“‘Stevige sociale bescherming is nodig, niet alleen om COVID-19 het hoofd te bieden ’

Bijna 40% van de wereldbevolking heeft geen enkele vorm van ziekteverzekering of toegang tot openbare gezondheidszorg.

World Bank / Vincent Tremeau (CC BY-NC-ND 2.0)

7 april is Wereldgezondheidsdag. De hele wereld probeert de verspreiding van het nieuwe coronavirus in te dammen. We zien tal van maatregelen om (een deel van) het inkomensverlies van de bevolking te compenseren en er komen steunpakketten voor de economie. Er is vanzelfsprekend veel aandacht voor de gezondheidszorg. Zijn de gezondheidssystemen bestand tegen een vloedgolf aan zieken? Zelfs in sommige rijke regio’s kan men het nauwelijks aan. Waar de voorbije jaren bespaard is op gezondheidszorg, betaalt de bevolking vandaag de prijs.

Iets later dan bij ons verspreidt het virus zich nu ook snel in het Zuiden, waar de gezondheidszorg veel zwakker staat. Heel wat landen luiden de alarmbel, omdat hun gezondheids- en sociaal beschermingssysteem niet de capaciteit heeft om de pandemie het hoofd te bieden.

Bijna 40% van de wereldbevolking heeft geen enkele vorm van ziekteverzekering of toegang tot openbare gezondheidszorg. Jaarlijks belanden bijna 100 miljoen mensen in extreme armoede (minder dan 1,9 dollar per dag) omwille van te grote gezondheidsuitgaven. Zij hebben de middelen niet om zich te laten verzorgen als ze besmet raken.

Social distancing is geen optie

Bovenop de grote uitdaging op vlak van gezondheidszorg, zorgt de pandemie in lage en middeninkomenslanden voor heel wat bijkomende problemen.

“Blijf in uw kot” is een slogan die goed werkt in België. Maar voor honderden miljoenen mensen, die dicht op elkaar gepakt in sloppenwijken of in volkswijken in megasteden leven klinkt het toch anders.

Bijna 40% van de wereldbevolking heeft geen enkele vorm van ziekteverzekering of toegang tot openbare gezondheidszorg

Met de voordeur van de buren op een halve meter afstand, zonder elektriciteit of ijskast en met gemeenschappelijke watervoorziening en sanitair voor de hele wijk, is social distancing zelfs ‘thuis’ een totaal onrealistische maatregel voor hen.

Geen sociale bescherming

Tot 90% van de bevolking in grote delen van Afrika, Azië en Latijns-Amerika werkt in de informele economie. Zij verdienen hun inkomen van dag tot dag. Dagloners, riksjadrijvers, afvalverzamelaars, huishoudhulpen, straatventers, landarbeiders en kleine boeren kunnen het zich niet permitteren om een aantal dagen, laat staan weken of maanden thuis te blijven.

Een dag zonder werk is een dag zonder eten. Wie wel een formele job heeft, staat er meestal niet veel beter voor. 80% van de werkenden wereldwijd krijgt geen werkloosheidsvergoeding terwijl volgens de IAO tussen de 5 en de 25 miljoen jobs bedreigd zijn. Systemen van tijdelijke werkloosheid zoals in België zijn nog zeldzamer.

Vandaag moet 55% van de wereldbevolking — ongeveer 4 miljard mensen — het stellen zonder enige vorm van sociale bescherming. Een overweldigend aantal werkenden wereldwijd heeft dus geen buffer of vervangingsinkomen in geval van ziekte of inkomensverlies. Als zij ziek worden hebben ze niet de keuze om eerst aan hun eigen gezondheid en die van hun omgeving te denken.

Toch nog een positief gevolg?

Zou de pandemie uiteindelijk ook nog een positief effect kunnen hebben? Wie weet maken regeringen en internationale donoren meer werk van gezondheidszorg, ziekte-uitkeringen en werkloosheidsvergoedingen. Die voorkomen niet enkel armoede, maar zorgen voor meer sociale en politieke stabiliteit, én ze hebben een groter positief multiplicator-effect op de economie dan belastingverlagingen.

Een dag zonder werk is een dag zonder eten

In de strijd tegen COVID-19 vechten organisaties uit het zuiden met dubbele kracht voor universele sociale bescherming. Mutualiteiten bouwen mee aan sterkere en financieel duurzame gezondheidssystemen. Een gezondheidsorganisatie uit Bangladesh produceert betaalbare testkits voor het virus. Patiëntenverenigingen bewaken en bepleiten betere gezondheidszorg. Vakbonden informeren en sensibiliseren de bevolking en onderhandelen met werkgevers en overheid over veilige werkplaatsen en sociale maatregelen. Ook heel wat regeringen in lage en middeninkomenslanden nemen positieve maatregelen.

Universele sociale bescherming

De internationale gemeenschap heeft hierin een verantwoordelijkheid. Op korte termijn door middel van humanitaire hulp. Die wordt best via de bestaande systemen van sociale bescherming en gezondheidszorg verleend, zodat deze hier sterker uitkomen. Maar ook en vooral op de langere termijn. We kunnen de rampen niet blijven achternahollen. Universele sociale bescherming is haalbaar en betaalbaar, mits meer internationale samenwerking vanwege alle relevante actoren.

Universele sociale bescherming is haalbaar en betaalbaar, mits meer internationale samenwerking vanwege alle relevante actoren

Daarom vragen wij, zoals ook de Kamer van volksvertegenwoordigers dat deed in een resolutie uit 2016, om sociale bescherming een centralere plaats te geven in de Belgische Internationale samenwerking. De teksten waarop een Belgisch beleid zich kan baseren liggen klaar. En ze worden breed gedragen door alle betrokken actoren. Alleen krijgen ze door onze politieke context geen officieel statuut. En dat is nodig, zodat de Belgische vertegenwoordigers in de partnerlanden en bij de internationale organisaties weten welke principes ze moeten verdedigen.

Iedereen weet dat we “ons model” niet als een blauwdruk kunnen exporteren. Maar we moeten wel een aantal onderliggende principes uitdragen zoals solidariteit, herverdeling en misschien vooral participatie en medebeheer door het middenveld. Enkel hun actieve betrokkenheid kan ervoor zorgen dat sociale bescherming het brede draagvlak en de duurzame financiering krijgt om armoede te voorkomen en samenlevingen weerbaar te maken in moeilijke periodes als vandaag.

*Ondertekenaars: WSM, SolSoc, FOS, Oxfam, 11.11.11, CNCD-11.11.11, Louvain Coopération, Viva Salud, ACV, ABVV, ACLVB, Christelijke Mutualiteit, Socialistische Mutualiteit en Onafhankelijke Ziekenfondsen, een verzameling van ngo’s, vakbonden en mutualiteiten die in de internationale samenwerking inzetten op het versterken van sociale bescherming.