“‘Waarom het Deense migratiemodel géén goed voorbeeld is ’

Eind 2018 demonstreerden Denen en vluchtelingen samen tegen racisme en tegen de wetten die gelijke rechten voor vluchtelingen inperken.

Klaus Berdiin Jensen (CC BY-NC-SA 2.0)

De reportage van het VRT-duidingsmagazine Pano over de Deense aanpak van migratie en integratie versterkt het heersende denkbeeld over Denemarken als voorbeeld. En dat is een probleem. Alleen over de gettowetten klonken kritische geluiden, niet over de basisstelling dat de sociaaldemocratie de gelijke rechten van nieuwkomers moet inperken om te overleven.

Je zou die stelling kritischer kunnen bevragen. Zoals in dit interview met Mattias Tesfaye. Toen was hij parlementslid en architect van het hardere migratieplan van de Deense Sociaaldemocraten, sinds 27 juni is hij de nieuwe Deense minister van Migratie en Integratie.

1. Sociaaldemocraten wonnen verkiezingen niet

Sandra Skillingsås (CC BY-ND 2.0)

‘Radicaal rechts weggevaagd dankzij “rechtse” migratiestandpunten van de Sociaaldemocraten’, zo klonk het in juni in de Vlaamse media na de Deense verkiezingen. Maar het klopt niet.

Lees de volledige analyse

De Panoreportage bevestigt opnieuw de mythe dat sociaaldemocraten verkiezingen kunnen winnen als ze een harder (rechtser) migratiebeleid bepleiten. Maar de Deense Sociaaldemocraten wonnen de verkiezingen niet. Ze verloren zelfs een halve procentpunt.

Dat de Sociaaldemocraten een minderheidsregering kunnen vormen met Mette Frederiksen als premier is enkel en alleen te danken aan het feit dat ándere linkse partijen wel wonnen, waardoor het linkse blok als geheel groter werd.

Die linkse partijen (twee sociaalecologische partijen en één sociaalliberale partij) wonnen de verkiezingen met liberale voorstellen over migratie en een pleidooi om het beenharde migratiebeleid van de vorige regering weer humaner te maken. Aan déze winst op links, en niet aan haar eigen partij die hoogstens stand hield, heeft Frederiksen haar positie te danken.

In Denemarken is het immers de traditie dat de grootste partij van een blok de regering vormt. Alleen daarom konden de Sociaaldemocraten de regering vormen. Dit werd niet geduid in Pano. De reportagemakers hadden kort kunnen vermelden dat de Sociaaldemocraten de verkiezingen eigenlijk niet wonnen en dat drie andere linkse pro-immigratiepartijen de verkiezingen wél wonnen, zoals je hier kan lezen.

2. Negatieve beeldvorming

De helft van de reportage gaat over de zogenaamde 'gettowijken', probleemwijken waar andere wetten gelden dan elders in Denemarken. In die wijken wonen vooral immigranten van de tweede en derde generatie, zelfs veel mensen die in Denemarken geboren zijn.

De nieuwkomers, vaak recente oorlogsvluchtelingen, worden door de regering zelf verplicht gespreid en kunnen dus niet kiezen om in de goedkopere gettowijken te gaan wonen.

Pano had beter het onderscheid moeten maken tussen het beleid voor de mensen met migratieroots die al lang in Denemarken zijn, en de nieuwe vluchtelingen.

Het beeld dat de nieuwe vluchtelingen even slecht integreren als de immigranten van drie decennia geleden, toen er van een integratiebeleid nog geen sprake was, is schadelijk en strookt niet met de realiteit. Vandaag zijn er verplichte integratietrajecten voor nieuwkomers. Zij integreren lang niet zo slecht als de immigranten van vroeger.

Maar Pano toont geen beeld van nieuwe vluchtelingen die deelnemen aan integratietrajecten, enkel de gesegregeerde 'gettowijken', waar de slechte integratie dan nog eens evenveel te maken heeft met het falen van de overheid als met de gebrekkige integratiewil van de immigranten.

3. Hardvochtig en onrechtvaardig

De reportage gaat bovendien niet dieper in op de vaak dramatische sociale gevolgen van de halvering van de kinderbijslag en het leefloon voor nieuwkomers. Dat wordt louter vermeld, en gekoppeld aan citaten van arbeiders die beamen dat 'je moet bijdragen aan de welvaartsstaat voor je kan genieten van de voordelen ervan'.

Dit echoot de uitspraak van N-VA voorzitter Bart De Wever in het begin van de reportage, dat 'dit de logica zelf is'.

In Denemarken wordt het leefloon van álle nieuwkomers gehalveerd, ook als ze al hun plichten in het integratietraject nakomen.

Title

© Pieter Stockmans

Ook in Zweden kwam een sociaaldemocratische regering tot stand. Al had Zweden er de langste regeringsvorming ooit voor over om te voorkomen dat gelijke rechten ingeperkt zouden worden.

Lees de volledige reportage

Een kritische kanttekening blijft achterwege: het recht op een leefloon  (of op sociale bijstand, en dat is nog iets anders dan de sociale zekerheid die gebaseerd is op werk) is niet gebaseerd is op een verplichting tot bijdragen. Je hebt er recht op als bestaansminimum. Maar dat wil niet zeggen dat er geen wederkerigheid is, of dat nieuwkomers enkel rechten zouden hebben. Ze krijgen dat leefloon niet zomaar. Ze moeten deelnemen aan een integratietraject om van de bijstand af te geraken en werk te vinden.

