Meerdere ondertekenaars
Vijf principes voor een rechtvaardige economie
“‘Pleidooi voor een economie die wél werkt voor mens en planeet’
Hoewel de wereldeconomie meer produceert dan ooit tevoren, faalt ze om zorg te dragen voor mens en planeet. De coronacrisis heeft volgens een groep denkers, activisten en wetenschappers aangetoond dat de dogma’s van economische groei en vrije markt niet werken. Zij pleiten in deze open brief dan ook voor het verlaten van die dogma’s en kiezen voluit voor een klimaatrechtvaardige economie.
Hoewel de wereldeconomie meer produceert dan ooit tevoren, faalt ze om zorg te dragen voor mens en planeet. De coronacrisis heeft volgens een groep denkers, activisten en wetenschappers aangetoond dat de dogma’s van economische groei en vrije markt niet werken. Zij pleiten in deze open brief dan ook voor het verlaten van die dogma’s en kiezen voluit voor een klimaatrechtvaardige economie.
De coronapandemie heeft al ontelbare levens geëist en het is onduidelijk hoe het virus zal evolueren. Terwijl mensen in de gezondheidszorg en maatschappelijke basisdienstverlening vechten tegen de verspreiding van het virus, zorg dragen voor de zieken en essentiële activiteiten draaiende houden, kwam een groot deel van de economie tot stilstand. Deze situatie is voor velen verdovend en pijnlijk, en maakt ons angstig en ongerust over onze geliefden en de gemeenschappen waarvan we deel uitmaken, maar is tegelijkertijd een moment om collectief nieuwe ideeën te lanceren.
Deze crisis, die veroorzaakt werd door het coronavirus, heeft al vele zwaktes van onze door groei geobsedeerde kapitalistische economie blootgelegd – onzekerheid voor velen, een na jaren van besparingen lamgeslagen gezondheidszorgsysteem en de onderwaardering van enkele van de meest essentiële beroepen. Dit systeem, geworteld in de exploitatie van mens en natuur, dat bijzonder vatbaar is voor crises, werd desondanks beschouwd als normaal.
Hoewel de wereldeconomie meer produceert dan ooit tevoren, faalt ze om zorg te dragen voor mens en planeet.
Hoewel de wereldeconomie meer produceert dan ooit tevoren, faalt ze om zorg te dragen voor mens en planeet – terwijl rijkdom opgepot wordt en de planeet geplunderd wordt. Jaarlijks sterven miljoenen kinderen aan vermijdbare ziektes, 820 miljoen mensen zijn ondervoed, ecosystemen en de biodiversiteit worden aangetast en broeikasgasemissies blijven toenemen en leiden tot gewelddadige, door de mens veroorzaakte klimaatverandering: een stijgende zeespiegel, verwoestende stormen, droogtes en branden die hele regio’s verslinden.
De dominante strategieën om deze kwalen aan te pakken, bestaan al decennia uit het overlaten van het economische verdelingsvraagstuk aan marktkrachten en uit het verminderen van ecologische degradatie via ontkoppeling en groene groei. Dit heeft niet gewerkt.
We hebben nu een opportuniteit om verder te bouwen op de ervaringen van de coronacrisis: gaande van de nieuwe vormen van samenwerking en solidariteit die volop bloeien, tot een wijdverspreide appreciatie van maatschappelijke basisdiensten zoals gezondheid, zorg, voedselvoorziening en afvalophaling. De pandemie heeft ook geleid tot in vredestijd ongeziene overheidsacties die tonen wat mogelijk is als de wil tot handelen aanwezig is: het onbetwist herschikken van budgetten, het mobiliseren en herverdelen van geld, een snelle expansie van sociale zekerheidssystemen en huisvesting voor daklozen.
Tegelijkertijd, moeten we oppassen voor problematische autoritaire tendensen die hun opmars maken zoals invasieve en surveillance-technologie, het sluiten van grenzen, beperkingen op het recht tot samenkomst, en de uitbuiting van de crisis door het rampenkapitalisme. We moeten ons stevig verzetten tegen zulke dynamieken, maar we kunnen het hierbij niet laten.
Niet bedrijven, maar mens en planeet moeten staatssteun krijgen.
Om een transitie naar een radicaal andere samenleving te starten, stellen we voor om te leren uit eerdere ervaringen en de overvloed aan sociale en solidaire initiatieven die de laatste maanden overal ter wereld ontsproten zijn, in plaats van wanhopig te proberen om de destructieve groeimachine opnieuw te laten draaien. In tegenstelling tot na de financiële crisis in 2008 moeten niet bedrijven maar mens en planeet staatssteun krijgen en moeten we uit deze crisis komen met sufficiëntiemaatregelen in plaats van besparingsmaatregelen.
Wij, de ondertekenaars van deze brief, stellen daarom vijf principes voor om onze economie te genezen en een rechtvaardige samenleving te creëren. Om nieuwe fundamenten te leggen voor een economie die voor iedereen werkt, moeten we:
Leven centraal stellen in onze economische systemen. In plaats van economische groei en verspillende productie, moeten we leven en welzijn een centrale plek geven in onze inspanningen. Terwijl sommige economische sectoren, zoals de ontginning van fossiele brandstoffen, defensie en reclame, zo snel mogelijk uitgefaseerd moeten worden, moeten we andere sectoren, zoals gezondheidszorg, onderwijs, hernieuwbare energie en ecologische landbouw, stimuleren.
