Kernwapenstaten weigeren te ontwapenen
“‘VN wil kernwapens verbieden, België wil ze houden’
Voor het eerst in zeventig jaar is een verbod op kernwapens mogelijk. De Verenigde Naties stemmen deze week over een historische resolutie om in 2017 te onderhandelen over een nieuw verbodsverdrag tegen kernwapens. België, dat Amerikaanse kernwapens op zijn grondgebied heeft, verzet zich echter hevig.
Tijdens de besprekingen in New York reageren de kernwapenstaten en hun bondgenoten uitgesproken vijandig op de idee van een kernwapenverbod.
Hoewel ze allen zeggen te streven naar een kernwapenvrije wereld, benadrukken ze voortdurend hoe kernwapens essentieel zijn voor hun nationale veiligheid. Deze staten vinden dat men niet van hen mag verwachten volledig nucleair te ontwapenen. Ze oefenen daarbij ook hevige druk uit op kleinere landen om tegen de resolutie te stemmen.
Voor vrede, maar tegen kernwapenverbod
De pro-kernwapenlanden nemen het daarbij niet altijd even nauw met de werkelijkheid.
Duitsland benadrukte dat een verbodsverdrag het non-proliferatieverdrag (NPT) zou verzwakken, hoewel artikel VI van het NPT duidelijk stelt dat verdragspartijen een verplichting hebben om een verbodsverdrag te onderhandelen.
Volgens het anti-verbodskamp zou een kernwapenverbod contraproductief zijn omdat het de bereidwilligheid van de kernwapenstaten om te ontwapenen zou hypothekeren.
Kernwapenstaten zijn verplicht om concrete ontwapeningsmaatregelen te nemen, ongeacht of verbodsonderhandelingen plaatsvinden.
Een dergelijk dreigement is volledig naast de kwestie, de kernwapenstaten hebben onder het NPT hoe dan ook een verplichting om concrete ontwapeningsmaatregelen te nemen, ongeacht of verbodsonderhandelingen plaatsvinden.
De kernwapenstaten dreigen er met andere woorden mee hun verplichtingen onder het NPT niet na te komen als de niet-kernwapenstaten een essentieel onderdeel van het NPT (artikel VI) willen uitvoeren.
Dat is, op zijn zachtst gezegd, een bizarre redenering, die echter gesteund wordt door de Belgische diplomatie.
Het Verenigd Koninkrijk (VK) illustreerde de voorbije weken eveneens de dubbele tong waarmee de kernwapenstaten spreken.
Tijdens de VN-besprekingen stelde de Britse ambassadeur dat het VK ‘een verantwoordelijke kernwapenstaat is die toegewijd is aan de lange termijn doelstelling van een kernwapenvrije wereld’.
Midden juli 2016 was de Britse premier May echter duidelijk dat ze niet geïnteresseerd is om ooit het Britse nucleaire arsenaal op te geven. ‘Dat zou een roekeloze gok zijn, we zijn geenszins bereid ooit de veiligheid van Britse gezinnen op het spel te zetten door onze kernwapens af te staan.’
Anti-verbodskamp heeft twee argumenten
Het anti-verbodskamp hinkte tijdens de VN-debatten ook voortdurend op twee gedachten.
Enerzijds benadrukken ze dat een verbodsverdrag ‘nutteloos’ is en ‘geen enkele impact heeft’, anderzijds stellen ze dat een nieuw verdrag ‘gevaarlijk’ is en oefenen ze hevige druk uit op kleinere landen om tegen de resolutie te stemmen.
De kernwapenstaten verduidelijkten niet hoe een verbodsverdrag dat geen enkele concrete impact zal hebben ook gevaarlijk kan zijn.
Bovendien, als een nieuw verdrag effectief geen enkele impact heeft, waarom investeren de kernwapenstaten dan zoveel diplomatieke energie in het voorkomen van zo’n verdrag?
Belgische diplomaten zegden dat een NAVO-land onmogelijk voorstander kan zijn van een kernwapenverbod, omdat de NAVO zonder kernwapens minder veilig zou zijn. De NAVO heeft echter geen kernwapens nodig om een overweldigende militaire capaciteit te bezitten.
Het militaire budget van de NAVO-lidstaten is dertien maal hoger dan het Russische. Ook binnen Europa wijden NAVO-landen meer aan militaire middelen dan Rusland.
De militaire uitgaven van de NAVO-lidstaten is dertien maal hoger dan Ruslands militaire budget.
