“‘Poetins grote plan: Syrië gebruiken om Turkije aan zich te binden’

Turkije, Rusland en Iran zijn actief betrokken in het Syrische conflict, elk met hun eigen uiteenlopende belangen.

kremlin.ru (CC BY 4.0)​

Het is Poetin in Syrië niet zozeer te doen om de steun aan zijn oude bondgenoot, schrijft Mustafa Demir, lector Internationale Betrekkingen aan de Staffordshire University. De Russische president ziet er vooral een manier in Turkije aan zich te binden, en zo het Westen en de NAVO stokken in de wielen te steken.

Turkije, Rusland en Iran zijn actief betrokken in het Syrische conflict, elk met hun eigen uiteenlopende belangen. Moskou en Teheran geven volop steun aan het regime van de Syrische president Bashar al-Assad, in de hoop dat die zijn strategische invloed in de regio behoudt. Turkije van zijn kant wil Assad al weg al sinds het begin van de crisis in 2011.

Tot nog toe zijn de drie landen erin geslaagd die doelstellingen naast elkaar te laten bestaan. En de ontmoetingen tussen de drie machten in 2017 en 2018, in Sochi, Astana en Teheran en vervolgens opnieuw in Sochi, spelen daar een belangrijke rol in. Het lijkt er zelfs op dat het al sinds 2017 de belangrijkste strategie is van de Russische president Vladimir Poetin om die toestand zo te houden.

In september 2017 ontmoette Poetin bijvoorbeeld zijn Turkse ambtsgenoot president Erdogan in Sochi om te praten over de Syrische provincie Idlib, die door de rebellen wordt gecontroleerd. Op die ontmoeting trok Poetin zijn plan in (aangekondigd in Teheran begin september) om een grootschalige aanval op Idlib te lanceren.

Dat was een duidelijke toegeving aan Turkije, dat zich op de top in Teheran al had verzet tegen het plan en opgeroepen had tot een staakt-het-vuren. In Teheran had Poetin de Turkse tegenstand nog genegeerd en benadrukt dat de eliminatie van terroristen in de regio prioriteit had. Als gevolg leek de toegeving enkele weken later dus een aanzienlijk bocht.

De regio’s die uitgeroepen werden tot de-escalatiezones werden stuk voor stuk vernietigd.

Op de top in Astana in 2017 verklaarden Rusland, Iran en Turkije vier regio’s - Idlib, Oost-Ghouta, het noorden van Homs, en het zuiden van Syrië als “de-escalatiezones”. Toch lanceerde het Syrische regime, in samenwerking met Rusland en Iran, vervolgens offensieven in die regio’s, naar eigen zeggen om terroristische groepen uit te schakelen. De regio’s die uitgeroepen werden tot de-escalatiezones werden stuk voor stuk vernietigd.

Amberin Zaman, columnist voor Al-Monitor’s Turkey Pulse, voert aan dat een grootschalige aanval op Idlib tot gevolg zou hebben dat de regering haar invloed onder de rebellen in het gebied zou verliezen en Turkije tot een potentieel doelwit zou maken voor de meer radicale jihadi’s. Volgens sommige bronnen wordt bijna 60 procent van Idlib gecontroleerd door HTS, een radicale jihadistische groep die door de VN als terroristische organisatie wordt bestempeld.

Bovendien zou zo’n invasie waarschijnlijk opnieuw een golf van vluchtelingen op gang brengen van Idlib naar buurlanden, met name Turkije, en van daar naar Europa. Dat is een van de redenen waarom de agressieve Russische aanpak in Idlib veroordeeld is door zowel de westerse lidstaten als de VN-veiligheidsraad.

Poetins plan

De vraag is of die kritiek de oorzaak is van de beslissing van Poetin om het voorstel in te trekken, of dat er een ander motief speelt.

