkt tot de sportwereld, zonder de confrontatie aan te gaan met de diepere structurele kwesties in de samenleving die deze manifestatie van racisme mogelijk maken.

7. Klimaat

Als het gaat om het redden van de planeet, worden de zogenaamde mondiale oplossingen gezien door de lens van de westerse politieke economie en economen, de overtuiging dat er geen opoffering — inclusief een verandering in levensstijl — nodig is om de tekortkomingen van de vrije markt te verzoenen met de vernietiging van het milieu en de rechten van de mondiale meerderheid.

Niet-westerse deskundigen en stemmen worden genegeerd of tot zwijgen gebracht

De overtuiging dat oplossingen voor klimaatverandering en andere wereldwijde milieu-uitdagingen alleen kunnen komen van de onderzoekscentra, leiders, activisten en woordvoerders uit het Westen is wijdverbreid.

Tieneractiviste Greta Thunberg is nu een icoon — het is moeilijk in te beelden dat een jonge Afrikaanse of Aziatische persoon op een vergelijkbare manier tot een mondiale figuur zou worden gecultiveerd.

Niet-westerse deskundigen en stemmen worden genegeerd of tot zwijgen gebracht, ondanks het feit dat de klimaatverandering een onevenredig grote invloed heeft op sociaaleconomisch minder bevoorrechte bevolkingsgroepen, waarvan de meeste in niet-witte landen leven.

8. Mode

De exclusieve wereld van de haute couture is een belangrijke influencer. Toonaangevende modehuizen zijn allemaal westers en promoten witte modestijlen.
Het witte ideaal van vrouwelijke schoonheid is doorgedrongen in de niet-westerse wereld — slank, geseksualiseerd en licht getint (met inbegrip van producten die de huidskleur moeten witter maken en de complexen die daarbij horen).

Kledingculturen worden bespot of toegeëigend, tot ze door modehuizen worden gecoöpteerd

De hijab wordt als onderdrukkend ervaren, terwijl een bikini als vrijheid wordt gezien. Dan is er nog de erosie van de traditionele kledij — het vervangen van de Indiase sari of de Birmese longyi door een Chanel-outfit of Hugo Boss-stoffen, zowel thuis als op het werk.

Kledingculturen worden bespot of toegeëigend. Zo wordt er bijvoorbeeld op inheemse kleding neergekeken, tot deze door modehuizen wordt gecoöpteerd. Gucci creëerde een trui die vorig jaar een zwart gezicht nabootste. Commes Des Garcons maakte dit jaar blonde cornrow pruiken voor witte modellen.

9. Geschiedenis

En dan is er nog het schrijven en onderwijzen van de geschiedenis. In de westerse hervertelling van oorlogen zijn er meestal geen niet-westerse helden. In de Tweede Wereldoorlog werden miljoenen mensen uit Afrika en Azië hun basisvrijheden ontzegd, en zij sneuvelden in een oorlog die werd gevoerd om te bepalen welk sesters land hen zou blijven uitbuiten.

Westerse geschiedenis negeert zijn eigen misdaden. Churchill en zijn betrokkenheid bij de genocide op 4 miljoen Bengalen in 1943 bijvoorbeeld

Er is ook het terzijde schuiven van de misdaden van het Westen. Churchill en zijn betrokkenheid bij de genocide op 4 miljoen Bengalen in 1943 is daar een voorbeeld van. En geen Amerikaans geschiedenisboek confronteert je met hoeveel inheemse Amerikanen werden gedood door blanke kolonisten, terwijl Amerikaanse historici wel precieze aantallen geven voor wreedheden begaan door andere naties.

Er is geen verontschuldiging voor het laten vallen van een kernbom op de bevolking van Japan of voor de drie miljoen doden in de Vietnamoorlog en de tapijtbombardementen op Laos. Vrouwen in Vietnam hebben nog steeds Agent Orange in hun moedermelk en de misvormingen bij de geboorte lopen in de tienduizenden.

Dan is er nog de historische erkenning van de misdaden tegen de mensheid die zijn gepleegd bij de Europese verovering van het land van inheemse Amerikanen, de First Nation Peoples of Australia, of de Māori van Nieuw-Zeeland. En overal elders.

Het aanhalen van deze voorbeelden wil niet zeggen dat andere rassen, naties of culturen zich niet hebben beziggehouden met racisme, slavernij, misdaden tegen de mensheid of onderdrukking van andere beschavingen. De meesten hebben dat wel gedaan en sommigen doen dat nog steeds — net als de VS vandaag de dag met hun gevangenissysteem, is er het Indiase kastenstelsel, racisme tegen zwarte mensen in heel Azië en de schending van de rechten van meisjes en vrouwen in vele delen van de niet-westerse wereld.

Maar je ontkomt niet aan de grootschalige gevolgen van de Europese verovering van de wereld, die gebaseerd was op de overtuiging dat de blanke superioriteit in de wereldorde moet zegevieren. Dat heeft uiteindelijk een wereld gevormd die — ook nu nog — gekenmerkt wordt door een wereldwijd wit voorrecht.

Deze interventies hebben ook geleid tot intra-nationale kwetsbaarheid en conflicten die vandaag de dag nog steeds voortduren — bijvoorbeeld de conflicten in Myanmar, Kasjmir, DR Congo en Palestina, om er maar een paar te noemen.

BlackLivesMatter

We leven in een tijd waarin de #BlackLivesMatter-beweging een zeldzame gelegenheid biedt om praktijken aan de kaak te stellen en te corrigeren die veel te lang zijn genegeerd in het belang van het behoud en de bescherming van het witte privilege.

Dus als je als lezer denkt: ‘Maar de westerse interventie heeft bijgedragen aan het creëren van de geglobaliseerde wereld die we vandaag de dag zien, met mogelijkheden voor welvaart in alle landen’, of als je concludeert dat de punten in de bovenstaande lijst gewoon uitingen zijn van dingen waar blanke mensen “gewoon beter in zijn”, dan trap je in dezelfde valkuil waarin witte supremacisten zich bevinden.

Het harde werk zit net in het ontmantelen van de diepgewortelde mentaliteit die velen van ons bezitten. Het is niet comfortabel, het is niet gemakkelijk, maar nu is het tijd om te beginnen. En het begint met niet wegkijken.

Chandran Nair is de oprichter en CEO van het Global Institute for Tomorrow. Hij is de auteur van The Sustainable State. Hij woonde en werkte in zuidelijk Afrika tijdens de jaren van de bevrijdingsstrijd.