“‘Waarschuwt Reynders voor een Congolese lente?’

Normaal gezien zouden er 27 november verkiezingen plaats moeten vinden in Congo. Die verkiezingen verdienen extra aandacht omdat de grondwet president Joseph Kabila verbiedt om zich opnieuw kandidaat te stellen.

Een democratische machtsoverdracht tussen de huidige president en zijn opvolger zou een historische gebeurtenis zijn: Congo kende immers nog nooit een democratische machtswissel tussen twee presidenten. Helaas lijkt dit scenario vandaag te mooi om waar te zijn.

Wat is Kabila van plan? De president sprak de natie nog niet toe over zijn ambities, maar er zijn signalen dat hij wil aanblijven. Een herziening van de grondwet zoals in buurland Rwanda is (voorlopig) van tafel geveegd. De politieke meerderheid kiest nu voor een andere strategie om de macht te behouden: uitstel van de verkiezingen. De kiescommissie wijst op technische en financiële problemen. Het grootste obstakel is echter de onwil van de Congolese regering om verkiezingen te organiseren.

‘Het grootste obstakel is de onwil van de Congolese regering om verkiezingen te organiseren.’

De onzekerheid rond het verkiezingsproces en de toekomst van de president doet de politieke spanningen oplopen. Sinds vorig jaar roept Kabila op tot een dialoog tussen meerderheid, oppositie en middenveld om de verkiezingen te bespreken. Zijn oproep krijgt steun van de internationale partners, ook van België.

De Afrikaanse Unie stelde een bemiddelaar aan voor die dialoog. Hij boekte tot nog toe weinig resultaat omdat belangrijke opposanten – met uitzondering van de historische oppositieleider Etienne Tshisekedi – resoluut weigeren deel te nemen. Ze zien de dialoog als een valstrik, bedoeld om een nieuwe transitie met een politieke machtsdeling te bekomen. Dit zou betekenen dat de verkiezingen op de lange baan worden geschoven en dat president Kabila de facto aan de macht kan blijven.

Front tegen Kabila

Wat is het draagvlak van de president? Joseph Kabila wordt in juni vijfenveertig jaar. Hij is één van de jongste staatsleiders in Afrika. Na de moord op zijn vader, vijftien jaar geleden, kwam hij aan het hoofd van Congo te staan. Hij bleef president na de verkiezingen van 2006, maar verloor veel legitimiteit na de gecontesteerde verkiezingen van 2011. Bovendien veranderden populaire partijgenoten zoals oud-Kamervoorzitter Vital Kamerhe en oud-gouverneur Moïse Katumbi van kamp en kozen voor de politieke oppositie.

Sinds eind 2015 heeft president Kabila een nieuwe uitdager. Belangrijke opposanten, organisaties uit het middenveld en jongerenbewegingen richtten ‘Front Citoyen’ op. Het burgerplatform eist de machtsoverdracht tussen Kabila en zijn opvolger. Als de verkiezingen niet doorgaan, wil het platform dat de president eind december 2016, wanneer zijn mandaat afloopt, opstapt. De politieke meerderheid wil echter dat hij op post blijft tot zijn opvolger verkozen is. Wat zegt het volk?

Opstand van het volk

Terwijl het regime zich inspireert op buurland Burundi, waar de president met geweld aan de macht bleef, ijveren sommige tegenstanders voor een ‘Congolese lente’ of een volksopstand zoals in Burkina Faso. Men dacht lange tijd dat straatprotest onmogelijk was in Congo. In januari vorig jaar kwam daar echter verandering in. Toen betoogden jongeren in de hoofdstad Kinshasa tegen een omstreden wetsvoorstel dat de organisatie van verkiezingen aan een volkstelling wou koppelen.

‘Burgers kwamen op straat tegen een verlenging van Kabila’s mandaat.’

Dat protest was een waarschuwing. Burgers kwamen op straat tegen een verlenging van Kabila’s mandaat en dwongen het parlement om het wetsvoorstel aan te passen. Meer dan 40 mensen werden gedood en honderden werden aangehouden of als vermist opgegeven. Sindsdien verhoogde het regime de repressie en versterkte het zijn veiligheidsapparaat om iedere vorm van straatprotest in de kiem te smoren.

Maar houdt het regime dat vol? Het burgerplatform Front Citoyen mobiliseert voor vreedzame manifestaties. De voedingsbodem voor protest is aanwezig: armoede, ongelijkheid, repressie, geweld, politieke impasse, uitstel van verkiezingen. Het valt dus zeker niet uit te sluiten dat burgers weer op straat komen.

‘België moet, samen met andere internationale partners, de organisatie van verkiezingen in overeenstemming met de grondwet voluit ondersteunen.’

European Parliament (CC BY-NC-ND 2.0)​

Rol van Angola

Indien president Joseph Kabila zich vastklampt aan de macht, dreigt een gewelddadige confrontatie tussen het regime en zijn tegenstanders. En opnieuw zal het Congolese volk een hoge prijs betalen. Daarom moet België, samen met andere internationale partners, de organisatie van verkiezingen in overeenstemming met de grondwet voluit ondersteunen. Daarvoor is een duidelijke en coherente stellingname tegen een verlenging van Kabila’s presidentschap noodzakelijk.

‘Reynders kan waarschuwen voor de reële kans op burgerprotest en de nefaste gevolgen voor de regio.’

De toekomst van de Congolese president ligt ook in handen van sommige buurlanden. Eén van die landen is Angola. Minister Reynders heeft in Luanda de kans om de Angolese autoriteiten aan te moedigen om een machtsoverdracht in Congo te steunen. Angola kan de situatie in Kinshasa beïnvloeden. Door zijn economische en militaire sterkte groeide het land immers uit tot een diplomatieke speler in Afrika. Bovendien is het lid van de VN-Veiligheidsraad tot 31 december 2016.

Maar is de Angolese president José Eduardo Dos Santos, zelf sinds 1979 aan de macht, bereid om Kabila te laten vallen? Wellicht alleen als zijn Congolese ambtgenoot een gevaar wordt voor de stabiliteit en de belangen van Angola. Minister Reynders kan in Kinshasa en Luanda alvast waarschuwen voor de reële kans op burgerprotest in Congo en de nefaste gevolgen voor Angola en andere landen in de regio.

Nadia Nsayi is beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen.