“‘Europese Commissie wil Vlaanderen een veel ambitieuzer klimaatbeleid opleggen’

Als het van Commissievoorzitter Von der Leyen (rechts) afhangt, overwint de EU inzake klimaatbeleid het conservatisme van (onder andere) de Vlaamse regering van formateur Jan Jambon.

© ID/ Tine Schoemaker en © European Union 2019 – Source: EP (CC 4.0)

Een geluk dat de EU er is. Een geluk dat er het meerlagige bestuur is. Die gedachte kon ik moeilijk onderdrukken na het lezen van de Politieke richtlijnen van de nieuwe Europese Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen en na drie maanden van Belgische theaterdemocratie.

Von der Leyen schreef het soort politiek programma dat ik nog niet eerder heb gezien bij een aantredende Europese Commissie. Er staan serieuze ambities in, die bovendien ingaan op de verschillende signalen die bijvoorbeeld naar boven kwamen bij de Belgische verkiezingen, maar die ook elders in Europa leven.

De drie signalen van de Europeanen

Signaal 1: een deel van de bevolking wil een sterker klimaatbeleid. Von der Leyen antwoordt met binnen de 100 dagen een klimaatwet, die vastlegt dat de EU tegen 2050 klimaatneutraal moet zijn. Ze wil ook van de reductie van CO2-emissies opdrijven tegen 2030, van 40 procent naar 50 procent. In het kader van de internationale onderhandelingen waar de EU een leidende rol moet in spelen, moet de EU zelfs bereid zijn een reductie van 55 procent op tafel te leggen de komende jaren.

Frans Timmermans moet binnen de 100 dagen een Green New Deal voorstellen. Dit kan van de EU weer een echte klimaatleider maken.

Vicevoorzitter Frans Timmermans moet binnen de honderd dagen een Green New Deal voorstellen! Dat kan van de EU weer een echte klimaatleider maken. Von der Leyen wil delen van de Europese Investeringsbank omvormen tot een Europese klimaatbank. Al die dingen samen geven de indruk dat de EU eindelijk volle gas wil geven in haar klimaatbeleid.

En er komt een koolstofgrenstaks, waarmee de EU producten zal belasten uit landen waar geen krachtig klimaatbeleid wordt gevoerd. Dat klinkt technisch, maar het is redelijk revolutionair. Het is voor het eerst dat handel zo duidelijk wordt onderworpen aan milieu-eisen. Vroeger was het omgekeerd: elke milieuregel stond onder druk van de Wereldhandelsorganisatie zodra die regel de handel ‘onnodig’ belemmerde, wat dat ook betekende.

La Von der Leyen wil ook een rechtvaardige transitie, die niemand achterlaat. Hoe ze dat zal doen, is onduidelijk. Maar dat het een hoofdpunt is in haar klimaataanpak geeft aan dat de boodschap van de gele hesjes toch enigszins is aangekomen.

Signaal 2: een deel van de bevolking wil een socialer beleid. De Zweedse coalitie verloor zwaar de verkiezingen in België, aan partijen die een beter sociaal beleid benadrukten (PVDA en jawel, Vlaams Belang). Elders in Europa komen de sociale noden in allerlei andere vormen tot uiting, bijvoorbeeld in de beweging van de gele hesjes.

Von der Leyen wil een Europees minimumloon en een Europese werkloosheidsverzekering.

Von der Leyen antwoordt door binnen de eerste 100 dagen van de Commissie een minimumloon voor elke werker in Europa op de rails te willen zetten. En een Europese werkloosheidsverzekering. Beiden zijn al jarenlang sociale ambities van de Europese linkerzijde.

De nieuwe Commissievoorzitter wil eerlijker belastingstelsels, die de grote techbedrijven ook belastingen doen betalen. Als er tegen 2020 geen globale oplossing komt, zal de EU alleen handelen. Ze wil tevens dat er een nieuw systeem van bedrijfsbelasting komt dat de fiscale competitie tussen staten een halt toeroept.

Signaal 3: een deel van de Europese bevolking is erg bezorgd om de migratie waar de EU mee te maken heeft. Ze zien er een bedreiging in van de Europese identiteit(en) en van onze veiligheid.

