“‘PKK is koren op de molen van Turkse nationalisten’

Dries komt tot een andere perceptie van de hele zaak. In dit stuk legt hij De Brabander enkele vragen en bedenkingen voor.

1. Diversiteit

Beste Ludo,

In jouw artikel wordt volgens mij te weinig aandacht besteed aan de diversiteit in het debat binnen het niet-Koerdische deel van Turkije. Die samenleving is geen monoliet blok, dat weet jij ook wel. Volgens mijn informatie is er binnen de regeringspartij AKP en andere partijen, de kwaliteitskranten en civiele samenleving al jaren een open debat en bij velen een bereidheid om tot oplossingen te komen, inclusief een verruiming van de Koerdische rechten.

Klaarblijkelijk kan bijna alles besproken worden, ook al vinden mensen dat het te traag gaat en politieke verklaringen te vaag blijven. Dit kadert in de onmiskenbare versterking van de Turkse democratie die we de afgelopen jaren gezien hebben. Ook bij de eerder kemalistische en republikeinse oppositiepartij CHP zijn dingen aan het bewegen. Doe je daar ook research over?

De periode dat een deel van het establishment het bestaan van een Koerdisch volk ontkende, ligt héél ver achter ons. De democratische opening, de discussies over een nieuwe grondwet, enzovoort… zijn substantieel en bieden kansen. Het grootste deel van het parlement gaat voortaan uit van een modern Turkije waarbij men beseft dat de totale assimilatiepolitiek afgedaan heeft. De diversiteit wordt meer geapprecieerd als een rijkdom; misschien niet genoeg voor veel mensen, maar dit is reële verandering die niet mag verzwegen worden, en vooral kansen biedt op méér in de toekomst.

Belangrijk: deze trend gaat duidelijk verder dan de religieuze AKP-kringen, die net als de Koerdische nationalisten op gespannen voet leven met de oude kemalistische staat. Van Turkse politicologen hoor ik dan weer dat Koerden naast BDP ook massaal voor andere partijen stemmen, met name AKP. Dit alles lees ik veel te weinig in artikels vanuit de radicale pro-Koerdische beweging en bijhorende lobby in Europa.

2. Koren op de molen

Denk je niet dat de voortzetting van moorddadige aanslagen het de hervormingsgezinde politici en intellectuelen in Turkije extra moeilijk maakt? Wat de PKK doet, is koren op de molen van extreme nationalistische stromingen. De mensen die de binnenlandse maatschappij, die zoals overal een mammoettanker is, een andere koers willen doen inslaan, kunnen een dergelijke radicalisering missen als kiespijn.

Het is niet gemakkelijk je nek uit te steken voor fundamentele verandering, wanneer extreemrechtse partijen constant op de loer liggen om de angst van mensen voor de PKK en het uiteenvallen van het land te exploiteren. Dit hoor ik vaak van Turken die het met de Koerden en de democratie bijzonder goed menen. Moet je dergelijke overwegingen ook niet in je analyse meenemen ?

3. Vrede als bedreiging

Op die manier zijn de PKK en nationalistische conservatieven aan Turkse zijde objectieve bondgenoten. Zij danken hun kunstmatige machtspositie aan de voortzetting van het conflict. Vrede, dat is pas een ware bedreiging voor de PKK en de militaristen. Is het misschien net daarom dat we de laatste jaren een verharding en opnieuw meer geweld zien?

Volgens berichten is er een verband tussen de jongste aanslagen van de PKK en de start van parlementaire besprekingen over de grondwetswijziging, waar de Koerdische partij BDP in opgenomen is. Dit mechanisme zagen we eerder in Israël-Palestina en Noord-Ierland. Wanneer vrede lijkt te naderen, worden de extremisten nog extremer. Toenadering onder de bredere bevolking die het geweld beu is, maakt hen bijzonder nerveus. De nieuwe aanslagen verleiden regering en leger vervolgens tot meer repressie. Het gevolg is meer geweld. Zitten we nu niet in zo’n dynamiek? Nu zegt de regering echter wel te willen doorgaan met de hervormingen.

4. Koerdische distantiëring

Er komen meer en meer berichten over Koerdische intellectuelen en verenigingen die zich distantiëren van de PKK. Hoe moeten we dat inschatten? Zijn zij allemaal agenten van de staat of omgekocht? Dat kan ik moeilijk geloven. Zij klagen eveneens de bedreigingen en afpersing door de PKK aan. Dit zijn verhalen die we ook kennen van het IRA en de ETA, die na een tijd zijn verworden tot ordinaire criminele organisaties.

5. Öcalan

Hoe zeker kan men stellen dat de Turkse staat niet onderhandelt met Öcalan? Ik hoor en lees nochtans andere dingen. Gewoon een informatieve vraag. En hoe zit het tegenwoordig met de cohesie binnen de PKK?

Zoals sommigen destijds het bestaan van Koerden ontkenden, heb ik nu sterk de indruk dat sommigen mordicus het bestaan van miljoenen Turkse democraten blijven ontkennen.

