“‘‘Een tweede ambtstermijn voor Trump maakt Iran nerveus’’

Donald Trump ondertekent een uitvoerend bevel (Executive order) voor sancties tegen Iran in de Trump National Golf Club (augustus 2018)

© Shaleah Craighead / Federal Government ot United States (CC0)

Er is de afgelopen maanden veel gepraat en geschreven over wat een mogelijk tweede ambtstermijn voor Donald Trump in de VS zou kunnen betekenen voor Europa, de Russische oorlog in Oekraïne, het Israëlisch-Palestijnse conflict of China. Maar er is nog een land dat de race nauwlettend in de gaten houdt: Iran. Amin Naeni, politicoloog aan de Deakin University, legt uit waarom.

Een nieuw presidentschap van Trump zou enorme risico’s kunnen opleveren voor het Iraanse leiderschap, vooral gezien de recente ‘tit-for-tat’-aanvallen op Israël, de dreiging van een bredere oorlog in het Midden-Oosten en andere belangrijke interne uitdagingen.

Onder die omstandigheden zijn er drie manieren waarop een nieuwe regering-Trump een bedreiging kan vormen voor het religieuze establishment in Iran: een mogelijke economische schok, militaire actie tegen het regime en meer protestbewegingen.

Hernieuwde economische druk

In 2018 trok Trump de VS terug uit het nucleaire akkoord met Iran waarover zijn voorganger, Barack Obama, had onderhandeld. Trump legde verlammende sancties op aan het land als onderdeel van zijn campagne om maximale druk uit te oefenen op de Iraanse regering.

De toenmalige Iraanse vice-president Eshagh Jahangiri beschreef het daaropvolgende jaar als het zwaarste sinds het ontstaan van de Islamitische Republiek. De campagne van Trump had de Iraanse olie-export teruggebracht tot een historisch dieptepunt van minder dan 400.000 vaten per dag. Daardoor slonken de oliedollars, goed voor zo’n 70 procent van de overheidsinkomsten. Tussen 2018 en 2020 daalde de Iraanse nationale munt bovendien sterk in waarde.

Econoom Morteza Afghe waarschuwt voor een mogelijke ‘instorting van de Iraanse economie’.

Nadat Joe Biden in 2020 tot president werd gekozen, slaagde Iran erin zijn olie-export weer te vergroten. Onlangs meldde Teheran dat de Iraanse olie-export in de eerste drie maanden van 2024 het hoogste punt in zes jaar heeft bereikt: zo’n 1,56 miljoen vaten per dag. Republikeinen in de VS verwijten de regering-Biden dat ze de sancties niet handhaaft tegen Iran, terwijl het Witte Huis volhoudt dat wel te doen.

Nu de Iraanse economie nog altijd verzwakt is, zou een terugkeer van Trump een nieuwe golf van druk met zich meebrengen. Volgens de Iraanse Kamer van Koophandel, Industrie, Mijnbouw en Landbouw zou de Iraanse olie-export alvast ‘opnieuw lijden’ onder een terugkeer van Trump.

Het onderzoekscentrum van het Iraanse parlement heeft ook al gewezen op het huidige begrotingstekort van het land: 3,7 miljard dollar. Volgens de onderzoekers moet Iran zich voorbereiden op ‘verhoogde sanctiedruk en een economische schok’ vanwege de dreigende terugkeer van Trump.

Econoom Morteza Afghe slaat een nog somberder toon aan en waarschuwt voor een mogelijke ‘instorting van de Iraanse economie’. Door het scherpere antiwesterse beleid van Iran onder president Ebrahim Raisi en de dominantie van radicale facties in het parlement, denkt Afghe dat Trump als president nog vastberadener zou zijn om zijn ‘maximale druk’ op het land te versterken.

Er zijn al concrete tekenen van die nervositeit op de markten: toen Trump eerder dit jaar de Republikeinse nominatie binnenhaalde, viel dat samen met een daling van de waarde van de Iraanse Rial met 20 %.

Gevolgen voor de veiligheid

Op veiligheidsgebied herinnert de mogelijke terugkeer van Trump het Iraanse leiderschap aan de Amerikaanse luchtaanval in 2020 op generaal Qassem Soleimani, de voormalige commandant van de Al-Quds-brigade van de Islamitische Revolutionaire Garde.

