“‘‘De overwinning van de Taliban was onvermijdelijk’’

‘Als je rekening houdt met alle regionale krachten, is de kans klein dat de Verenigde Staten ooit stabiliteit in Afghanistan hadden kunnen bereiken.’

i Postcross (CC BY 2.0)

In minder dan een week tijd hebben de Taliban bijna een dozijn belangrijke steden in Afghanistan ingenomen. Met het vertrek van de Amerikaanse troepen stonden ze klaar om het land over te nemen van de Afghaanse regering.

De afgelopen twintig jaar hebben de Verenigde Staten biljoenen dollars in het conflict in Afghanistan gepompt om de Taliban te verdrijven. Die pogingen waren duidelijk niet succesvol. Maar één blik op de strategische geografische ligging van het land en de politiek van de regio (inclusief de steun voor de Taliban) leert ons dat deze uitkomst onvermijdelijk was.

Afghanistan heeft een strategisch interessante ligging tussen Centraal- en Zuid-Azië — een regio rijk aan olie en aardgas. Het land heeft terugkerende problemen gekend met verschillende etnische groepen die in Afghanistan hun ‘voorouderlijk’ thuisland wilden creëren. Vooral de Pashtun-bevolking, en in mindere mate ook de Baluch-bevolking, was hierbij betrokken.

Om deze en nog andere redenen heeft Afghanistan lange tijd te maken gehad met de inmenging van de Sovjet-Unie/Rusland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Iran, Saoedi-Arabië, India en natuurlijk Pakistan.

Pakistan

De relatie van Afghanistan met Pakistan is beladen sinds Afghanistan in 1919 als soevereine staat werd erkend. Toen Pakistan in 1947 onafhankelijk werd, gaf Afghanistan als enige land een tegenstem in de Verenigde Naties tegen de oprichting. Een deel van de spanning kwam voort uit de weigering van Afghanistan om de Durandlinie te erkennen — de haastig getrokken grens van 2450 kilometer lang, die in 1893 door het leefgebied van duizenden Pashtun-stammen liep.

Pakistan streefde er lang naar om Afghanistan te veranderen in een afhankelijke islamitische staat.

Pakistan was bang dat Pashtun in beide landen zouden oproepen tot het creëren van een nationaal thuisland dat Noord-Pakistan zou doorkruisen. Om die reden streefde Pakistan er lang naar om Afghanistan te veranderen in een afhankelijke islamitische staat — door in Afghanistan een Islamitische identiteit te steunen (in plaats van een Pashtun-identiteit) om zo invloed te verkrijgen om in te zetten tegen India.

Pakistan hielp als buurland in 1994 de Taliban te versterken. Via zijn hoogste inlichtingendienst, de ISI, heeft het land Taliban-operaties gefinancierd, mankracht gerekruteerd om in Taliban-legers te dienen en geholpen bij het plannen en bewapenen van aanvallen. Het land was ook af en toe betrokken bij directe gevechten. De steun van de ISI aan de Taliban had als doel om het Pashtun-nationalisme uit te wissen. Maar met deze acties creëerde het land uiteindelijk misschien wel een groter probleem voor zichzelf, aangezien de Taliban-heerschappij leidde tot een uittocht van Afghaanse burgers naar Pakistan.

Desalniettemin zijn er volgens de Afghaanse regering elementen binnen de Pakistaanse regering, namelijk de ISI, die de Taliban nog altijd steunen, en daarmee de aanhoudende instabiliteit in Afghanistan. Bovendien heeft Pakistan geen goede relatie met andere groepen in Afghanistan, waardoor het weinig andere keuzes heeft dan de Taliban te steunen.

Voor de Pakistaanse regering is een langdurig conflict het slechtst mogelijke scenario. Dat zou immers kunnen leiden tot een nieuwe overloop van vluchtelingen naar Pakistan.

Iran

Iran grenst in het oosten aan Afghanistan. De relatie tussen beide landen wordt bemoeilijkt door de regionale dynamiek en de relatie van Iran met de Verenigde Staten. Als sjiitisch land kent Iran grote ideologische verschillen met de Taliban. In de jaren negentig probeerde het land allianties te sluiten, onder meer met de VS, om de dreiging van de Taliban het hoofd te kunnen bieden.