6. Rechtszaken tegen officieren

Dit stuk gaat ook voorbij aan een andere recente ontwikkeling die de hele kwestie in een ander daglicht stelt: de vele rechtszaken tegen legerofficieren, onder andere in het kader van de ‘Ergenekon’-zaak. Volgens de enen gaat de AKP-regering te ver en gebruikt ze dit om politieke tegenstanders de mond te snoeren, volgens de anderen was het hoog tijd om het overheidsapparaat van fascistoïde elementen uit te zuiveren. Waar de waarheid precies ligt, kan ik niet zeggen, maar er is wel degelijk iets nieuws aan de hand.

Vele Turken zijn nu van oordeel dat het land de voorbije decennia geteisterd werd door een ‘deep state’ van elementen uit leger, gerecht, politie, maffia en dergelijke die via (pogingen tot) staatsgreep, aanslagen (waar anderen de schuld van kregen), destabilisering van democratische en hervormingsgezinde regeringen, voor eigen gewin de polarisering in de samenleving wou in stand houden. Daar waren de gewone Turken, Koerden en andere minderheidsgroepen, die tegen elkaar werden opgezet, het slachtoffer van.

Nogmaals, wat er allemaal van klopt en wat niet, kan ik niet exact bepalen (wie wel?), maar één ding is zeker: de gemiddelde Turk loopt nationalistische en militaristische discours minder dan ooit zomaar achterna, in tegenstelling tot wat in Westerse linkse en andere kringen nog altijd gedacht wordt.

Het is gewoonweg onvoorstelbaar wat Turkse kwaliteitsmedia van diverse strekking hierover allemaal willen, durven, kunnen en mogen schrijven en naar buiten brengen. Alles komt op straat te liggen, en iedere dag worden gezagsdragers terecht of onterecht met de billen bloot gezet. In dit klimaat ontstaat er ook meer ruimte voor legitieme Koerdische en andere minderheidseisen. Op die manier gaat het democratische debat in Turkije naar een hoger niveau. Het wordt hoog tijd dat allerlei Westerse zogenaamde Turkije-kenners dit eindelijk eens erkennen. Je kunt in een analyse over Turkije toch niet doen alsof dit alles niet gebeurt ?

Kortom, er is mijns inziens een democratische opening die men niet onder de mat kan vegen. Daar hebben de AKP en religieuze middens een positieve rol in gespeeld, maar het is erg belangrijk te onderstrepen dat zij daar geen monopolie op hebben. Deze trend wordt steeds breder gedragen.

Onschuldige slachtoffers

Desondanks vindt de PKK het nodig door te gaan met bloedvergieten. Nu reeds heeft bijna elke Turkse familie een gesneuvelde te betreuren, wat niet bepaald bevorderlijk is voor het dossier, lijkt me. En er blijven onschuldige slachtoffers vallen, Turken én Koerden, overheidspersoneel dat gewoon zijn werk doet of toevallige omstanders. Is het enige resultaat niet radicalisering bij de Turkse en Koerdische publieke opinie, waardoor oplossingen weer verder afdrijven? Daar hebben sommigen dan weer alle belang bij. Ik zie niet in hoe dit de emancipatie van de Koerden en de gewenste uitbreiding van hun rechten vooruithelpt, of zie ik het verkeerd?

Mijn gevoel is dat Westerse actoren, van de Europese Unie tot ngo’s als Vrede vzw, die zich met de zaak willen bezighouden, best bijdragen tot een zo genuanceerd mogelijke berichtgeving, en net op die manier de hervormings- en vredesgezinde krachten in de Turkse samenleving steun bieden. Die steun hebben ze nodig, want de weerstand blijft aanzienlijk.

Blijven steken in de jaren ‘80

Sorry, maar ik blijf te veel artikels en opinies lezen die in de jaren ‘80 blijven steken. Daarbij worden de Turkse politiek en bevolking de facto als barbaren afgeschilderd, een versleten plaat die trouwens al eeuwen gedraaid wordt. Volgens deze commentaren is het “weinige goeds” dat uit Turkije te melden valt, uitsluitend te danken aan “druk vanuit de EU” en zelfs PKK-geweld. Ik zeg niet jouw stukken, Ludo, maar dat soort zwart-wit-beeldvorming die bij ons nog altijd wijdverspreid is, durf ik neokoloniaal en zelfs racistisch noemen.

Dit is uitermate denigrerend tegenover die ontelbare Turken – moderne secularisten, moslimdemocraten, vakbonden, Anatolische ondernemers, feministen, groenen, schrijvers, onderzoeksjournalisten, academici, you name it… – die dag na dag bouwen aan een betere, pluralistische, democratie. Zoals sommigen destijds het bestaan van Koerden ontkenden, heb ik nu sterk de indruk dat sommigen mordicus het bestaan van miljoenen Turkse democraten blijven ontkennen.

Ik pleit ervoor om het democratische debat in Turkije en onder Turken met diverse ideologische en etnische achtergrond meer te belichten en eindelijk naar waarde te schatten. Het zou goed zijn mochten Turkse actoren dit zelf ook meer doen. Dit lijkt me anno 2011 een ideaal vertrekpunt, óók voor wie niet tevreden is met de status quo en meer Koerdische rechten nastreeft.

Dries Lesage is verbonden aan de Vakgroep Politieke Wetenschappen van de UGent