De Iraanse opperste leider Ali Khamenei beschreef Soleimani als de architect achter het netwerk van door Iran gesteunde milities in het Midden-Oosten, bekend als de ‘as van het verzet’. Khamenei zei ook dat hij ‘buigt voor Soleimani’ vanwege zijn prestaties bij de Al-Quds-brigade. Het illustreert de diepgaande impact die de Amerikaanse aanval had op de Iraanse veiligheidsbelangen.

Het Iraanse leiderschap bevindt zich in de ernstigste legitimiteitscrisis in de geschiedenis van de Islamitische republiek.

Ook bij een recente Israëlische luchtaanval op de Iraanse diplomatieke vestiging in de Syrische hoofdstad Damascus deze maand kwamen zeven leden van de Al-Quds-brigade om, onder wie twee generaals. Het leidde tot een ongekende vergeldingsaanval van Iran op Israël, waarop Trump reageerde door een dreigende tweet uit 2018 opnieuw te posten.

Tijdens een bijeenkomst zei hij ook: ‘[Israël wordt] momenteel aangevallen. Dat komt omdat we grote zwakte tonen. […] Dat zou niet zijn gebeurd als wij in functie waren.’

Gezien deze retoriek en de verhoogde spanningen met Israël, zou het Iraanse leiderschap zich nog kwetsbaarder kunnen voelen bij een terugkeer van Trump. Het zou kunnen leiden tot bijvoorbeeld meer militaire actie van de VS of Israël tegen Iraanse proxy-milities in Irak en Syrië, of mogelijk tot meer directe aanvallen op Iran zelf.

Zelfs vóór de recente spanningen tussen Israël en Iran zei Mehdi Mohammadi, adviseur van de Iraanse parlementsvoorzitter voor strategische zaken, dat de nationale veiligheid van Iran ‘zeer moeilijke’ jaren tegemoet zou kunnen gaan onder een tweede presidentschap van Trump.

Toenemende onrust in eigen land

Eerder dit jaar werden verkiezingen gehouden voor het Iraanse parlement en de ‘Raad van Experten’ - het orgaan dat de opperste leider benoemt. Volgens de officiële cijfers kwam maar 41 % van de kiesgerechtigden opdagen. In de hoofdstad Teheran bedroeg de opkomst slechts 24 % – het laagste in de geschiedenis van de Islamitische Republiek.

Het is de derde keer in vier jaar – inclusief twee parlementsverkiezingen en één presidentsverkiezing – waarin de opkomst onder de 50 procent lag. Vóór 2020 bedroeg de opkomst bij verkiezingen doorgaans meer dan 60 of zelfs 70 procent.

Die dalende kiezersparticipatie en al drie grote, nationale protestbewegingen sinds 2017, tonen dat het Iraanse leiderschap zich in de ernstigste legitimiteitscrisis in de geschiedenis van de Islamitische Republiek bevindt.

Daarbij komen nog de verkiezing van de hardliner Raisi in 2021 tot president en de verkiezingen van dit jaar, waarin radicale facties hun positie versterkten door veel zetels in het nieuwe parlement binnen te halen. De hardliners willen dat Iran de VS en zijn bondgenoten krachtiger uitdaagt en nog strengere beperkingen oplegt aan de eigen burgers, waaronder strengere internetcensuur en handhaving van de sharia-wetgeving.

Iraanse media suggereren dat de opkomst van onpopulaire, ultraconservatieve politici de publieke ontevredenheid over het regime nog verder zou kunnen verdiepen. In dergelijke omstandigheden zouden economische gevolgen van een tweede ambtstermijn van Trump een nieuwe golf van landelijke protesten in het land kunnen aanwakkeren.

En als Trump wordt verkozen, zou de opperste leider van Iran ongeveer 86 jaar oud zijn. Een machtsoverdracht in Iran tijdens het presidentschap van Trump zou voor nog meer onzekerheid kunnen zorgen, op een zeer kritiek moment in de Iraanse politiek.

Amin Naeni is politicoloog aan de Deakin University. Deze opinie is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.