Willem Staes
“‘Wat als… België de Nobelprijs en het internationaal recht niet zou negeren?’
Op vrijdag 6 oktober maakte het Nobelprijscomité in Oslo bekend dat de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN) dit jaar de Nobelprijs voor de Vrede krijgt. ICAN krijgt de prijs voor de sleutelrol die het speelde in de totstandkoming van een historisch kernwapenverbod, dat op 7 juli 2017 door 122 landen werd aangenomen in New York.
Adam Baker (CC BY 2.0)
België boycotte de onderhandelingen in New York, wat me begin juli tot enige Belg maakte die de VN-onderhandelingen bijwoonde. Dat was ongezien: voor het eerst in decennia nam België niet deel aan multilaterale VN-onderhandelingen.
Dubbelplooien op boycot
Minister van Buitenlandse Zaken Reynders weigerde op 6 oktober elk commentaar en kreeg geen felicitaties over zijn lippen. Kamerleden Karolien Grosemans (N-VA) en Tim Vandenput (Open VLD) spraken zich de afgelopen weken wel uit en plooiden dubbel op de Belgische boycot. Begin juni 2017, voordat de onderhandelingen in New York begonnen, weigerden ze nochtans een inhoudelijk debat in het parlement.
De olifant in de kamer, de kernwapens in Kleine Brogel, blijft netjes buiten schot.
Beide parlementsleden echoën Belgische diplomaten, die stellen dat het verbodsverdrag een “splijtzwam” zal zijn en geen enkele concrete impact zal hebben. Dit terwijl vriend en vijand de politieke impact van het verdrag erkennen en de VS in een uitgelekt document de concrete militaire impact van het verdrag opsomden.
Vreemd genoeg reppen beide parlementsleden niet of nauwelijks over wat België dan wél kan doen. De olifant in de kamer, de kernwapens in Kleine Brogel, blijft zo netjes buiten schot.
Het Belgische verzet tegen het nieuwe verdrag en tegen de toekenning van de Nobelprijs aan ICAN doet dan ook een interessante vraag rijzen. Wat als België Alfred Nobel en het internationaal recht niét zou negeren?
Verbod op stationering kernwapens
Een Belgische ondertekening van het verdrag zou betekenen dat de federale regering bilaterale afspraken moet maken met de Verenigde Staten (niet met de hele NAVO) om de stationering van Amerikaanse B61-kernwapens te beëindigen. Het verdrag verbiedt immers de transfer van kernwapens, de transfer van de controle over kernwapens naar een andere ontvanger en de stationering van kernwapens op het eigen grondgebied.
De terugtrekking van de Amerikaanse kernwapens uit Kleine-Brogel zou dus niet enkel een einde stellen aan een Belgische schending van het Non-proliferatieverdrag, het betekent ook de concrete uitvoering van resoluties van het Vlaams en Federaal Parlement.
Dit is allesbehalve een controversieel nieuw element, maar enkel een herbevestiging van artikel I en II van het Non-proliferatieverdrag (NPV) uit 1970, dat ondertekend werd door België. Het NPV legt Verdragspartijen immers op ‘not to receive the transfer from any transferor whatsoever of nuclear weapons or other nuclear explosive devices or of control over such weapons or explosive devices directly, or indirectly’. De geplande (geheime) modernisering van de Amerikaanse kernwapens in Kleine-Brogel, die de N-VA in 2013 ‘stuitend’ achtte, is overigens in strijd met het NPV.
De terugtrekking van de Amerikaanse kernwapens uit Kleine-Brogel zou dus niet enkel een einde stellen aan een Belgische schending van het NPV, het betekent ook de concrete uitvoering van resoluties van het Vlaams en Federaal Parlement. In april 2015 vroeg het Vlaams Parlement (met steun van N-VA, CD&V en Open Vld) de Vlaamse regering om ‘er bij de Federale Regering op aan te dringen om zich, in overleg met de Europese Unie- en NAVO-partners, in te zetten voor een kernwapenvrije wereld en voor de terugtrekking van alle kernwapens uit Vlaanderen. Het Federaal Parlement, op 23 april 2015, verzocht de Federale Regering ‘België resoluut stappen te doen zetten naar nucleaire ontwapening, in het raam van multilaterale onderhandelingen waaraan België actief blijft deelnemen om het eigen grondgebied helemaal kernwapenvrij te maken’.
