“‘Waarom zijn westerse media zo vooringenomen als het over Turkije gaat?’

Beste Dirk,

Dank voor je open brief naar aanleiding van mijn boek ‘Wat u niet mag weten over Turkije. Hoog tijd voor een eerlijk debat’ (Lannoo, 2016). Eerst en vooral apprecieer ik dat je erkent dat ik er een genuanceerd verhaal van gemaakt heb. Toch merk ik dat je met deze brief vooral mij probeert te framen, op een manier die ik onrechtvaardig vind. Bovendien zijn veel van je vragen en opmerkingen in het boek wel degelijk opgevangen.

Corruptie, nepotisme, verstrengeling tussen de regerende AKP en bevriende media en bouwbedrijven: ik schrijf erover.

Natuurlijk verwerp ik het label ‘pro-Erdoğan’. Dit boek is mijn eerste grote publicatie over Turkije. Het bevat veel analyse en interpretatie die Erdoğan-aanhangers niet leuk gaan vinden. Corruptie, nepotisme, verstrengeling tussen de regerende Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP), bevriende media en bouwbedrijven: ik schrijf erover.

Ik maak me er zorgen over dat vandaag miljoenen mensen alles geloven wat hun president zegt en alles goedkeuren wat hij doet. Ik sluit niet uit dat de conflicten met diverse oppositiekrachten uitmonden in een autocratische eenpartijstaat rond een Turks-soennitische leidcultuur.

Ik stel dat de onduidelijkheid die de president en de AKP laten over hun horizon, doembeelden rechtvaardigt. Ik hoop dat het volk dat in de nacht van 15 of 16 juli 2016 de tanks tegenhield en de kogelregen trotseerde, Erdogan en andere politici belet de democratie verder te slopen. Enzovoort. Zo staat het allemaal in mijn boek, letterlijk.

Lange armen

Soms hoor ik dat ik op mijn sociale media te weinig kritiek lever op de Turkse regering. Ook dat klopt niet. Ik kan een stapel voorbeelden geven. Maar in tegenstelling tot jouw vreemde perceptie, heb ik weinig tijd voor Facebook. Daar focus ik op zaken die me echt treffen én waar in ons publieke debat niemand anders over spreekt.

Je suggereert dat ik het wel heb over de ‘lange arm’ van Fethullah Gülen en de PKK in Europa, maar niet die van Erdoğan. Dat is feitelijk onjuist, ik ga er uitgebreid op in. Maar in tegenstelling tot de meeste anderen heb ik het tenminste óók over die andere lange armen. En die zijn veel effectiever in het beïnvloeden van ons publieke debat en beleid dan de AKP-gezinden.

Ik heb in mijn eentje meer kritiek gegeven op Erdoğan dan de VRT, De Morgen, De Standaard en MO* op de kemalisten, de terreurorganisatie PKK, de pro-Koerdische HDP en de beweging van Fethullah Gülen samen.

Normaal ben ik heel bescheiden, maar ik durf te zeggen dat mijn onvolmaakte analyse de meest evenwichtige is die je in Vlaanderen en Nederland kunt vinden. Ik heb de voorbije paar jaar in mijn eentje meer kritiek gegeven op Erdoğan dan de VRT, De Morgen, De Standaard en MO* op de kemalisten, de terreurorganisatie PKK, de pro-Koerdische HDP en de beweging van Fethullah Gülen samen. Dat wil al wat zeggen. Wie moet zich verantwoorden over evenwicht en kritische zin?

In het boek argumenteer ik namelijk dat die oppositiekrachten er ondemocratische opvattingen en praktijken op na houden. Het gaat niet over kleinigheden.
Zij zijn in belangrijke mate mee verantwoordelijk voor de toestand waarin de Turkse democratie zich bevindt.

Denk aan de pogingen om via het ‘onafhankelijke’ gerecht en het leger eerlijke verkiezingsuitslagen ongedaan te maken. De aanhoudende moordaanslagen van PKK en DHKP-C – waarom eigenlijk? De illegale infiltratie van de gülenisten in het staatsapparaat (met Erdoğans steun, tegen de kemalistische dreiging) om vervolgens op grote schaal de mensenrechten te schenden en zelf de macht te proberen grijpen.

