“‘‘Zelfs de kleinste acties kunnen grote gevolgen hebben’’

Igor Sédonou hoopt de leef- en arbeidsomstandigheden van 200 werknemers te verbeteren in Togo.

© Fabrice Debatty

Wat je doet, doet ertoe. Het is cruciaal je niet te laten verlammen door een gevoel van machteloosheid, ondanks de vele crisissen waar we vandaag met z’n allen voor staan. Die boodschap wil de internationale sociale beweging WSM uitdragen dit eindejaar. Katrien Liebaut van WSM legt in dit opiniestuk uit waarom de ngo het vlindereffect, het idee dat kleine acties grote gevolgen kunnen hebben, zo belangrijk vindt.

In sombere tijden zoals deze, waarin crisissen allesomvattend zijn en de oplossingen zo complex dat ze bijna onmogelijk lijken, steekt een gevoel van gelatenheid makkelijk de kop op. ‘Heeft wat ik doe eigenlijk wel zin? Verandert het écht wat als ik het vliegtuig laat, minder vlees eet of een goed doel steun? Of zijn mijn inspanningen een druppel op een hete plaat?

'Iedere individuele actie heeft het in zich om een storm van veranderingen in gang te zetten.'

Ben je vertrouwd met het vlindereffect? Het toont aan hoe één vlinder, met één vleugelslag, op één plek in de wereld, een aaneenschakeling van weersveranderingen in gang kan zetten, met een tornado in een ander continent tot gevolg.

Iedere individuele actie heeft het in zich om een storm van veranderingen in gang te zetten. Er bestaan handige websites die helpen bij het wegnemen van twijfels over het nut van Donderdag Veggiedag, recycleren of de keuze om een vliegtuigreis minder te maken. Je leest er wat de impact van jouw keuze is.

Het persoonlijke is politiek

Maar het mag niet bij individuele acties blijven, want dan verandert er te weinig. Door te beweren dat ze alleen maar tegemoet komen aan de verwachtingen van de consument wanneer ze bijvoorbeeld vliegtuigreizen goedkoop maken en kledij voor een habbekrats in de rekken hangen, leggen bedrijven handig de verantwoordelijkheid bij het individu. Toch zijn zij even goed verantwoordelijk.

Bedrijven moeten weten welke weg hun producten afleggen en wat de impact van hun productie is op mens en milieu. De kaarten moeten op tafel, voor iedere schakel in de keten. Iedere persoon die aan productie bijdraagt, moet dat op een gezonde en veilige manier kunnen doen. In ruil voor een loon dat toelaat om van te leven.

Vandaag is er een wet in de maak die ketenzorg verplicht, zowel op nationaal als Europees vlak. Die wet zal mensenrechten en milieu ten goede komen. Het is de plicht van overheden om ervoor te zorgen dat de wet geen dode letter blijft. Als burger kunnen wij onze macht inzetten om dat mogelijk te maken. Als we de krachten bundelen en samen onze kaarten uitspelen.

'Je aansluiten bij een sociale beweging, je handtekening zetten of deelnemen aan legale mobilisatie: het maakt wel degelijk een verschil.'

Je aansluiten bij een sociale beweging, je handtekening zetten of deelnemen aan legale mobilisatie: het maakt wel degelijk een verschil.

De recente overwinning van de klimaatzaak in België bewijst het. Eerder in de geschiedenis slaagden Rosa Parks en de burgerbeweging die haar flankeerde erin: wanneer burgers zich verenigen, kunnen ze een tornado van veranderingen in gang zetten. En één kleine handeling – weigeren om je plaats in de bus af te staan aan een blanke — kan leiden tot een structurele verandering.

WSM versterkt en ondersteunt sociale bewegingen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Wanneer die sterk genoeg staan, kunnen ze zowel overheden als economische spelers bij de les blijven houden. Zij kunnen erop toezien dat de welvaart die gecreëerd wordt, herverdeeld wordt zodat iedereen waardig, gezond en veilig kan leven. Daarin schuilt de kracht van het middenveld.

Organisatie maakt het verschil

Wij gingen praten met changemakers Elly Rosita Silaban in Indonesië, Igor Sédonou in Togo, Ivan Carlos Sady Huanca in Bolivia en Babli Akhter in Bangladesh. Zij veranderen de levens van hun landgenoten, of zagen hun eigen leven veranderen dankzij de kracht van de organisatie waaraan zij verbonden zijn.