De terugtrekking van de Amerikaanse kernwapens uit Kleine-Brogel kan bovendien rekenen op ruime publieke steun. In een onderzoek van het Vlaams Vredesinstituut uit 2014 verklaarde 61 percent van de ondervraagden akkoord te gaan met de stelling ‘alle kernwapens die op Belgisch grondgebied opgeslagen zijn, moeten worden verwijderd.’
Dergelijke terugtrekking kan gerealiseerd worden via een bilaterale regeling tussen de VS en België. De VS verwijderden eerder al hun kernwapens van het grondgebied van NAVO-bondgenoten Griekenland, het Verenigd Koninkrijk en Canada, zonder dat dit de bilaterale relaties beschadigde. Het militaire nut van tactische kernwapens is bovendien onbestaande, terwijl hun blijvende aanwezigheid belangrijke veiligheidsrisico’s met zich meebrengt.
Protest bij Kleine Brogel
Ofog direktaktion för fred (CC BY 2.0)
Verbod op assistentie bij kernwapenactiviteiten
Het nieuwe verdrag verbiedt ook elke vorm van assistentie bij kernwapenactiviteiten. Dat heeft onder meer betrekking op militaire voorbereidingen voor het gebruik van kernwapens. Ook de transit van kernwapens in het nationale luchtruim of nationale wateren en de financiering van kernwapenactiviteiten komen dan in het vizier.
Het verbod op financiering zou ook betekenen dat nieuwe wetgeving Belgische banken verbiedt om betrokken te zijn bij kernwapenactiviteiten. Banken als KBC, die in 2016 117 miljoen euro investeerden in kernwapens, komen dan in het vizier.
Dergelijk verbod zou concrete gevolgen hebben in een Belgische context. Het Belgische leger zou niet langer kunnen deelnemen aan de jaarlijkse nucleaire NAVO-oefening Steadfast Noon. Eventuele nieuwe gevechtsvliegtuigen kunnen geen nucleaire capaciteit hebben, waardoor de nucleaire taak van de Belgische luchtmacht beëindigd wordt. Hierdoor zouden de nucleaire bunkers op Kleine-Brogel ontmanteld worden en Belgische piloten niet langer getraind worden om Amerikaanse B61-kernwapens in te zetten.
Het verbod op financiering zou ook betekenen dat nieuwe wetgeving Belgische banken verbiedt om betrokken te zijn bij kernwapenactiviteiten. Banken als KBC, die in 2016 117 miljoen euro investeerden in kernwapens, komen dan in het vizier.
Belgische ondertekening van het verbodsverdrag betekent echter niet dat België geen lid of loyale bondgenoot kan zijn in militaire allianties als de NAVO. Het nieuwe verbodsverdrag bevat ook geen passages die gevolgen hebben voor Belgische deelname aan gezamenlijke militaire NAVO-operaties, zolang kernwapens geen onderdeel zijn van deze operaties. Verschillende NAVO-lidstaten hebben ook momenteel al een nationaal beleid dat deelname aan de nucleaire activiteiten van de NAVO beperkt.
Nobel vs België
De keuze van het Nobelprijscomité zet de keuze voor de regering-Michel dus alleszins op scherp.
Blijft België het internationaal recht negeren, illegale kernwapens op Kleine Brogel stationeren en nieuwe gevechtsvliegtuigen uitrusten met een nucleaire capaciteit? Of eren we de erfenis van Alfred Nobel en zetten we resolute stappen richting een kernwapenvrij België en mondiale nucleaire ontwapening?