“‘Wat brengt 2018 in Congo?’

© Reuters​

Het politiek akkoord van 31 december 2016 moest in Congo leiden tot meer democratische ruimte, de organisatie van verkiezingen in december 2017 en het aftreden van president Joseph Kabila. Het akkoord kwam echter in de prullenmand terecht en Kabila regeert nog steeds verder met harde hand.

Vorig jaar lukte hem dat aardig, dankzij een zwakke oppositie en middenveld. Maar sinds de jaarwisseling heeft hij er een belangrijke tegenstander bij: de invloedrijke katholieke kerk. Beleidsmedewerker Nadia Nsayi beantwoordt zes vragen over het protest in Congo en hoe het nu verder moet.

Waarom komen de Congolezen op straat?

De afgelopen jaren kwamen heel wat Congolezen - vooral jongeren - verschillende keren op straat om te manifesteren. De directe aanleiding voor het protest was het uitstel van de verkiezingen en het aanblijven van president Joseph Kabila nadat zijn wettelijk mandaat afliep op 19 december 2016.

De onderliggende oorzaak voor het protest ligt in het ongenoegen over het beleid van Kabila, die intussen al 17 jaar president is. De bevolking stelt hem verantwoordelijk voor de zware economische crisis, de sociale miserie en de toenemende onveiligheid waarin ze leeft. Na de bloedige protesten van januari 2015 en september en december 2016 nam de repressie toe en geldt er een verbod op manifestaties.

Wie roept op tot protest?

De voorbije jaren had de Congolese oppositie het voortouw in het protest tegen het regime. Maar haar geloofwaardigheid werd sterk aangetast na de politieke deal die ze eind 2016 met Kabila sloot. Bovendien raakte de oppositie verdeeld na het overlijden van oppositieleider Etienne Tshisekedi, nu exact één jaar geleden.

Binnen het middenveld brachten de burgerbewegingen – geleid door jongeren en erg actief op sociale media – een nieuwe wind. Zij riepen herhaaldelijk op tot protest. Toch bleef de mobilisatiekracht van oppositie en burgerbewegingen in 2017 zeer beperkt. Hun manifestaties werden bovendien in de kiem gesmoord door leger en politie.

© Reuters​

Welke rol speelt de katholieke kerk?

Bij de jaarwisseling bracht de lekenorganisatie Comité Laïc de Coordination (CLC), een groep van katholieke intellectuelen, een nieuwe dynamiek in het protest. Zij riep met succes op tot vreedzame manifestaties na de zondagsmis van 31 december 2017. Dit gebeurde met de steun van oppositie en burgerbewegingen. Maar vooral de actieve deelname van de parochies was bepalend voor het succes.

Het regime reageerde erg brutaal op de manifestaties. Kerken en bezoekers werden omcirkeld en aangevallen. Er vielen een tiental doden en honderden mensen raakten gewond of werden gearresteerd.

Op 21 januari 2018 volgde een tweede actiedag. Deze keer ook met de steun van de protestantse en islamitische kerkgemeenschap, die normaal eerder pro-regime zijn.
De oproepen van CLC werden massaal gevolgd in de hoofdstad Kinshasa en andere steden. Het regime reageerde erg brutaal op de manifestaties. Kerken en bezoekers werden omcirkeld en aangevallen. Er vielen een tiental doden en honderden mensen raakten gewond of werden gearresteerd. Toch kondigt het comité nieuwe manifestaties aan om de uitvoering van het politiek akkoord van 31 december 2016 te eisen. De volgende actiedag is op 25 februari.

Het recente protest heeft de grote mobilisatiekracht van vooral de katholieke kerk aangetoond. Dit is geen verrassing in een sterk religieus en praktiserend land waar de kerk wijdverspreide kanalen heeft om haar boodschap breed uit te dragen. Meer dan ooit zal het regime van Kabila rekening moeten houden met deze invloedrijke speler op lokaal, provinciaal en nationaal niveau. Maar ook met een bevolking die zich niet zomaar zal neerleggen bij de installatie van een nieuwe dictatuur in Congo.

Komen er verkiezingen in 2018?