Zelfs binnen Europa wijden NAVO-landen 3,5 keer meer aan militaire middelen dan Rusland.
Conventionele wapens zijn bovendien veel beter geschikt dan kernwapens om, in het onwaarschijnlijke geval van een aanval, het NAVO-grondgebied te verdedigen.
Doorheen haar geschiedenis stond de NAVO lidstaten bovendien allerlei uitzonderingen, vrijstellingen en uitstel van implementatie toe rond het nucleaire beleid van de Alliantie.
NAVO-lid Griekenland verwijderde begin jaren 2000 de Amerikaanse kernwapens van haar grondgebied, na bilaterale contacten met de Verenigde Staten.
Denemarken, Noorwegen en Spanje staan in vredestijd geen kernwapens toe op hun grondgebied, terwijl IJsland en Litouwen de ontplooiing van kernwapens op hun grondgebied in alle omstandigheden verbieden.
NAVO-landen als Nederland zullen zich wellicht onthouden bij de stemming over het opstarten van onderhandelingen over een kernwapenverbod.
Oefening van de National Guard in New York
New York National Guard (CC BY-ND 2.0)
België reactionair
België steunt onvoorwaardelijk de reactionaire lijn van de kernwapenstaten en onderschreef een verklaring van 24 NAVO-landen waarin opnieuw de zogenaamde progressieve benadering naar voren werd geschoven als het alternatief voor een verbodsverdrag.
Deze benadering is louter een recyclage van oude voorstellen die al meer dan twee decennia op tafel liggen zonder dat de kernwapenstaten ze implementeren. België slaagt er opnieuw niet in te verduidelijken waarom deze staten de maatregelen nu wél zouden toepassen.
Ons land beweert effectieve en realistische voorstellen te doen, maar stelt enkel zaken voor die al ontoereikend zijn gebleken.
Het simpelweg herhalen van oude voorstellen, zonder een concreet stappenplan om deze op korte termijn te realiseren, is niet progressief of realistisch maar een conservatieve verankering van de status quo.
België beweert als bruggenbouwer te willen optreden, maar toont geen enkele intentie compromissen te sluiten.
Hoewel België beweert als bruggenbouwer te willen optreden, toont onze overheid geen enkele intentie compromissen te sluiten.
Tegelijkertijd verzet de Belgische diplomatie zich hevig tegen de notie dat de progressieve benadering en de verbodsbenadering verenigbaar zijn.
Nochtans stelt het verbodskamp duidelijk dat een verbodsverdrag een logische volgende stap is naar een kernwapenvrije wereld en dus perfect binnen de Belgische stap-voor-stap aanpak past.
België benadrukte het afgelopen jaar ook meermaals het belang van transparantie en vertrouwenwekkende maatregelen.
Zelf weigert onze regering echter enige transparantie aan de dag te leggen over de Amerikaanse kernwapens in Kleine Brogel. Dit is nochtans de belangrijkste actie die ons land kan ondernemen om Amerikaans-Russische ontwapeningsgesprekken te stimuleren.
Ze pleit binnen de NAVO niet voor een vermindering van de nucleaire rol in de NAVO-veiligheidsdoctrine en maakt geen aanstalten om de verwijdering van kernwapens uit Kleine Brogel te bespreken met de Verenigde Staten.
Ook in de Strategische Visie Defensie of de slotverklaring van de recente NAVO-top in Warschau staat hier geen woord over geschreven.
De Belgische voorstellen hebben bovendien enkel betrekking op acties die andere landen moeten nemen. Ons land riep andere staten op om regionale kernwapenvrije zones te versterken, maar behoudt zichzelf en andere NAVO-landen het recht voor om kernwapens op te slaan en in te zetten.
Het kan nochtans anders. De kans is reëel dat Nederland, onder sterke druk van PAX Nederland, zich minstens zal onthouden bij de stemming over de resolutie.
Andere NAVO-landen als Portugal, IJsland en Noorwegen zullen zich mogelijk ook onthouden. EU-lidstaten als Zweden, Oostenrijk, Ierland en Malta kondigden aan de resolutie te zullen goedkeuren.
Duwtje in de rug
Een nieuw verbodsverdrag is geen revolutionaire stap en staat niet gelijk aan onmiddellijke volledige ontwapening. Het is een logische volgende stap in een gradueel proces dat leidt tot een toekomstige conventie en volledige nucleaire ontwapening.
