“‘Plastic is geen waardevolle grondstof. Plastic is vergif!’

Cartoon Axi

Axi​

Als het artikel Plastic is een waardevolle grondstof geliked en gedeeld wordt door Vlaanderen Circulair, dan is de plastificering van de geesten bijna voltooid, mag je wel zeggen.

Als het orgaan dat Vlaanderen op koers moet zetten om circulair te worden dit “spitsvondige hergebruik van afval” niet doorziet, dan koersen we gewoon de vernieling in.

‘De oplossing is de producenten van (plastic)producten verantwoordelijk stellen voor wat ze aanrichten’

Plastic is doorgedrongen in alle facetten van ons leven, helaas ook reeds in onze voeding, dus is het niet verwonderlijk dat het ook in onze hersenen, in ons denken verankerd zit. We hebben voor onze gemakzucht wegwerpmaterialen gecreëerd of aanvaard. Ze zijn verworden tot een enorm plastic-Frankenstein-monster dat zich tegen ons aan het keren is.

De oplossing van de industrie, een Frankenstein-light of de zogenaamde bio-plastics, is zo mogelijk nog erger en zet ons op een dwaalspoor terwijl we kostbare tijd verliezen. De oplossing is de producenten van (plastic)producten verantwoordelijk stellen voor wat ze aanrichten. Statiegeld op wegwerpverpakkingen is daar een eerste goede stap in.

Rozen verwelken, bloemen vergaan… plastic niet

Laten we even naar de essentie gaan. Hiervoor is het beter om een eenvoudig Nederlands woord te gebruiken, want dat zegt eigenlijk alles: kunststof. Plastic is kunststof. Een kunstmatig product. Een-niet-in-de-natuur-voorkomende-stof. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat plastic niet vergaat in de natuur. Plastic is een gevaar en wat we nu al in het milieu en vooral oceanen gedumpt hebben, zal onze nakomelingen nog honderden jaren achtervolgen.

‘Micro- en nano-plastics zitten nu al in algen, zeezout, garnalen, mosselen… zelfs in de lucht die we inademen, grotendeels door gerecycleerde fleece vesten’

Het zal letterlijk hun lichaam binnensluipen, micro- en nano-plastics zitten nu al in algen, zeezout, garnalen, mosselen… zelfs in de lucht die we inademen, grotendeels door de gerecycleerde fleece vesten.

De massaproductie van plastic is pas zo’n 50 jaar geleden gestart en heeft nu al immense effecten die nog meer dan 500 jaar zullen aanslepen, zelfs als we morgen zouden stoppen met nieuwe (wegwerp)plastic te produceren.

Kunststoffen en zeker wegwerpplastics zijn vergif. Niet alleen omdat de microplastics in zee giftige stoffen accumuleren die dan uiteindelijk mee in ons voedingscircuit terecht zullen komen. Maar ook omdat plastic enkel bruikbaar is dankzij giftige additieven. Met een gewone keten van polymeren, wat plastic dus is, kan je niet veel. Het is maar door additieven: weekmakers, stabilisators, brandvertragers, pigmenten enzovoort dat plastic zijn gebruikswaarde krijgt. En dan gaat het om lood, chloor, broom, vroeger cadmium,…

Criminele boodschap

In het genoemde artikel dat mij deed steigeren, worden technieken aangeprezen om zelf plastic te recycleren en te gaan smelten om gadgets van te maken. Deze rotzooi gaan smelten in het bijzijn en met behulp van kinderen, hen een nutteloos gadget in de handen geven en gewild of ongewild de boodschap meegeven dat plastic geen probleem is, lijkt mij eerder crimineel dan educatief.

‘Deze rotzooi gaan smelten in het bijzijn en met behulp van kinderen en hen de boodschap meegeven dat plastic geen probleem is, lijkt mij eerder crimineel dan educatief’

Plastic is geen waardevolle grondstof. Plastic is maar een bijproduct van de olie-industrie. Mochten we geen asfalt gebruiken, geen kerosine en benzine meer willen, zou er van plastic ook geen sprake zijn, want het zou veel te duur zijn om te maken -van 1 liter olie wordt maar een paar percenten gebruikt om plastic te maken, al de rest zou afval zijn.

Plastic houdt dus de kerosine goedkoop en vice versa, maak de asfalt en vice versa. Plastic zit dus mee in de klimaatproblematiek, CO². We zijn op een onszelf “zeer goedkope manier” aan het kapot maken.