Wat u niet mag weten over Turkije. Tijd voor een eerlijk debat. 352 blzn. ISBN 9789401439039

De bende die tijdens de couppoging van 15 juli meer dan 240 Turken doodde met eigen tanks, helikopters en gevechtsvliegtuigen. In het Westen is er weinig oprechte interesse voor de ware toedracht van die gruwelijke episode, waardoor ook oppositiegezinde Turken in de kou worden gezet. Hun analyses en aanwijzingen zijn voor een groot deel van onze politieke en media-elites van nul en generlei waarde.

Westerse actoren spelen ook zelf mee, door Turkse oppositiekrachten te blijven steunen die Turkije willen destabiliseren. De VS levert bijvoorbeeld gewoon wapens aan een zusterpartij van de PKK in Syrië. In Turkije is er dus echt wel meer aan de hand dan Erdoğan, die in een eerste ronde met 52 procent van de stemmen is verkozen. Nu heb je eindelijk eens een boek dat over het hele plaatje en de onfrisse rol van westerse mogendheden gaat. Wat is het probleem?

Westerse en oppositiegezinde bronnen

Ik onderbouw mijn argumentatie met heel veel bronnenmateriaal. Minder dan vijf procent hiervan komt uit de hoek van de Turkse staat of de regeringspartij AKP. Maar zelfs op basis van een grondige analyse van wat je bij Turkse oppositiegezinde bronnen, westerse kwaliteitsmedia en westerse experts terugvindt, kom ik tot een ander beeld dan de pensée unique die de Nederlandse massamedia onze publieke opinie voorhouden.

Ik ben natuurlijk dankbaar voor de interviews die ik de laatste tijd krijg. Ik merk bij veel journalisten openheid. Maar ik kan dat hele vertekende beeld niet alleen recht trekken.

Zelden of nooit kregen gülenisten een kritische vraag over de showprocessen waarin honderden onschuldige militairen en journalisten (soms levenslang) achter de tralies werden gezet.

Diverse grote Nederlandstalige media hebben militanten van de Gülenbeweging – onder meer van de krant Zaman – de afgelopen jaren tientallen keren opgevoerd. In kranten, op radio en TV mochten zij uitgebreid hun licht laten schijnen over kwesties als democratie, onafhankelijke rechtspraak en persvrijheid in Turkije.

Maar zelden of nooit kregen ze een kritische vraag voorgeschoteld over de showprocessen, opgezet door gülenistische politielui en magistraten, waarin honderden onschuldige militairen en journalisten (soms levenslang) achter de tralies werden gezet.

Ik citeer gewoon jou en internationale kwaliteitsmedia, die hier na de couppoging weer over zijn begonnen. Recent verschenen daar nieuwe verhalen over grootschalig geknoei met overheidsexamens en valse aanklachten om mensen van hun stoel te verwijderen. Dit alles leert een en ander over de huidige en toekomstige capaciteiten van de gülenistische parallelle staat.

In Nederland zijn bepaalde media wel dieper beginnen graven. Maar in België zie ik zowel pers als politiek met hen nog altijd zoete broodjes bakken, terwijl in Turkije over de partijgrenzen heen regelrechte angst en paniek heersen. Zou jij je pijlen niet beter richten op de machtiger spelers die dit potje dicht houden? Of vraag je N-VA-partijgenoten dat ze ook daar eens parlementaire vragen over stellen.

Hetzelfde geldt voor de PKK, na een strijd die al aan meer dan 40.000 mensen het leven heeft gekost. Ik ben om te beginnen de enige niet-Turk die een ernstig debat wil over de vraag of de PKK, met haar terreurcapaciteit en reëel geweld, de afgelopen 10 jaar in Turkije nog wel legitiem was.

Ik wil een ernstig debat over de vraag of de PKK, met haar terreurcapaciteit en reëel geweld, de afgelopen 10 jaar in Turkije nog wel legitiem was

Was er echt sprake van onnoemelijke mensenrechtenschendingen en uitzichtloosheid? In de realiteit zagen we meer Koerdische rechten en een legitimiteit van Erdoğans partij in het zuidoosten, waar elke Vlaamse partij onder de Vlamingen alleen van kan dromen.