Tot op heden geven kernwapenstaten door grootschalige en dure moderniseringsprogramma’s van hun nucleaire arsenalen duidelijk te kennen niet geïnteresseerd te zijn in ontwapening.
Een verbodsverdrag stigmatiseert kernwapens en verhoogt zo de druk op de kernwapenstaten om volledig te ontwapenen, mede door de onmiddellijke en concrete impact op de financiering van kernwapens.
Het is geen doel op zich maar een extra drukkingsmiddel waarover staten kunnen onderhandelen, ook zonder medewerking van de kernwapenstaten. Dit nieuwe verdrag is complementair aan de zogenaamde progressieve voorstellen van België.
Een verbodsverdrag versterkt andere initiatieven voor ontwapening en is een noodzakelijk extra duwtje om ervoor te zorgen dat de progressieve voorstellen -die al meer dan twintig jaar op tafel liggen- nu ook echt uitgevoerd worden.
Wachten tot de kernwapenstaten vanzelf bereid zullen zijn hun kernwapens op te geven is totaal onrealistisch.
De idee dat de internationale gemeenschap gewoon moet wachten totdat de kernwapenstaten bereid zijn hun kernwapens op te geven is daarentegen totaal onrealistisch.
Deze strategie werkt al 46 jaar niet, en er is geen enkele indicatie dat daar nu verandering in zou komen, integendeel.
Alle kernwapenstaten plannen grootschalige moderniseringsprogramma’s van hun nucleaire arsenalen, waardoor deze nog tientallen jaren kunnen meegaan. Zonder extra druk zullen de kernwapenstaten niet ontwapenen.
Een nieuw verbodsverdrag heeft bovendien een positieve impact op het internationaal veiligheidsklimaat.
Het versterkt het NPT, dat berust op een soort grand bargain, oftewel groots akkoord waarin de kernwapenstaten beloofden volledig nucleair te ontwapenen op voorwaarde dat de staten zonder nucleaire wapens beloofden er geen te verwerven.
Dit akkoord komt echter steeds meer onder druk te staan doordat de kernwapenstaten hun belofte niet nakomen.
Bikini Atol, 1946
International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (CC BY-NC 2.0)
Hoe gaat België de geschiedenis in?
Kernwapens zijn immorele massavernietigingswapens zonder grenzen. Het gevaar op een nucleaire ontploffing met wereldwijde catastrofale humanitaire gevolgen is urgent en reëel.
Sinds 1945 is er veelvuldig sprake geweest van het bijna-gebruik van kernwapens -al dan niet bewust- en ontkwam de wereld maar ternauwernood aan een nucleaire ramp of oorlog.
Bovendien waarschuwen militaire experts voor diefstal of nucleaire cyberhacking door terroristen.
De enige manier om dit gevaar te vermijden, is het verbieden en elimineren van kernwapens.
Een internationaal verbodsverdrag is de logische volgende stap naar de totale eliminatie van kernwapens, net zoals eerder biologische en chemische wapens, clustermunitie en anti-persoonsmijnen werden verboden.
Rusland de eerste stap laten zetten, is vooral een excuus om niets te doen en is de beste garantie op het behoud van een gevaarlijke en explosieve nucleaire status quo.
Om naar een kernwapenvrije wereld te evolueren moeten NAVO-landen -die overigens over voldoende conventionele afschrikking beschikken- de eerste stap naar ontwapening durven zetten.
Rusland de eerste stap laten zetten, is vooral een excuus om niets te doen en is de beste garantie op het behoud van een gevaarlijke en explosieve nucleaire status quo.
België moet dus dringend het geweer van schouder veranderen en zijn verzet tegen het opstarten van onderhandelingen staken. Ons land moet vervolgens op constructieve wijze deelnemen aan een multilateraal onderhandelingsproces in 2017.
Dat is geen radicale beslissing, maar een vanzelfsprekende volgende bouwsteen naar een kernwapenvrije wereld.
Aan België de keuze: volharden we in de nucleaire patstelling of kiezen we er alsnog voor aan de juiste kant van de geschiedenis te staan?
Willem Staes is beleidsmedewerker veiligheid en ontwapening bij Pax Christi Vlaanderen. Pax Christi Vlaanderen is lid van de Belgische Coalitie tegen Kernwapens, die een actie-oproep lanceerde naar minister van Buitenlandse Zaken Reynders om het Belgische verzet tegen een kernwapenverbod te staken.