Doen alsof plastic, zelfs wegwerpplastic geen probleem is, is ongepast en misleidend. Omdat er zoveel wetenschappelijke literatuur over is, kunnen we wellicht schuldig verzuim en misschien zelfs medeplichtigheid inroepen. Zeker bij instanties die als opdracht hebben de gemeenschap te vrijwaren van negatieve invloeden. Want dat is zowat de enige reden is waarom we een overheid (nodig) hebben.

Plastic recycleren is fake

Plastic recycling is zelfs of misschien vooral in Europa een grote klucht, plastic leent zich helemaal niet goed tot recycling –letterlijk terug in de kring brengen. Je kan de huidige recycling best vergelijken met (gekookte) groenten door een passe-vite duwen: je duwt in een paar draaien alle materiaal erdoor.

Na een paar rondjes is er niets meer. Dit is wat gebeurd door PET-flessen te recycleren in fleece of autobumpers of gadgets, die vervolgens enkel nog “thermisch gerecycleerd” kunnen worden, een meesterlijke vervalsing voor gewoon opbranden. Maar het is uit handen van Fost Min en kan in de statistieken als gerecycleerd.

“Het is belangrijk dat iedereen inziet wat je vooral niet met plastic kan doen. Je kan er geen gesloten systemen mee maken, geen kringlopen mee maken’

Hier en daar hoor je een target voor gerecycleerde grondstof: 30 procent of 50 procent. In een nieuw product zit dan 30 of 50 procent gerecycled materiaal. Dat lijkt goed maar dat is het natuurlijk niet. Het betekent dat je elke keer 50 of 70 procent nieuw materiaal moet toevoegen. Dat is ietsje, pietsje beter dan alles nieuw, maar dit heeft niets te maken met een circulair proces.

Voor 30 procent recycling betekent dat in een tweede draai nog eens 30 procent van de aanwezige 30 procent gerecycled materiaal meeneemt, dat is dus 9 procent van het oorspronkelijke materiaal. In een derde draai nog 2,7 procent, in een vierde nog 0,81 procent. Ook voor 50 procent gaat het steil bergaf. Dat is geen recyclage, dat is inderdaad een passe-vite. Recyclage is heden vooral nep, pure oogverblinding.

Als verweer vertelt de plasticindustrie onder meer dat je bv omwille van voedselveiligheid plastic nooit 100% zal kunnen recycleren. Wel… dan past plastic echt niet in een circulaire economie, punt, aan de lijn.

‘Kleinschalige plasticfabriekjes bouwen op plaatsen waar net weinig bewustzijn is rond afval’, stelt de auteur van het artikel dus. Dit is zo ongelukkig om niet te zeggen fout! Deze mensen moeten niet bewust worden van wat je allemaal met plastic kan doen, het is belangrijk dat zij inzien wat je vooral niet met plastic kan doen. Je kan er geen gesloten systemen mee maken, geen kringlopen mee maken, dus geen circulaire economie mee bouwen. Heel jammer dat Precious Plastics, Recy-K, Faro360, Act4change, Stadlab 2050, Vlaanderen Circulair en anderen zich zo gemakkelijk op het verkeerde been laten zetten.

Disruptief aan de slag

Alle creatievelingen, ingenieurs, productontwikkelaars zouden nu keihard op zoek moeten zijn naar andere materialen! Geen andere producten maar andere materialen. Materialen die wel recycleerbaar zijn, die wel in een eindeloze cirkel kunnen gebruikt worden, zoals glas en metaal overigens. Voor alle duidelijkheid dan hebben we niet over bio-plastics of degradeerbare plastics -contradictio in terminus.

Plastic, een-niet-in-de-natuur-voorkomende-stof, verbetert niet door het bio te maken. Of je nu een koolstofdeel (monomeer) komende van aardolie vervangt door een koolstofdeel komende van mais, boterbloemen of patatten.

Het probleem zit hem niet in de herkomst, maar in het kunstig maken van een meer-delen-keten (oftewel polymeren) die niet in de natuur voorkomt: kunststof. Anders dan bij natuurlijke polymeren, cellulose bijvoorbeeld, is hiervoor behoorlijk veel energie nodig.

‘De energie nodig voor een chemische recyclage kan nooit op een toereikende manier ontwikkeld worden in een natuurlijk milieu, geen enkel natuurlijk proces kan dit aan’

Het omgekeerde: van een polymeer terug naar monomeren gaan, gebeurt in de natuur vanzelf, een boom composteert op de lange duur wel. Ook voor plastic zou men van polymeren terug naar monomeren kunnen gaan, de chemische recyclage. Daar is opnieuw erg veel energie voor nodig, omdat het net zo kunstig in mekaar gestoken is, moet het kunstig uit mekaar gehaald worden. De producenten van plastics zijn niet bereid de kosten hiervan te dragen.

