“‘‘Panamese mijnbouwprotesten laten donkere kant van energietransitie zien’’

Protest tegen mijnbouw in Panama.

© Andreina Correa Quiros

Terwijl we in het Noorden van de wereld overstappen op hernieuwbare energie, stijgt de vraag naar materialen die nodig zijn voor de groene technologie. Maar onze honger naar grondstoffen veroorzaakt enorme sociale en milieuproblemen in het Zuiden, schrijft Babs Verhoeve van milieubeweging Stop Ecocide Nederland.

Een duidelijk voorbeeld hiervan zijn de grote protesten tegen mijnbouwoperaties in Panama. Als wij een rechtvaardige energietransitie willen, kunnen we onze ogen niet blijven sluiten voor de vernietiging van natuur, milieu en leefomgeving die samenhangt met de vraag naar materialen.

Massale vernietiging door open mijnbouw

Zonder dat de wereld het opmerkt is een land stilgelegd door protesten tegen de verlenging van het contract met de Canadese concessiehouder van de grootste kopermijn ter wereld. Die ligt in Donoso, Panama.

Jongeren, boeren, inheemse bevolking, arbeiders, leerkrachten, milieu- en natuurorganisaties protesteren nu al weken tegen de ernstige vernietiging van de natuur veroorzaakt door de talloze open mijnen voor de winning koper-, goud-, zilver- en molybdenum. Die gaan hand in hand met ontbossing van regenwouden, vervuiling van rivieren en ondergrondse waterreserves en luchtverontreiniging. Landbouw wordt onmogelijk en gebieden onbewoonbaar. De toenemende droogte maakt de problemen nog erger.

Valse beloften, een blik op de onvrede in het Zuiden

De mijnbouwactiviteiten gaan gepaard met beloften van economische groei voor de regio, maar de Panamese bevolking, en zeker de getroffen gemeenschappen, zien er weinig voordelen van. In een land met zeer grote inkomensverschillen leidt dit onvermijdelijk tot ontevredenheid.

De bevolking beschouwt de mijnbouwcontracten als een uitverkoop van de natuurlijke rijkdommen en vraagt zich luidop af of Panama de mijnbouw überhaupt nodig heeft: Panama no se vende, Panama is niet te koop.

Groeiend milieubewustzijn

Wat vandaag in Panama gebeurt, is typisch voor de problemen in het Zuiden. Niet bij ons, maar daar doet zich de meest ernstige milieu- en natuurschade voor, vaak gelinkt aan de ontginning van grondstoffen. Luchtfoto’s tonen gapende wonden waar regenwoud gekapt werd, met erosie als gevolg. Hele gebieden worden onleefbaar door verontreiniging van het water met giftige chemicaliën en zware metalen. Landbouw wordt onmogelijk. De toenemende droogte door de klimaatverandering maakt de problemen nog erger.

De protesten tegen mijnbouw in Panama zijn geen geïsoleerde incidenten.

De protesten tegen mijnbouw in Panama zijn dan ook geen geïsoleerde incidenten. Ze maken deel uit van een wereldwijd fenomeen dat wordt aangedreven door de groeiende vraag naar kritische materialen nodig voor de energietransitie van het noorden, en een groeiend bewustzijn in het Zuiden van de onrechtvaardigheid.

De lokale bevolking beseft steeds beter de waarde van biodiversiteit en gezonde ecoystemen. El oro de Panamá es verde, het goud van Panama is groen. Mensen zijn niet langer bereid natuur en milieu in te ruilen voor winsten die vooral naar het Noorden vloeien.

Nood aan regels voor verantwoord mijnen

Nieuwe Europese wetgeving maakt bedrijven verantwoordelijk voor de hele productieketen en dus ook voor de oorsprong van de gebruikte materialen. Een strengere Europese rapporteringsplicht vereist dat bedrijven transparant communiceren over duurzaamheid en sociale impact van hun activiteiten, én die van hun toeleveranciers. Dit geldt ook voor investeerders en verzekeraars.  Zwijgen over de sociale en milieu-impact kan niet meer. Deze trends zetten zich wereldwijd door.

Regels voor ‘verantwoorde’ mijnbouw dringen zich op. (‘Duurzaam’ zal mijnbouw nooit zijn. De winning van materialen is definitief.) Wat is de waarde van First Quantum’s Environment, Social and Governance (ESG) rapport als het financieel risico van de opschorting van contracten door grootschalige milieuprotesten, en de ernstige schade aan natuur en milieu, erin ontbreken?

De roep om ecocidewetgeving en een rechtvaardige transitie

Internationale strafrechtelijke aansprakelijkheid voor onrechtmatige of moedwillige handelingen met kennis van het risico op ernstige, en wijdverspreide of langdurige schade veroorzaakt door die handelingen — ecocide — kan een gamechanger zijn, zeker voor landen met corruptie en zwakke handhaving.

Als wij een rechtvaardige energietransitie willen, zullen we de vernietiging van natuur, milieu en leefomgeving die gepaard gaat met de sterk toenemende vraag naar kritieke materialen onder ogen moeten zien. Ofwel verminderen we in het Noorden drastisch onze consumptie, ofwel zorgen we dat mijnbouw in het Zuiden op een verantwoorde manier gebeurt zonder ernstige schade aan milieu, natuur en lokale bevolking.

De derde optie is om mijnen te openen in onze eigen achtertuin. Om minder afhankelijk te zijn van grondstoffen uit het buitenland, en verwerking van mineralen — momenteel gedomineerd door China — denkt Europa er ernstig over na om hier nieuwe mijnen te openen, voornamelijk voor lithium.

De geschikte locaties zijn bekend en de eerste protesten door lokale bevolking en corruptieschandalen zijn gesignaleerd in Portugal. Mijnbouw in Europa biedt een kans voor herindustrialisering en jobs in Europa. Maar duurzame mijnbouw en eindproducten zullen meer kosten. Zijn wij bereid financiële ‘offers’ te brengen om schade aan natuur, mensen en milieu in het Zuiden te voorkomen?

Babs Verhoeve is co-directeur en jurist voor Stop Ecocide NL.