“‘‘Vliegschaamte vervangen door treinreizen is niet per definitie duurzaam’’

Pixabay

Spaanse milieu-economen hebben berekend dat toeristen die hun land bezoeken een kwart minder uitstoten nu ze steeds vaker met de trein komen. ‘Vliegschaamte helpt ons duurzamer te reizen, maar enkel daarmee redden we het niet. We moeten niet meer reizen met de trein, maar minder reizen tout court’, schrijven vier onderzoekers van de universiteit van Castilië-La Mancha.

Flygskam. Dit Zweedse neologisme gebruiken we sinds 2018 om te duiden waarom we minder zouden willen vliegen uit bezorgdheid voor het klimaat. Sindsdien voelen we vliegschaamte.

Het feit dat maatschappelijke tendensen en bezorgheden hun plaats vinden in de taal toont zonder meer aan dat een thema ons raakt. De klimaatcrisis is daar een duidelijk voorbeeld van.

Citytrips democratiseren

Het toerisme is een van de meest belangrijke sectoren ter wereld. Het is een belangrijke bron van economische inkomsten en de sector creëert veel banen, niet in het minste voor vrouwen en jongeren. Maar helaas is het ook een grote vervuiler.

Men schat dat de toeristische sector verantwoordelijk is voor ongeveer acht procent van de broeikasgassen ter wereld. In zeer toeristische landen ligt dat cijfer makkelijk dubbel zo hoog. Zo is het toerisme in Spanje goed voor zo’n 12,4 procent van het bbp van het land in 2019, maar de voetafdruk is nog groter: 14 procent.

In het eerste decennium van dit millennium hebben we een boom gezien van de low cost vliegtuigmaatschappijen. Ook helpen de vele zoekmachines en vergelijkingswebsites ons om steeds meer op reis te gaan. Zo ontstaat toeristische verzadiging of, met een Engelse term, overtourism.

Voor veel mensen is een citytrip daarom een gewone weekenduitstap geworden. Het internationale toerisme is gedemocratiseerd. In de Spaanse cultuur wordt dat opgevat als iets positiefs. Toch zijn er veel negatieve kanten aan.

Zo draagt het toerisme bij aan de gentrificatie en de stijging van de huurprijzen. Ook de impact op het milieu is niet te onderschatten bij weinig verantwoord toerisme.

In de Glasgow Declaration on Climate Action in Tourism heeft de sector beloofd om haar uitstoot te halveren tegen 2030. Tegen 2050 mag de sector netto niks meer uitstoten. Maar hoe kan dat? Hoe is dat mogelijk?

Lessen uit de pandemie

In 2020 heeft het covid-19-virus het toerisme enorm ingeperkt. Doordat we minder gereisd hebben, daalde de uitstoot op drastische wijze. Recent hebben we vanuit onze onderzoeksgroep GEAR daarover een studie gepubliceerd met de universiteit van Castilië-La Mancha.

De shock van de pandemie heeft ervoor gezorgd dat de toeristische sector voor de eerste keer goed op weg lijkt om de doelstellingen van de Europese Unie voor 2030 en 2050 te halen. In 2020 heeft de toeristische sector in Spanje bijvoorbeeld 62,6 procent minder uitgestoten ten opzichte van het jaar voordien. Dergelijke reducties zijn ongezien.

Dit alles illustreert hoe moeilijk het zal zijn om de nuluitstoot te bereiken, want normaal groeit deze sector jaar na jaar. Tenminste, als we geen drastische veranderingen doorvoeren.

De lange weg naar duurzaam toerisme

Deze context zet ons voor een zwaar dilemma. Het toerisme is een belangrijke sector voor de economie die tezelfdertijd minder mag uitstoten en duurzamer moet worden.

We hebben meer ambitie nodig en meer radicale veranderingen. Dat betekent: minder reizen, minder ver reizen.

Om op zowel economisch als ecologisch vlak vooruit te komen, moeten we een multidimensionale oplossing voorstellen. We analyseren verschillende mogelijke scenario’s om te kijken welke drastische en systemische verandering mogelijk is binnen de sector opdat het toerisme verduurzaamt.

Veranderingen in de wijze waarop we consumeren hebben weinig zin als we evenveel consumeren dan vóór de crisis, hoe energie-efficiënt onze consumptie ook is. Buitenlandse toeristen uit naburige landen die al even energie-efficiënt willen zijn en de trein verkiezen boven het vliegtuig, zullen de voetafdruk van het toerisme in Spanje met een kwart verminderen. Een aanzienlijk percentage, dat is het zeker. Maar het is niet voldoende.

Digitaal toerisme

We hebben meer ambitie nodig en meer radicale veranderingen. Dat betekent: minder reizen, minder ver reizen. Digitaal toerisme zou een alternatief kunnen vormen voor traditionele vormen van reizen. Al is een versnelde elektrificatie van het transport ook een mogelijkheid om het toerisme te verduurzamen.

Ook horeca kan duurzamer. Wat ons eten betreft, is het beter om voor lokale voeding te opteren. Hotels en restaurants zouden hun thermostaat laag kunnen houden en de isolatie in de gebouwen op punt zetten.

We zijn er zeker van dat toerisme op dit moment, met een dergelijke uitstoot, niet mogelijk is. Als we de vruchten willen plukken van de lessen uit de pandemie, zit er maar een ding op: het toerisme terugdringen. Daarvoor zijn maatregelen nodig op het vlak van consumptie, mobiliteit, eten en energie. Zoals Inger Andersen, het hoofd van het VN-Milieuprogramma, zegt: ‘We moeten stoppen met ons uitstelgedrag en werkelijk iets voor het klimaat doen’.

In Zweden hebben ze intussen het woord flygskam vervangen door het woord tagskyrt (treintrots): in Scandinavië zijn ze er vanaf nu trots op dat ze liever reizen met de trein.

Pilar Osorio Morallón, Ángela García-Alaminos, María Ángeles Cadarso en María Ángeles Tobarra Gómez zijn onderzoekers aan de universiteit van Castilië-La Mancha in Spanje.

Deze bijdrage verscheen eerder bij IPS-partner The Conversation.