Waarom wordt er vandaag zo makkelijk gesproken over het intrekken van sociale rechten, met Denemarken als lichtend voorbeeld? En nooit over het integratietraject zelf dat misschien gewoon dwingender en effectiever moet?

Meer dwingende verplichtingen om dat integratietraject te volgen, maar dan wel in ruil voor gelijke sociale rechten als je die plichten nakomt: dát lijkt toch de logica zelf? Dát zou toch de missie van de nieuwe sociaaldemocratie kunnen zijn? Dat zou 'streng, maar rechtvaardig' zijn. Het Deense beleid en de voorstellen van de Vlaamse partijen die hen willen volgen, zijn hardvochtig en onrechtvaardig.

De Zweedse Sociaaldemocraten zien het anders dan hun Deense collega's: harder toezien op de plichten, maar geen algemene maatregel die de gelijke rechten van een hele groep mensen afneemt. Gelijkheid is diepgeworteld in de Zweedse sociaaldemocratische traditie.

In Denemarken daarentegen hebben nieuwkomers jarenlang slechts recht op de helft van het leefloon en kinderbijslag die een Deen zou krijgen, ook als ze al hun plichten in het integratietraject nakomen.

Dat is discriminatie. Het vergrootte bovendien de armoede, zoals onderzocht en bevestigd door het officiële Deense Mensenrechteninstituut. Pano vermeldt dit niet.

3. Vóór arbeiders, tégen nieuwkomers

© Pieter Stockmans

Leefloon en kinderbijslag afpakken. Minder rechten voor vluchtelingen dan voor eigen volk. Aanpassen of opkrassen. Integratie stopzetten en inzetten op terugkeer. Denemarken lijkt wel de speeltuin van extreemrechts. Het land verandert unilateraal het paradigma: integratieactiviteiten worden gericht op terugsturen van erkende vluchtelingen. Sinds maart traden de nieuwe wetten in werking. MO* onderzocht de impact ervan op vluchtelingen.

Lees de volledige reportage

Spijtig is ook dat de journalisten van Pano wel een café binnenstappen om “de Deense arbeider” aan het woord te laten (voor wie de strenge wetten bedoeld zijn), maar er niet in geslaagd zijn om bij vluchtelingen zelf thuis te komen en een persoonlijke inkijk te geven in de levens van de mensen tégen wie de wetten gericht zijn.

De enige getroffen mensen die in beeld komen, zijn toevallige voorbijgangers op straat, die een algemene commentaar geven.

Pano laat uitschijnen dat de Deense maatregelen bedoeld zijn om integratie te bevorderen, maar ze doen het omgekeerde: voorkomen dat vluchtelingen té goed integreren.

Zo krijgt de kijker geen voeling met wat het betekent om te moeten leven met een inkomen dat doelbewust onder het bestaansminimum ligt. Je kweekt dus geen empathie; een empathie die van belang is wanneer politici ook bij ons maatregelen verdedigen die hele bevolkingsgroepen als groep treffen. We zijn ons dus niet bewust van de schade en het stille lijden dat we zouden aanrichten.

De stemlozen een stem geven zou een betrachting van de journalistiek moeten zijn. Zodat empathie bij burgers kan functioneren als luis in de pels of als rem op “overijverige” politici.

Pano laat ook uitschijnen dat de maatregelen om de instroom van nieuwkomers af te remmen (namelijk lagere uitkeringen voor nieuwkomers dan voor Denen) en de maatregelen die verblijfsvergunningen tijdelijk maken, bedoeld zijn om de integratie in de Deense samenleving te bevorderen. Maar in het geval van vluchtelingen zijn ze bedoeld om het omgekeerde te bereiken: voorkomen dat vluchtelingen te goed integreren, om hen later nog te kunnen terugsturen naar hun herkomstland.

Dat blijkt uit het feit dat de naam van het Deense integratieprogramma veranderde in 'zelfondersteunings- en terugkeerprogramma'. De integratie-uitkering, het aparte leefloon voor vluchtelingen, wordt voortaan terugkeeruitkering genoemd. Succesvolle integratie geeft niet langer uitzicht op een permanente verblijfsvergunning.

4. De neutrale stem

In 2018 sprak MO* met de Deense migratie-experten Ulf Hedetoft (Universiteit van Kopenhagen) en Per Mouritsen (Universiteit van Aarhus). Het interview met beide academici behandelt alle vragen die ook in de Panoreportage aan bod kwamen, maar dan kritischer.

Lees het volledige interview

Een academicus opvoeren is vaak bedoeld om een neutrale stem te laten horen. De kijker gaat er ook van uit dat die neutrale stem “gelijk heeft”. Ook de Panoreportage laat een academicus aan het woord, maar de keuze is erg sturend.

Wanneer de “neutrale stem” de retoriek van de Sociaaldemocraten gewoon napraat, stuur je het beeld dat finaal ingang vindt bij de kijker. Je zou die retoriek nochtans kritisch moeten onderzoeken.

Zo hadden de reportagemakers hun oor ook te luisteren kunnen leggen bij academici die kritischer en diepgaander zijn dan Peter Nedergaard.