De energie nodig voor een chemische recyclage kan nooit op een toereikende manier ontwikkeld worden in een natuurlijk milieu, geen enkel natuurlijk proces kan dit aan. De schijnmanoeuvres rond bioplastic trachten enkel, lucratief, de aandacht af te leiden. De termen degradable of bioplastics zijn zeer misleidend. Ze vallen wel uiteen maar ze vergaan niet. De zichtbare polymeren laten los, vaak van hun zetmeel-binding, eventueel vallen ze in wat kleinere polymeren uiteen maar wat overblijft zijn onzichtbare micro plastics die hun schade aanrichten, nog sneller dan de aardolie- plastics dit doen, tot in onze spijsvertering toe.

Producenten aansprakelijk

Het liefst een doorgedreven producentenverantwoordelijkheid invoeren. Alle kosten die een product veroorzaakt, ook in zijn afvalfase, worden geïnternaliseerd bij de aankoop. Producten die veel kosten veroorzaken zullen duur worden, niet zo erg want de kosten zijn dan ten minste gedekt. Nog beter zou zijn dat consumenten dan andere producten beginnen kiezen, die minder kosten veroorzaken en dus goedkoper kunnen verkocht worden. Dat lijkt mij een echte vrije mededinging, nu is de mededinging vervalst omdat ze afgewenteld wordt op overheden, vooral op lokale.

Omdat daar geen blauwdruk voor klaar ligt en dit nog jaren zal duren om iedereen (Trump incluis) mee te krijgen, moeten nu alle beschikbare en beproefde middelen ingezet worden: verbod op wegwerpplastics, verbod op microplastics in cosmetica en schoonmaakproducten, statiegeld op alle verpakkingen, verplichting tot 100 procent recycling content voor alle overheidsaankopen.

‘nep-recyclage naar voor schuiven, is medeplichtigheid en ‘de vrijwillige overeenkomsten’ waar de industrie zo graag mee uitpakt, doen afbreuk aan de urgentie waarmee de problematiek op ons afkomt’

De meeste van deze modellen liggen wel klaar, ze hebben in vele andere landen hun deugdelijkheid bewezen, die kan je morgen invoeren. ‘Statiegeld zal niet alles oplossen’, wordt dan gezegd. Niets doen nog minder, nep-recyclage naar voor schuiven, is medeplichtigheid en ‘de vrijwillige overeenkomsten’ waar de industrie zo graag mee uitpakt, doen afbreuk aan de urgentie waarmee de problematiek op ons afkomt.

Waarom zijn ze daar niet 30, 40 jaar geleden mee af gekomen, toen de problemen zich al begonnen te stellen? Begin nu met wat al kan, leer er uit, zodat een definitieve producentenverantwoordelijkheid nog beter onderbouwd kan uitgewerkt worden tegen 2020-2022 bijvoorbeeld.

Als burger kan je weigeren dat (lokale) overheden belastingcenten gebruiken om op te ruimen wat de producenten letterlijk op de markt smijten. Je hebt daar in 2018 de kans voor. Geef je stem aan partijen en kandidaten die voor statiegeld zijn, voor verbod op wegwerpverpakkingen en microplastics.

Lokaal houd je dan echt nog een brede keuze over, vooral als je ze vooraf bevraagd en de sociale media gebruikt om de standpunten breed te delen. Een lokale zwerfvuiltaks is zeker mogelijk, plaatselijke kandidaten hoeven zich niet weg te steken achter Vlaanderen of België of Europa.

Als consument kan je best zo alert mogelijk zijn, weinig of geen labels zijn betrouwbaar. Zonder verpakkingen kopen is het beste maar voor drank is dat soms moeilijk. Af en toe een gerichte campagne op een brand om een omslag te veroorzaken kan helpen, af en toe werken boycot acties. Koop heel de maand januari 2018 geen coca cola en co, tenzij in glas met statiegeld. Vraag ernaar in je supermarkt, je buurtwinkel, het bestaat nog steeds, maar is bijna vergeten!

All we want for Christmas is statiegeld! And for New Year, idem dito.

Luc De Rooms is actief bij AXI vzw, in 1992 opgericht om de principes van de conferentie van de VN, Rio De Janeiro in praktijk te brengen. Dit doen de vzw via cursussen, begeleiding, adviesverlening en ondersteuning van derden of openbare besturen en via eigen projecten.