In 2017 publiceerde de Congolese kiescommissie (CENI) een nieuwe kieskalender. Ze plant de verkiezing van de president, de 500 nationale volksvertegenwoordigers en de 26 provinciale parlementen op 23 december 2018. Op 31 januari werd de registratie van de kiezers voltooid. De Commissie heeft echter ook meegedeeld dat de kalender enkel kan uitgevoerd worden indien er een oplossing komt voor de politieke, juridische, financiële, logistieke, technische en veiligheidsobstakels.

Vandaag is het grote probleem dat er een gebrek is aan politieke wil bij het Congolese regime om verkiezingen te organiseren zonder de deelname van Joseph Kabila. De kans is dus groot dat er dit jaar weer geen verkiezingen plaatsvinden, tenzij Kabila heel erg onder druk komt te staan om de macht over te dragen of erin slaagt om de grondwet aan te passen zodat hij toch kandidaat kan zijn.

Wat doet de internationale gemeenschap?

De internationale gemeenschap aanvaardt het aanblijven van Kabila voor een extra jaar maar dringt aan op de uitvoering van de kieskalender als antwoord op de crisis. Het Westen behoort tot het meest kritische kamp. In 2016 en 2017 namen de Verenigde Staten en de Europese Unie sancties tegen individuen uit de Congolese politiek en het veiligheidsapparaat. Zij kregen een reisverbod en hun tegoeden werden bevroren. De Congomoeheid nam echter toe en de Westerse druk verminderde in de loop van 2017.

De Congomoeheid nam toe en de Westerse druk verminderde in de loop van 2017.

De Afrikaanse spelers zoals de buurlanden en Zuid-Afrika hebben meer toegang tot het regime van Kabila. Zij willen hun belangen vrijwaren en een implosie van Congo en mogelijke nefaste gevolgen voor de regio vermijden. De voortzetting of de stopzetting van hun steun aan Kabila zal daarvan afhangen. De rol van de Afrikaanse Unie en regionale organisaties zal bepalend zijn in 2018.

Oosterse spelers zoals China en Rusland, die ook economische en militaire bondgenoten van het Congolese regime zijn, spreken zich traditioneel niet kritisch uit. Dit verklaart waarom de Verenigde Naties geen sterke maatregelen neemt in de crisis.

© Reuters​

Welk beleid kiest België?

Binnen de internationale gemeenschap probeert België op een kritische manier de crisis op de Europese en internationale agenda te houden, maar wordt daarbij geconfronteerd met landen zoals Frankrijk die een andere koers willen varen. Bilateraal nam ons land moedige standpunten en beslissingen.

Binnen de internationale gemeenschap probeert België op een kritische manier de crisis op de Europese en internationale agenda te houden, maar wordt daarbij geconfronteerd met landen zoals Frankrijk die een andere koers willen varen.

Er kwam een duidelijke veroordeling van de bloedige repressie gevolgd door de opschorting van een deel van de ontwikkelingssamenwerking (25 miljoen) met de Congolese regering, met als doel om extra middelen vrij te maken voor humanitaire hulp en de ondersteuning van het middenveld. Kinshasa sloeg terug door de sluiting te vragen van het Belgisch ontwikkelingsagentschap (Enabel), het Shengenhuis (het visumcentrum dat door België geleid wordt in opdracht van Europese landen), het Belgisch consulaat in de Congolese stad Lubumbashi en het Congolees consulaat in Antwerpen. En SN Brussels Airlines moet het aantal vluchten naar Congo verminderen van 7 naar 4 per week.

Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen vragen dat België blijft ijveren voor de organisatie van geloofwaardige verkiezingen en de drastische verbetering van de mensenrechtensituatie. We roepen ons land op om extra inspanningen te leveren om vanuit de EU, en in samenwerking met de VS en Afrikaanse spelers, de internationale druk op het regime van Kabila te verhogen.

Tot slot kunnen België en de EU in de huidige context van corruptie, politieke impasse en zware mensenrechtenschendingen hun partnerschap met de Congolese overheid grondig herzien en kiezen voor de ondersteuning van middenveldorganisaties die dicht bij de bevolking werken aan inspraak, vrede en ontwikkeling.