Vanwaar het begrip voor de PKK en het totale onbegrip voor de rest van de bevolking, de miljoenen gematigde Koerden inbegrepen? Sinds het najaar van 2014 is het allemaal weer beginnen ontsporen en is het geweld in alle hevigheid losgebarsten. In mijn boek ga ik op een genuanceerde manier op zoek naar de gedeelde verantwoordelijkheid.

Moorden op dissidente Koerden

Ik spreek als enige over het PKK-geweld in oktober 2014, de eenzijdige opheffing van het staakt-het-vuren in een PKK-communiqué van 11 juli 2015, de doelbewuste moorden op dissidente Koerden aan wegblokkades in de zomer van 2015. Dit kwam hier allemaal niet in het nieuws.

De PKK is al tientallen jaren bekend voor moordende intimidatie tegen ‘ongehoorzame’ of ‘collaborerende’ Koerden. Wat leren deze feiten over het einddoel van de PKK: ‘Koerdische rechten’ of alleenheerschappij in het gebied? Hebben onze media te weinig ruimte voor Turkije om de organisatie ook op dit niveau kritisch te bevragen? Dat geloof je toch zelf niet.

Heb je iets zien passeren over de moord op minstens vier lokale AKP-politici in het zuidoosten? Fait divers? Die mensen zijn wel dood.

De afgelopen weken was er terecht veel aandacht voor de arrestatie van HDP-parlementsleden. Maar waar heb je iets zien passeren over de (ontvoering en) moord op minstens vier lokale AKP-politici in het zuidoosten de afgelopen drie maanden? Fait divers? Die mensen zijn wel dood.

Dit zijn andermaal duidelijke signalen aan andersdenkenden. Is dit allemaal blijven verzwijgen dan het summum van eerlijke berichtgeving? Is het oké om pro-PKK-betogers in Brussel gewoon “Koerden” te noemen? Ja, door de systematiek waarmee nochtans voldoende geïnformeerde redacties dit al jaren doen, zie ik hierin een politiek-ideologische agenda.

Wat de arrestatie van de HDP’ers betreft, heb ik in het boek al aangegeven dit geen goed idee te vinden. Volgens mij is het koren op de molen van de PKK. Maar dit is geen reden om de banden tussen PKK en HDP te verbloemen. Om te kunnen oordelen moet ons publiek het volgende weten. Dat de PKK-leiding zelf zegt de HDP te hebben opgericht. Dat beide organisaties elkaar steun betuigen. Dat de HDP-voorzitter de machtsovername door de PKK en de barricadenoorlog in de steden “eervol verzet” heeft genoemd, en iedereen heeft opgeroepen het te omarmen.

Dat HDP-officials consequent naar begrafenissen gaan van gevallen PKK-strijders en TAK-zelfmoordterroristen. TAK pleegt exact hetzelfde soort feiten als Daesh in Parijs en Brussel. Waarom mag het Nederlandstalige publiek dat niet weten? Waarom blijven Europese media en politiek met hun kritiekloze houding deze radicale partij empoweren in plaats van haar ook eens op haar verantwoordelijkheid te wijzen? Zou dat ook niet kunnen helpen? Daar gaat mijn boek over, Dirk.

HDP-kaders gaan naar begrafenissen van TAK-zelfmoordterroristen. Waarom mag het Nederlandstalige publiek dat niet weten?

Mocht HDP Erdoğans presidentiële systeem gesteund hebben, zouden ze nu dan ook in de gevangenis zitten? Goede vraag. Onder de machiavellist Erdogan is het goed mogelijk dat het plaatje er in dat geval anders zou uitzien. Het is wel vrij theoretisch.

In jouw scenario zou de HDP minder radicaal zijn en niet openlijk het PKK-geweld hebben gesteund. Bovendien had de PKK dan mogelijk op één of andere manier tegen de HDP opgetreden.

Ik begrijp niet waarom zovelen geloven dat de PKK compromisbereid is en überhaupt wou meewerken aan een oplossing waarmee de AKP in het zuidoosten nog meer had kunnen scoren.