Ook aan die zorg komt Von der Leyen tegemoet, met een vicevoorzitter voor de ‘Bescherming van de Europese Way of Life’.

Ze wil dat die werkt aan een betere integratie van migranten, een legaal migratiekanaal en nieuwe Europese afspraken over migratie en asiel. De Dublin-procedure, die een lidstaat verplicht om de asielaanvraag te behandelen wanneer dat het eerste land is waar een asielzoeker aankomt, wordt herbekeken. De Europese grensbewakingsdienst Frontex moet sneller uitgebreid worden en tegen 2024 10.000 grenswachters tellen.

Daar komt nog bij dat Von der Leyen van deze Europese Commissie een “geopolitieke” Commissie wil maken, die veel duidelijker de Europese stem laat horen op het wereldtoneel.

De nota van De Wever

Als je Von der Leyens programma vergelijkt met de startnota van Vlaams ex-formateur Bart De Wever valt op dat die laatste vooral één van die drie signalen heeft opgevangen. Het signaal van angst voor migranten en vooral voor “de moslim” (met dank aan het Vlaams Belang), en hoe die onze samenleving en levenswijze zou bedreigen.

Dat partijen daar oog voor hebben, is niet meer dan normaal. Maar dat ze de andere signalen min of meer negeren, vind ik niet verstandig.

De vraag om een krachtiger klimaatbeleid krijgt het minst weerklank in de Vlaamse startnota. Er is geen drang naar voren.

Op sociaal vlak wil De Wever dat Vlaanderen sterk maar sociaal is, maar dat komt vooral neer op het doortrekken van een aantal beleidslijnen die al lopen. Er zijn geen opvallende nieuwe initiatieven.

Wel wordt veel nadruk gelegd op allerlei vormen van voorwaardelijkheid. Het sociale wordt voor sommige mensen – vooral nieuwkomers – maar toegankelijk onder bepaalde voorwaarden of na een bepaalde tijd.

Het signaal dat het minst weerklank krijgt in De Wevers nota was de vraag om een krachtiger klimaatbeleid. De Vlaamse startnota pleit voor een ‘realistische transitie binnen de Europese klimaatambities van 2050. In plaats van steeds ambitieuzer doelstellingen aan te nemen, gaan we het komende decennium voluit voor het realiseren van de aangegane engagementen.’

Geen nieuwe doelen, alleen uitvoeren wat al beslist is. Dit is waar de kracht van verandering wel heel erg amechtig wordt. Er is geen drang naar voren.

Grote klimaatmarsen worden genegeerd, confederalisme moet worden gepusht

Was er dan geen groen signaal, zelfs in Vlaanderen? Groen ging er toch een beetje op vooruit. Er waren maandenlange en nooit vertoonde grote klimaatmarsen van scholieren en studenten, maar ook van de bevolking in haar geheel. 70.000 mensen trotseerden de kou en de regen voor marsen in Brussel. Hoe lang is het niet geleden dat de Vlaamse beweging nog dat soort marsen op de been kreeg?

Toch benadrukt De Wever de noodzaak van confederalisme, terwijl alle opinie-onderzoeken blijkt dat de bevolking daar niet van wakker ligt.

Ongevoelig voor fysica en chemie?

Ook het signaal dat de zomer van 2019 gaf: met superorkaan Dorian die de Bahama’s vernietigde, drie West-Europese hittegolven die alle temperatuurrecords verpulverden en onze appels lieten koken, de Siberische wouden die in lichterlaaie stonden, het Groenlandse ijs dat smolt aan een zorgwekkend tempo door de hittegolven…

Kennelijk ving De Wever die signalen van de atmosfeer niet op, alleen signalen van de politique politicienne konden hem deze zomer bereiken. Nochtans denk ik dat de scheikundige samenstelling van onze atmosfeer – die wij aan het wijzigen zijn — een diepgaander invloed op het leven van de Vlamingen zal hebben dan de resultaten van de jongste peiling.