De rode draad doorheen hun getuigenissen? Dat je écht verbonden voelen je zoveel sterker maakt. En dat sociale bewegingen de kracht van een tornado kunnen hebben.

Als vrouwelijke vakbondsvoorzitter in een mannenwereld in Indonesië botst Elly Rosita Silaban op tegen de vastgeroeste overtuiging dat een leidinggevende functie niet is weggelegd voor een Indonesische vrouw. Haar volharding en menselijke aanpak zijn een inspiratiebron voor vele vrouwen.

© Rony Zakaria

Elly Rosita Silaban staat aan het hoofd van de vakbond K-SBSI in Indonesië. Door de coronacrisis staan in haar land duizenden jobs op het spel. Een nieuwe nationale arbeidswet wil de economische groei bevorderen, maar houdt amper rekening met de mensen die het werk verrichten. Het maakt Elly’s vakbondswerk moeilijk.

Dat ze kan rekenen op een internationaal netwerk geeft haar houvast.

Toch verlamt de crisis Elly niet. Samen met ACV en WSM voert Elly de #PayYourWorkers-campagne. Dankzij de sterke internationale boodschap, kunnen Elly’s militanten hun eisen kracht bijzetten tijdens onderhandelingen. Samen voorkomen zij naakte ontslagen en onderhandelen ze hogere lonen. Ze garanderen bestaanszekerheid voor tienduizenden fabrieksarbeiders.

Dat ze kan rekenen op een internationaal netwerk geeft haar houvast. Als vrouwelijke vakbondsvoorzitter in een mannenwereld veroorzaakt Elly nog een tweede storm: het dichten van de genderkloof. Ze bokst op tegen de vastgeroeste overtuiging dat een leidinggevende functie niet is weggelegd voor een Indonesische vrouw. Haar volharding en menselijke aanpak zijn een inspiratiebron voor vele vrouwen.

Ook het verhaal van Igor Sédonou toont aan hoe wat hier gebeurt, of waar je samen je schouders onder zet, elders een verschil kan maken. Eind 2019 trokken documentairemakers naar Togo. Ze onderzochten de impact van de cementindustrie op arbeiders, omwonenden en het leefmilieu. Arbeiders getuigden over de tekortkomingen van de multinationale cementfabrieken in de regio van Tabligbo, op zo’n honderd kilometer van de hoofdstad Lomé.

Hun moedige aanklacht over lage lonen, ongezonde werkomstandigheden en belasting van het leefmilieu werd vastgelegd in een confronterende documentaire, die zowel in België als in Togo vertoond werd. Ook vertegenwoordigers van de Togolese regering kregen de film te zien.

Door die vertoningen kwamen de onderhandelingen echt op dreef. Vandaag hoopt Sédonou de leef- en arbeidsomstandigheden van 200 werknemers te verbeteren. Zij werken via een onderaannemer en ontberen verschillende voordelen. ‘Alle werknemers, zonder uitzondering, moeten kunnen genieten van dezelfde voordelen: loon naar werk, persoonlijke beschermingsmiddelen, toegang tot de ziekenboeg, medische opvolging en een ziektekostenverzekering’, vertelt Sédonou. ‘Multinationals moeten kiezen voor correcte arbeidscontracten voor iedereen. Alleen zo voorkom je dat er twee categorieën werknemers ontstaan: zij die rechtstreeks in dienst zijn en bevoorrecht en zij die werken via tussenpersonen en steeds opnieuw in hun rechten geschonden worden.’

De gesprekken in Togo hebben effect gehad. Maar de situatie is complex. Sinds de goedkeuring van een nieuwe nationale arbeidswet in juni ‘21, vreest ieder vakbondslid voor z’n baan. De nieuwe wet schafte de bescherming van personeelsvertegenwoordigers af. Nochtans ondertekende Togo internationale verdragen over vakbondsvrijheid.

Dankzij hun werk zijn werknemers zich meer dan ooit bewust van hun rechten en plichten en vooral van het belang van vakbondsacties.