Newroz in Diyarbakir. ‘Vanwaar het begrip voor de PKK en het totale onbegrip voor de rest van de bevolking, de miljoenen gematigde Koerden inbegrepen?’

CC William John Gauthier (CC BY-SA 2.0)​

Aandacht afleiden

Ik heb er uiteraard niets op tegen dat journalisten en andere mensen tegen Erdoğan zijn. Maar dit is geen reden om een groot deel van het verhaal te beginnen verdraaien of wegknippen. En net de enige niet-Turk die dit na al die jaren aankaart, probeer jij hier op te zadelen met een zweem van oneerlijkheid en problematische partijdigheid.

Want waarom begin je anders over mijn Turkse echtgenote? Die adviesraad voor buitenlandse Turken is in 2013 voor het eerst en het laatst (onbezoldigd) samengekomen, naast een paar technische workshops in die periode. Die raad is dus een lege doos. Mijn vrouw is voor de rest niet betrokken bij het agentschap voor buitenlandse Turken.

Die adviesraad voor buitenlandse Turken is in 2013 voor het eerst en het laatst (onbezoldigd) samengekomen

Bovendien blijven dit, net als het culturele Yunus Emre Instituut, instanties van de Turkse Republiek en niet van de AKP. Die republiek moet er zijn voor alle burgers van Turkije. Turkije is een G20-land waar zeven keer meer mensen wonen dan in België. Noch mijn vrouw, noch ik zijn van plan de instellingen van Turkije te boycotten, zoals onze overheden en universiteiten ook samenwerken met de VS, Rusland, China, enzovoort.

Maar zelfs als mijn vrouw lid zou zijn van de AKP, zelfs als ze op een boot van zoonlief en kleine oligarch Bilal Erdoğan zou gezeten hebben, dan nog zou dat niets veranderen aan de juistheid van mijn bronnen en de dagelijkse nieuwsmanipulatie tegen dat land. Het is in feite een schande dat een man van een Turkse vrouw op de oneerlijke Turkijeberichtgeving moet wijzen.

In mijn boek concludeer ik dat de westerse houding om meerdere redenen nefast is. Ze versterkt bij de Turkse bevolking een gevoel van belaging. In hun perceptie zien zij het Westen de PKK en Gülen steunen (dat klopt zelfs in belangrijke mate). Daarom geven ze Erdoğan een nog groter mandaat tegen alle mogelijke dreigingen.

De westerse arrogantie zet de bilaterale relatie tussen Turkije en Europa onder druk. Die is nochtans vitaal voor de strijd tegen het terrorisme en een solidaire aanpak van de vluchtelingencrisis.

Een meer empathische Europese rol zou in deze funeste spiraal een gamechanger kunnen zijn. Daarnaast zet de westerse arrogantie de bilaterale relatie tussen Turkije en Europa onder druk. Die is nochtans vitaal voor de strijd tegen het terrorisme, een solidaire aanpak van de vluchtelingencrisis en zoveel meer. Ten slotte zijn op korte tijd grote en totaal onnodige spanningen tussen de Turkse gemeenschap en de rest van de Vlaamse en Nederlandse bevolking gecreëerd.

Wat intimidatie betreft, zie ik die wel degelijk in meerdere richtingen gaan. Constant hoor ik Turkse mensen die hun mond niet meer durven opendoen. Het onbegrip kwetst hen en ze vrezen voor hun job. Verdienstelijke moskeeverenigingen die het Turkse ministerie Diyanet volgen, worden nu in de pers gecriminaliseerd als ‘lange arm van Erdoğan’, ondanks hun positieve rol voor de integratie en de indamming van radicalisme.

Door wat ik weet over ondemocratische organisaties uit Turkije die bij ons actief zijn, pas ik ook zelfcensuur toe. Met bepaalde details loop ik als kwetsbaar individu niet graag in de kijker. Het schokt me gewoon dat belangrijke media onvolledig en onjuist blijven schrijven ten voordele van deze extreem gewelddadige organisaties.

Hierover heb ik jou nog nooit gehoord, Dirk, wat erop wijst dat we een fundamenteel andere visie hebben over wat journalistiek in een democratische samenleving zou moeten betekenen.

Met vriendelijke groeten,

Dries Lesage, auteur