Als historicus vangt Bart De Wever kennelijk de signalen van de scheikunde niet op

Ik begrijp natuurlijk dat De Wever een historicus is en geen natuurwetenschapper , maar ook hij moet toch de kracht van scheikunde en fysica kennen. Als we de samenstelling van onze atmosfeer veranderen, heeft dat gevolgen. Je kan natuurlijk hopen dat de scheikunde haar werk niet doet, maar dat is een beetje zoals de kapiteins van de Titanic die dachten dat een groot schip geen rekening moet houden met ijsbergen.

Je kan ook stilletjes verwachten dat andere landen de hete kolen voor ons uit het vuur zullen halen. Maar dat is ongepast. Vlaanderen klopt zich altijd op de borst dat het een rijke regio is, terecht. Welnu, rijke regio’s hebben de middelen om voorop te lopen in de strijd tegen klimaatverandering, en voor een koolstofarme samenleving.

Het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO) berekende nog niet zo lang geleden dat de gemiddelde Vlaming tot het mondiale koppeloton van de uitstoters behoort op basis van zijn consumptie met 20 ton CO2 per hoofd per jaar. Je krijgt soms de indruk dat dit soort vervelende feiten niet meer vermeld mag worden in Vlaanderen.

Zal de EU Vlaanderen verplichten?

De grote vraag is nu natuurlijk hoe de grote klimaatambities van Von der Leyen zullen inwerken op ‘het voluit gaan voor het effectief realiseren van de aangegane engagementen’ van Vlaanderen.

Het is weinig waarschijnlijk dat het Europees Parlement Von der Leyens ambitieuze agenda zal tegenhouden. Het Europees parlement wil traditioneel graag een krachtiger milieu- en klimaatbeleid.

Daarnaast is er natuurlijk de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders waar Von der Leyens sterkere ambities wellicht eerst politiek moeten worden afgeklopt. Het is zeer de vraag of België in die Europese Raad zijn stem zal kunnen laten horen. Met de groenen in zowel de Brusselse als de Waalse regering ligt een eensgezind Belgisch standpunt met de klimaatconservatieve Vlaamse regering niet voor de hand. Veel kans dus dat België gewoon moet ondergaan en de andere lidstaten moet laten beslissen.

In Katowice bleek al dat Vlaanderen de minst ambitieuze regio van West-Europa is op klimaatvlak

En er is veel kans dat Von der Leyens agenda wordt goedgekeurd door de Raad. Op de VN-klimaattop, eind vorig jaar in het Poolse Katowice, bleek immers al dat een belangrijke groep lidstaten (Frankrijk, Duitsland, Nederland, Luxemburg, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Italië) gewonnen was voor een ambitieuzer klimaatbeleid.

Ook Brussel en Wallonië wilden die verklaring tekenen, maar ook toen zegde Vlaanderen, en vooral de N-VA, neen. Vlaanderen was in Katowice dus de meest conservatieve regio van heel West-Europa inzake klimaatbeleid. Een eiland van lage ambities, temidden van landen en regio’s die sneller vooruit willen.

Dat is waar de kracht van verandering kennelijk in haar tegendeel omslaat. De nota De Wever suggereert dat er op dat gebied intussen nog niet veel gewijzigd is.

In Katowice drukte klimaatspecialist Jean-Pascal Van Ypersele zijn verbazing uit over het feit dat het laag gelegen Vlaanderen — dat nochtans meer te vrezen heeft van de stijgende zeespiegel dan Wallonië — de slechtere leerling is in België.

Onze regio is sowieso een van de slechtste leerlingen inzake luchtvervuiling van West-Europa. Een sterk klimaatbeleid zou ook dat verhelpen: als we het vervuilende autovervoer om klimaatredenen terugdringen, zal er ook minder luchtvervuiling zijn. Die luchtvervuiling is wat de Chinezen heeft bekeerd tot een krachtig klimaatbeleid. Vlaanderen volgt evenwel die logica niet.

Net zoals destijds met de mestproblematiek moet de Vlaming hopen op Europa als hij een sterker milieubeleid wil. En er is veel kans dat de EU ook inzake klimaatbeleid het Vlaamse conservatisme zal overwinnen. Dan kan de N-VA de schuld voor de schonere lucht en het sterkere klimaatbeleid op de EU steken en hopen dat ze daarvoor electoraal beloond wordt. Zo cynisch is het tegenwoordig.