Op hun top in september beslisten Poetin en Erdogan dat er een gedemilitariseerde bufferzone moest komen in Idlib tegen 15 oktober, om de rebellen te scheiden van de regeringstroepen. “De oppositie blijft waar ze is, maar de radicale groepen die we samen met Rusland identificeren zullen er niet meer kunnen opereren”, zei Erdogan. “De grenzen van de gedemilitariseerde zone zullen gezamenlijk bewaakt worden.”

Toch blijft een ding duidelijk: hoewel Turkije erin geslaagd is om een invasie van Idlib tijdelijk op te schorten, blijft Rusland de zaak van dichtbij volgen. Het akkoord bepaalt immers dat zogenoemde “radicale” groepen zich terugtrekken uit de gedemilitariseerde zone - en als ze dat niet doen, hebben Rusland en Assad een voorwendsel om terug te keren naar hun oorspronkelijke plan.

Het lijdt geen twijfel dat Rusland ook de druk op Erdogan geleidelijk zal opdrijven, op zijn minst tactisch

Het lijdt geen twijfel dat Rusland ook de druk op Erdogan geleidelijk zal opdrijven, op zijn minst tactisch, om Turkije verantwoordelijk te maken voor de verwijdering van die “radicale” groepen uit Idlib. Dat zou Turkije kwetsbaarder maken voor terroristische aanvallen, en een kwetsbaar Turkije zou meer hulp van Rusland nodig hebben, de nieuwe dominante macht in de regio.

Het is daardoor duidelijk dat Poetins strategie er niet alleen op uit is Assad als zijn voornaamste bondgenoot te steunen. De strategie maakt gebruik van het conflict om de invloed van de westerse alliantie in de regio te breken en NAVO-lidstaat Turkije nauwer aan Moskou te binden. Het lijkt erop dat Rusland nooit de strategie uit de Koude Oorlog is gestopt: investeren in spanningen tussen NAVO-lidstaten.

Daarover schrijft ook Cengiz Çandar, een ervaren Turkse journalist en auteur. Hij denkt dat Poetin een ‘amputatie’ van de NAVO belangrijk vindt dan zijn bondgenootschap met het Syrische regime. In deze context kan de recente top in Sochi gezien worden als Poetins manier om Erdogan dichter bij Rusland te brengen. Dat lijkt Poetins “grote strategie” te zijn.

De NAVO breken

Hoewel de Turkse belangen in Syrië lijken aan te sluiten bij die van het Westen en de NAVO, dwingt de groeiende, asymmetrische afhankelijkheid van Rusland Erdogan om toegevingen te doen op vele niveaus, van veiligheid tot de economie.

Turkijes recente beslissing om S400-luchtafweerraketten te kopen van Rusland, is maar een van de vele voorbeelden.
In feite doet die groeiende afhankelijkheid de vraag rijzen of Turkije een Russische vazal aan het worden is. Een Russische vazal als lidstaat van de NAVO zou exact zijn wat Rusland wil om meer invloed te krijgen in de geopolitieke wedijver met de VS en de NAVO

Naarmate Turkije meer in het Syrische conflict gezogen worden, wordt het moeilijker voor Erdogan om zich van Poetin te distantiëren.

Vanuit het oogpunt van de NAVO wordt de politieke toenadering tussen Rusland en Turkije tot nog toe vooral als tactisch gezien. Maar het uitroeien van die toenadering tot een groeiende afhankelijkheid in het voordeel van Rusland doet twijfelen aan het al fragiele engagement van Turkije binnen de westerse alliantie.

En, naarmate Turkije meer in het Syrische conflict gezogen worden, wordt het moeilijker voor Erdogan om zich van Poetin te distantiëren. Met het Syrische conflict aan zijn grenzen en Rusland en Iran die in toenemende mate de politiek in de regio bepalen, komt Turkije meer en meer onder invloed van de vijanden van de NAVO.

De situatie dicteert mogelijk dat Turkije zich, om de veiligheid binnen de eigen grenzen te garanderen, zal moeten plooien naar de wensen van die twee machten - spelers die alles zouden doen om het Westen en de NAVOA te verzwakken.

Mustafa Demir is lector Internationale Betrekkingen aan de Staffordshire University

Bron: The Conversation