Radicaal heroverwegen hoeveel werk en wat voor werk nodig is voor een goed leven voor iedereen. We moeten meer klemtoon leggen op zorgwerk en de beroepen die essentieel bleken tijdens deze crisis voldoende waarderen. Om een rechtvaardige transitie te garanderen, moeten werknemers uit destructieve industrieën toegang krijgen tot opleidingen zodat ze een nieuw soort werk kunnen uitoefenen dat regeneratief en schoner is. In het algemeen moeten we de werktijd verminderen en maatregelen introduceren voor werkdelen.
De samenleving organiseren rond het voorzien van essentiële goederen en diensten. Terwijl we verspillende consumptie en reizen moeten verminderen, moeten menselijke basisbehoeften zoals het recht op voedsel, onderdak en onderwijs voor iedereen gegarandeerd worden via maatregelen zoals universele basisdiensten of een universeel basisinkomen. Daarbovenop moet een democratisch bepaald minimum- en maximuminkomen geïntroduceerd worden.
De samenleving democratiseren. Dit betekent: alle mensen laten participeren in de beslissingen die hun levens beïnvloeden. Dit komt neer op meer participatie voor groepen in de marge van de samenleving en op het gebruikmaken van feministische principes in de politiek en het economisch systeem. De macht van multinationals en de financiële sector moet drastisch ingeperkt worden via democratisch eigenaarschap en toezicht. Sectoren die verband houden met basisbehoeften zoals energie, voedsel, huisvesting, gezondheid en onderwijs moeten weggeleid worden uit de financiële en marktsfeer. Economische activiteit die gebaseerd is op samenwerking, zoals werknemerscoöperaties, moet gestimuleerd worden.
Politieke en economische systemen baseren op het solidariteitsprincipe. Herverdeling en rechtvaardigheid – transnationale, intersectionele en intergenerationele rechtvaardigheid – moet de basis zijn voor verzoening tussen huidige en toekomstige generaties, sociale groepen zowel binnen als tussen landen van het Mondiale Zuiden en Noorden. Vooral het Mondiale Noorden moet stoppen met de huidige vormen van exploitatie en herstelbetalingen doen voor exploitatie in het verleden. Klimaatrechtvaardigheid moet het leidend principe zijn voor een snelle sociaal-ecologische transformatie.
Zolang dat we een economisch systeem hebben dat afhankelijk is van groei, zal een recessie altijd verwoestend zijn. Wat de wereld daarentegen nodig heeft, is ontgroei – een geplande maar aangepaste, duurzame en rechtvaardige inkrimping van de economie die leidt naar een toekomst waarin we beter kunnen leven met minder.
Zolang dat we een economisch systeem hebben dat afhankelijk is van groei, zal een recessie altijd verwoestend zijn.
De huidige crisis is voor velen wreed, in het bijzonder voor de meest kwetsbaren die het hardst getroffen worden, maar deze crisis is ook een mogelijkheid om te reflecteren en zaken te heroverwegen. Het kan ons doen vaststellen wat werkelijk belangrijk is en deze crisis heeft al ontelbare mogelijkheden aangetoond om op verder te bouwen.
Ontgroei heeft, als beweging en als concept, al meer dan een decennium over deze problemen nagedacht. Ontgroei biedt een consistent kader aan om de samenleving te herdenken op basis van andere waarden zoals duurzaamheid, solidariteit, billijkheid, convivialiteit, directe democratie en genieten van het leven.
Debatteer met ons mee en deel jouw ideeën tijdens de online Ontgroeiconferentie in Wenen van 29 mei tot 1 juni en de mondiale ontgroeidag op 6 juni om samen op intentionele en emancipatorische wijze een uitweg te bouwen, weg van onze groeiverslaving.
In solidariteit,
Olivier De Schutter, Jason Hickel, George Monbiot, Carola Rackete, Giorgos Kallis, Ashish Kothari, Julia Steinberger en meer dan duizend andere ondertekenaars.
Deze tekst is het resultaat van een samenwerkingsproces binnen het internationale ontgroeinetwerk en ondertekend door meer dan 1.100 experten en meer dan 70 organisaties uit meer dan 60 landen.
In België ondertekenden Jean Paul Van Bendegem (VUB), Gita Deneckere (decaan Letteren en Wijsbegeerte), Piet Hoebeke (decaan geneeskunde UGent), Lieven Annemans (UGent), Thomas Block (UGent), Jan Orbie (UGent), Jonas Van der Slycken (UGent), Nick Meynen (EEB), Stef Kuypers (Happonomy), Eddy Van Hemelrijck (Karel de Grote Hogeschool, Ontgroei, the Dutch Degrowth Platform, Netwerk Bewust Verbruiken vzw, Erik Paredis (UGent), Olivier Malay (UCLouvain)__, Rethinking Economics Antwerpen en Mouvement politique des objecteurs de croissance deze brief al. Bekijk alle handtekeningen hier.