“‘‘Polio-uitbraak in Gaza onderstreept het belang van dringende gezondheidshulp’’

Het poliovirus werd vorige week aangetroffen in zes stalen van rioolwater die eind juni waren verzameld in Khan Younis en Deir al Balah. De meeste infecties met polio veroorzaken geen symptomen, maar sommige mensen die het virus oplopen ontwikkelen verlamming, de zogenaamde 'paralytische polio.'

In Gaza zijn daarvan nog geen gevallen gemeld. Toch moet het ons zorgen baren dat het virus in afvalwater wordt aangetroffen.

Soorten polio

Historisch gezien, werden de meeste gevallen van polio veroorzaakt door wat we 'wild' poliovirus noemen. Eeuwenlang trof die wilde variant zowel arme als rijke landen. Maar de inzet van vaccins vanaf de jaren '60 leidde tot een dramatische afname ervan. In de daaropvolgende decennia daalde het aantal besmettingen in de landen die de vaccinatie konden betalen.

In 1988 maakte het Global Polio Eradication Initiative een eerlijkere vaccinatie mogelijk. Mede daardoor werden vorig jaar wereldwijd maar twaalf gevallen van verlamming veroorzaakt door wild poliovirus, in slechts twee landen: Pakistan en Afghanistan.

Maar naarmate het aantal gevallen van wild poliovirus afnam, werden meer gevallen van poliovirus gedetecteerd die afkomstig waren van vaccins.

Er zijn twee soorten poliovaccins: de ene wordt oraal toegediend en de andere via injectie. De orale variant is gebaseerd op verzwakt virus: het veroorzaakt geen ziekte, maar het virus kan zich wel nog steeds voortplanten. Het vaccin-afgeleid poliovirus ontstaat wanneer mensen die gevaccineerd zijn met het orale vaccin, via hun ontlasting het virus dus toch nog doorgeven.

Na verloop van tijd kan die verzwakte variant dan muteren tot een virus dat breed circuleert en alsnog verlamming veroorzaakt bij populaties met een lage immuniteit. Vorig jaar werden zo 524 poliogevallen veroorzaakt in 23 landen. Het is zo’n stam die is aangetroffen in het afvalwater in Gaza: 'type 2.'

Vaccineren is niet voldoende

De belangrijkste graadmeter die we hebben om polio uit te roeien is de vaccinatiegraad. Die wordt meestal omschreven als het percentage kinderen onder de vijf jaar oud, die ten minste vier doses van het vaccin hebben gekregen. Idealiter gaat het om 95%.

Een hoge vaccinatiegraad wordt bereikt door een combinatie van routinematige toediening in de vroege kinderjaren en nationale of lokale inhaalcampagnes, met name in gebieden waar het virus opduikt. Maar een hoge vaccinatiegraad is niet altijd voldoende om het virus te elimineren.

Begin deze eeuw eeuw rapporteerden India en Nigeria immers nog het hoogste aantal poliogevallen ter wereld. Na een versnelde immunisatiecampagne in India steeg de vaccinatiegraad en namen de gevallen aanvankelijk af. Maar er werden wel nog steeds veel gevallen gemeld in verarmde districten in het westen van de staat Uttar Pradesh, waar de toegang tot schoon water en sanitaire voorzieningen slecht was.

Onderzoek toont aan dat een hoge concentratie van pathogenen in de darmen van kinderen de absorptie van het orale vaccin immers kan hinderen. Bovendien kunnen onhygiënische omstandigheden de verspreiding van polio in de hand werken. In 2007 startte een project voor sanitaire voorzieningen en hygiëne in Uttar Pradesh, en in 2010 registreerde de staat het laatste geval van polio. In 2014 pas werd heel India polio-vrij.

Gaza

In Gaza werd wilde polio al meer dan 25 jaar geleden uitgeroeid. Maar het is dus mogelijk dat de heropleving van het door vaccins veroorzaakte poliovirus te wijten is aan de slechte hygiëne en sanitaire voorzieningen, zoals we zagen in Uttar Pradesh, in combinatie met een verminderde vaccinatiegraad.

In 2022 lag de vaccinatiegraad op 99% in de Palestijnse gebieden. Maar eind vorig jaar was die dekking gedaald tot 89%. Die cijfers maken echter geen onderscheid tussen de verschillende regio’s in de Palestijnse gebieden, dus de dekking kan lager zijn in Gaza.

Recente uitbraken

Begin 2022 werd een vergelijkbare stam gedetecteerd in het afvalwater van Jeruzalem, Londen en New York. Elke van die steden heeft wijken met hoge concentraties ultraorthodoxe joden, die mogelijk een lagere vaccinatiegraad hebben dan het gemiddelde onder de bevolking.

In Rockland County, 65 kilometer ten noorden van New York City, werd een jonge, niet-gevaccineerde orthodox-joodse man bijvoorbeeld het eerste geval van polio dat lokaal in de Verenigde Staten was overgedragen in de afgelopen dertig jaar. Gemeenschappen met een lage vaccinatiegraad, wat de reden daarvoor ook is, zijn dus kwetsbaar voor infectieziekten zoals polio.

Dus waar komt dit virus vandaan?

Het orale vaccin dat in Gaza wordt gebruikt, bevat sinds 2016 geen type 2 meer, dus de besmetting moet elders vandaan zijn gekomen. In 2023 zagen we de meeste uitbraken van type 2 in de Democratische Republiek Congo, Jemen, Nigeria, Soedan en Somalië. Er was ook één geval in Egypte, dat grenst aan Gaza.

Daar zou het virus dus vandaan kunnen komen, maar om dat te bevestigen is meer onderzoek nodig. Het is onwaarschijnlijk dat het van Israël afkomstig is, omdat daar al sinds 2022 geen poliovirus in het afvalwater is gedetecteerd.

Wat kan de wereld ervan leren?

Eerst en vooral mogen we niet vergeten dat poliovirus geen rekening houdt met landsgrenzen en dat een hoge vaccinatiegraad overal de eerste verdedigingslinie moet blijven. Het is cruciaal om het virus binnen Gaza te houden. Unicef en partnerorganisaties bereiden een vaccinatiecampagne bij jonge kinderen voor.

Ten tweede is het belangrijk om afvalwater te blijven controleren op polio. Het is een vroeg waarschuwingssysteem dat een respons van de volksgezondheidsdiensten in gang kan zetten, vooraleer de eerste symptomatische gevallen opduiken. Controles van het afvalwater zijn overal de moeite waard.

En last but not least zou dit nieuws een extra reden moeten zijn om de vijandelijkheden te stoppen en een ongehinderde toegang te geven aan alle hulpagentschappen om in Gaza te voorzien in schoon drinkwater, afvalwaterverwerking en gezondheidsdiensten. Dat is een dringende prioriteit voor de wereldwijde volksgezondheid.

Deze analyse is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.