“‘Syrische vluchtelingen in Libanon: tijd voor duurzame oplossingen’

Syrische vluchtelingen in Libanon dreigen de speelbal te worden van een cynisch politiek spel met als hoofdrolspelers Rusland, Europa en de Syrische regering. En dit terwijl hun toestand in Libanon in snel tempo verergert. ‘Hoog tijd dat de EU wakker schiet en haar mooie woorden over opvang in de regio omzet in concrete daden’, zegt Willem Staes van 11.11.11.

3 november 2018. De Libanese minister voor Vluchtelingen stelt dat minstens 20 Syrische vluchtelingen, die recent terugkeerden naar Syrië, gedood werden door pro-regeringstroepen.

Flashback naar 21 september 2018. Een boot met bijna 40 Syrische vluchtelingen kapseist voor de Noord-Libanese kust. De inzittenden, die een mensensmokkelaar hadden betaald om de EU te bereiken via Cyprus, kunnen worden gered door het Libanese leger. Of toch bijna allemaal. Een vijfjarig kind, Khaled Nijmeh, verdrinkt in de Middellandse Zee.

“Opvang” in de regio

Beide gevallen hebben één ding met elkaar gemeen: wanhoop. In september 2018 deed ik terreinonderzoek in Libanon, wat resulteerde in een nieuw rapport dat deze week verscheen. Ik sprak er met experts en met een vijftigtal Syrische vluchtelingen, en zag er hoe Syriërs in vaak mensonwaardige omstandigheden leven in informele kampen doorheen Libanon. Moedeloosheid, wanhoop en frustratie waren alomtegenwoordig.

Ondanks alle Europese retoriek over “opvang in de regio” wordt de humanitaire situatie van Syrische vluchtelingen steeds dramatischer.

Ondanks alle Europese retoriek over “opvang in de regio” wordt de humanitaire situatie van Syrische vluchtelingen steeds dramatischer. 76 % van de geregistreerde vluchtelingen leeft onder de armoedegrens, en 58 % van de Syrische gezinnen leeft zelfs in extreme armoede. 91 % van Syrische gezinnen is voedselonveilig. Slechts 22 % van Syrische kinderen tussen 15 en 17 jaar loopt school.

Door het gebrek aan legale status blijven Syrische vluchtelingen in Libanon bovendien volledig afhankelijk van humanitaire hulp, en gevangen in een “poverty trap”.

En hoewel de humanitaire toestand in snel tempo verergert, neemt de humanitaire hulp in een nog hoger tempo af. In 2018 werd voorlopig slechts 38 % van het humanitaire VN-plan voor Libanon gefinancierd. De Belgische financiële bijdrage voor hulp aan Libanon daalde tussen 2015 en 2018 met 52 %.

Volgens de VN komen 601.000 Syrische vluchtelingen in aanmerking voor een hervestiging. Het aantal effectieve hervestigde vluchtelingen bedraagt in 2018 echter nog geen 18.000. De belofte van de EU tijdens de Syriëconferentie in Brussel in april 2018 om meer Syriërs te hervestigen, bleef grotendeels dode letter.

Russisch plan

De afgelopen maanden werd de druk op Syrische vluchtelingen in Libanon om terug te keren naar Syrië bovendien gevoelig opgevoerd. In juli 2018 stelde Rusland een grootschalig terugkeerprogramma voor, waarbij 1.7 miljoen Syriërs (inclusief 200.000 Syriërs in Europa en 800.000 Syriërs in Libanon) op korte termijn moeten terugkeren.

Vluchtelingen worden openlijk uitgespeeld als pasmunt voor het realiseren van de Russische politieke agenda in Syrië.

De Russische regering zoekt uitdrukkelijk Europese steun voor dit terugkeerprogramma. Ze koppelt deze terugkeeragenda expliciet aan de eis dat de EU onvoorwaardelijk meebetaalt aan de heropbouw van Syrië. Daarnaast hoopt Rusland op een verlichting van Europese Syriësancties en een diplomatieke normalisering tussen Brussel en Damascus. Vluchtelingen worden openlijk uitgespeeld als pasmunt voor het realiseren van de Russische politieke agenda in Syrië.

Het risico is echter groot dat de vluchtelingen te vroeg worden teruggestuurd. Er zijn op dit ogenblik onvoldoende garanties voor hun fysieke en materiële veiligheid. Ook over hun juridisch statuut zijn er nog teveel onduidelijkheden. Zo dreigen miljoenen Syriërs permanent onteigend te worden door een reeks nieuwe wetten, waaronder de beruchte Law No 10.

Duurzame oplossingen

Er is nood aan een Europese strategie die gebaseerd is op de 3 internationaal erkende duurzame oplossingen voor vluchtelingen: veilige en vrijwillige terugkeer, waardige opvang in de buurlanden en hervestiging in derde landen.

Europa kan en moet hier een veel grotere rol in spelen. Het kan Russische garanties afdwingen voor de fysieke en materiële veiligheid van terugkerende vluchtelingen, en zelf middelen vrijmaken voor lokale heropbouwprojecten in Syrië. Ons rapport toont ook hoe de EU verschillende maatregelen kan nemen om zowel het volume als de kwaliteit van de Europese hulp voor Libanon te verhogen. Sterkere actie is ook nodig om ervoor te zorgen dat Syrische vluchtelingen in Libanon een legale status krijgen en mogen werken.

Daarnaast kan de EU een belangrijk signaal geven aan de Libanese politici en de publieke opinie dat het de lasten van de Syrische vluchtelingencrisis beter wil verdelen door meer vluchtelingen te hervestigen buiten Libanon.

Actie op alle fronten tegelijk is nodig, en allesbehalve een overbodige luxe. Ondoordachte terugkeer, gebrekkige heropbouw en humanitaire drama’s in de buurlanden dragen enkel bij aan een verdere destabilisering van de regio, nieuwe migratiestromen en de aantrekkingskracht van extremistische groepen in Syrië.

Willem staes is beleidsmedewerker Midden-Oosten bij 11.11.11