Maar meer dan twee decennia later staan de Amerikaanse betrekkingen met Iran op een historisch dieptepunt, wat gevolgen heeft voor het standpunt van Iran over hoe om te gaan met de Taliban. Irans strategie lijkt erop uit om zowel de Afghaanse regering als de Taliban te ondersteunen, om ze verdeeld te houden. Ook verbeterde betrekkingen met Qatar — de thuisbasis van het politieke bolwerk van de Taliban — hebben bijgedragen aan de relatie van Iran met de Taliban.

Rusland en China

Rusland houdt zich vooral bezig met het voorkomen van instabiliteit aan de grens met Afghanistan en wil daarnaast de Amerikaanse invloed in het land beperken. Sinds de jaren negentig heeft Moskou betrekkingen aangehaald met verschillende groepen in Afghanistan, waaronder de Taliban, ondanks geruchten over de mogelijke steun van de Taliban aan terreurgroepen.

In de strijd om IS in Afghanistan te verslaan, zag Rusland de belangen van de Taliban samenvallen met die van zichzelf.

Deze relaties werden intenser na de opkomst van Islamitische Staat in 2015. In de strijd om IS in Afghanistan te verslaan, zag Rusland de belangen van de Taliban samenvallen met die van zichzelf.

Er deden berichten de ronde dat Rusland de Afghaanse Taliban bewapende en de Amerikaanse inspanningen daar rechtstreeks ondermijnde, en zelfs premies betaalde om Amerikaanse en geallieerde soldaten te doden. De Amerikaanse inlichtingendiensten hebben weinig vertrouwen geuit in claims over premies.

China heeft ondertussen altijd hartelijke betrekkingen onderhouden met de Taliban. China’s grootste bekommernis draait om het uitbreiden van zijn invloed naar het westen en strategisch sterker staan tegenover India en de VS.

Nieuwe allianties

De opkomst van de Taliban heeft zich op dit moment niet vertaald in een toename van terroristische activiteiten van groepen als Al Qaeda tegen de buurlanden van Afghanistan — een zorg van de zich uit de regio terugtrekkende VS. Met het besef dat de opkomst van de Taliban onvermijdelijk is, hebben bijna alle buurlanden van Afghanistan opportunistische allianties gesloten met de Taliban allen behalve India.

India is doorgaans terughoudend in contacten met de Taliban, maar heeft de groep onlangs toch de hand gereikt, daarbij ondersteund door Qatar. New Delhi heeft echter ook duidelijk gesteld dat het geen steun zal verlenen aan een gewelddadige omverwerping van de Afghaanse hoofdstad Kaboel.

De belegerde Afghaanse regering beweert dat de buurlanden te optimistisch zijn over de Taliban, diens vermogen om te hervormen en hun bereidheid om Afghanistan te helpen stabiliteit te bereiken. Hoge Afghaanse functionarissen hebben gewaarschuwd dat een overwinning van de Taliban zal resulteren in een consolidatie van de macht van verschillende terroristische groeperingen als de Taliban hen toestaan om een basis op te zetten om aanvallen uit te voeren.

Belangrijker nog is de bereidheid van de Taliban om terreurgroepen vrijelijk deel te laten nemen aan de georganiseerde misdaad: ook daarvoor is Afghanistan een aantrekkelijke locatie.

Joe Biden

De heropleving van de Taliban heeft geleid tot een acute humanitaire crisis in Afghanistan en verschrikkelijke mensenrechtenschendingen. Te midden van de chaos heeft de premier van Pakistan, Imran Khan, de VS ervan beschuldigd een ‘puinhoop‘ te hebben achtergelaten.

En toch, ook al bekritiseren velen de Amerikaanse president Joe Biden voor zijn besluit de Amerikaanse troepen terug te trekken, als je rekening houdt met alle regionale krachten die aan het werk zijn, is de kans klein dat de Verenigde Staten ooit stabiliteit in Afghanistan hadden kunnen bereiken — hoe lang ze ook waren gebleven.

Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation en werd vertaald door IPS.