Maar Sédonou blijft vastbesloten om te vechten. Zeker nu hij weet dat hij niet alleen staat en dat zijn verhaal zelfs tot in België wordt gehoord. Het partnerschap met WSM, ACV en ACV BIE was van groot belang voor wat zijn vakbond de afgelopen vijf jaar in de mijnbouwsector heeft kunnen bereiken. Dankzij hun werk zijn werknemers zich meer dan ooit bewust van hun rechten en plichten en vooral van het belang van vakbondsacties.

Voor meer dan 2000 arbeiders verkregen zij een registratie bij de sociale zekerheidskas, betere lonen, recht op betaald verlof en medische opvolging. Telkens wanneer werkgevers hun toevlucht namen tot onderaannemers om hun verplichtingen te omzeilen, stelden zij dat onrecht aan de kaak. Bij de overheid dienden ze een voorstel in, dat in de wet werd opgenomen. Werken via onderaannemers staat voortaan gelijk aan handel in arbeidskrachten. En dat is strafbaar: een sterk argument in de huidige onderhandelingen, met de kracht om vele levens te veranderen.

Als mechanisch ingenieur en docent bij het vormingscentrum Sentec, in de regio Oruro in Bolivia, leert Ivan Carlos Sady Huanca jonge studenten hoe je toestellen op duurzame energie maakt.

© WSM

In Bolivia schakelt Ivan Carlos Sady Huanca een versnelling hoger in de strijd tegen de klimaatverandering. Als mechanisch ingenieur en docent bij het vormingscentrum Sentec, in de regio Oruro, leert hij jonge studenten hoe je toestellen op duurzame energie maakt. Tijdens de cursussen bouwen ze samen zonneboilers en -ovens, dehydratatietoestellen en andere apparaten op zonne-energie. De afgewerkte modellen plaatst Sentec bij gezondheids- en gemeenschapscentra. Daar wordt de hele gemeenschap beter van. Zo maakt Sentec het verschil voor jongeren — zij leren nieuwe vaardigheden en vinden vervolgens makkelijker een job- voor de gemeenschap én voor het klimaat.

Ten slotte deel ik graag het verhaal van de Bengalese Babli Akhter met jou. Zij is gezondheidswerker bij de gezondheidsorganisatie Gonoshasthaya Kendra (GK). Ook Babli’s verhaal is een voorbeeld van hoe een sociale beweging levens verandert. Babli volgde de opleiding tot gezondheidswerker in het vormingsinstituut van GK. Studeren is niet voor alle Bengalese jonge vrouwen weggelegd, onderwijs is immers duur. De opleidingen van GK zijn betaalbaar.

Door jaarlijks honderden vrouwen op te leiden, kan GK aan duizenden mensen medische zorgen en advies verlenen.

Ook het verhaal van Babli Akhter in Bangladesh.is een voorbeeld van hoe een sociale beweging levens verandert.

© WSM

Als gezondheidswerker is Babli verantwoordelijk voor zo’n vijf- tot zesduizend mensen. Ze doet haar job vol overgave. Gedreven vertelt ze over die keer dat ze een zwangere alleenstaande vrouw opvolgde. Over hoe ze aan haar zijde bleef, tijdens en na de bevalling. Over de band die dat schiep. Tot vandaag houden ze contact.

Het zette iets in gang. Want sindsdien krijgt Babli het vertrouwen van vele andere jonge moeders. Ook oudere patiënten rekenen op haar goede zorgen. Ze is erg geliefd in de dorpen die ze bezoekt. Haar goede reputatie gaat haar vooraf. Dorpelingen zoeken haar spontaan op wanneer ze in het lokale gezondheidscentrum aan het werk is.

Door jaarlijks honderden vrouwen op te leiden, kan GK aan duizenden mensen medische zorgen en advies verlenen. De eigen ziekteverzekering maakt medische kosten betaalbaar voor meer dan een miljoen aangesloten leden. En bij de overheid dwingt GK sociale bescherming af, voor iedereen.

Dus ja: wat wij hier doen, kan elders een groot verschil maken. En zelfs de kleinste acties kunnen grote gevolgen hebben. Elly, Sédonou, Ivan en Babli weten dat ze niet alleen staan. Het geeft hen de kracht om door te zetten en te blijven opkomen voor een écht rechtvaardige, duurzame en participatieve samenleving. Daarom is het vlindereffect zo belangrijk.

Katrien Liebaut werkt voor WSM. De volledige getuigenissen van Elly, Sédonou, Ivan en Babli kan je lezen in het WSM-magazine of via https://acties.wsm.be