“‘‘We moeten spreken over ouderen in Afrika en extreem weer’’

Afrika wordt vaak gezien als een jong continent: amper 7% van de inwoners is er ouder dan zestig. Maar dat verandert: een dalend geboortecijfer en hogere levensverwachting betekenen dat tegen 2050 het aantal mensen boven de zestig verdubbeld zal zijn tot 235 miljoen - of 9% van de Afrikaanse bevolking.

Die demografische verschuiving valt samen met de intensivering van de klimaatverandering, met meer frequente en ernstig extreem weer zoals hittegolven, overstromingen en tropische cyclonen.

Tegen 2050 zullen ouderen in Afrika dus te maken krijgen met een aanzienlijk hogere blootstelling aan hitte. Dat zal de gezondheidsrisico’s vergroten en de lokale diensten onder druk zetten, met name in arme gebieden die over minder capaciteit beschikken om met die gevolgen om te gaan.

Naarmate we ouder worden, heeft ons lichaam meer moeite om onze temperatuur te regelen. En gezondheidsproblemen zoals hart- of longziekten en diabetes maken dat oudere mensen sneller gedehydreerd geraken.

Bovendien hebben in Afrika veel ouderen moeite om de fysieke, mentale, sociale of financiële steun te vinden die ze nodig hebben om om te gaan met de directe en indirecte effecten van extreem weer.

Daarom is er nood aan dringende strategieën om ouderen te beschermen tegen extreem weer zoals hittegolven. Daarbij denk ik onder meer aan koelsystemen (air conditioning) en vroege waarschuwingssystemen. Plannen rond klimaatadaptatie moeten geïntegreerd worden met maatregelen om ouderen te beschermen.

Ik onderzoek klimaatgerontologie - het raakvlak tussen ouder worden en de klimaatverandering. Als onderdeel van dat onderzoek werk ik aan de reeks Global Ageing and Climate Change Regional Dialogues in samenwerking met HelpAge International. Dit zijn onze belangrijkste bevindingen in Afrika.

De klimaatverandering is hard voor ouderen

Oudere mensen hebben een heel verschillende gezondheid en mobiliteit.

Sommige mensen blijven actief en gezond, waardoor ze ook beter bestand zijn tegen de problemen die extreem weer met zich meebrengt. Andere, minder actieve ouderen zijn meestal kwetsbaarder omdat hun fysieke gezondheid minder goed is, ze minder mobiel zijn en er een hoger risico is op aandoeningen.

Aanhoudende droogtes en mislukte oogsten werken voedseltekorten in de hand en bemoeilijken met name voor oudere mensen de toegang tot gezond en voedzaam eten.

In Afrika is het risico nog groter, omdat het continent maar over een beperkte infrastructuur beschikt. Dat is met name het geval in plattelandsgebieden, waar de toegang tot gezondheidszorg, schoon water en nooddiensten vaak moeilijk is. Armoede, alleen leven en de afhankelijkheid van kleinschalige landbouw: het zijn allemaal factoren die ouderen kwetsbaarder maken voor extreem weer.

En het is duidelijk dat de klimaatverandering het continent bijzonder hard treft met overstromingen, droogte en nooit geziene hittegolven.

Vorig jaar alleen al werden 34 miljoen mensen in Afrika getroffen door rampen en lieten 15.700 mensen daarbij het leven. Storm Daniel veroorzaakte vernieling in Libië en joeg er 2,4 miljoen mensen uit hun huizen. Kenia, Somalië en Ethiopië kregen te maken met extreme neerslag en overstromingen. Noord-Afrika maakte recordhitte mee met temperaturen van 49 graden Celsius in Tunesië en zelfs 50,4 graden in Algerije. In Marokko, Algerije en ook in landen als Zambia werden miljoenen mensen getroffen door ernstige droogte.

Aanhoudende droogtes en mislukte oogsten werken voedseltekorten in de hand en bemoeilijken met name voor oudere mensen de toegang tot gezond en voedzaam eten.

Overstromingen jagen de mensen uit hun huizen, dorpen en steden. Dit bemoeilijkt voor hen de toegang tot gezondheidszorg.

Een bijkomend probleem voor oudere mensen is de digitale kloof: ze hebben vaak minder toegang tot communicatiemiddelen zoals smartphones, waardoor ze informatie mislopen over de klimaatverandering of vroege waarschuwingen over extreem weer.

Oplossingen

Traditionele kennis: de kennis en praktijken die ouderen in Afrika over de generaties heen hebben opgebouwd over hun lokale milieu. Daarbij is kennis over weerpatronen, natuurlijke rijkdommen en rampenbereidheid. Die waardevolle kennis erkennen kan gemeenschappen helpen om zich aan de klimaatverandering aan te passen en hun veerkracht te vergroten.

Regelmatige monitoring: lokale overheden en sociale organisaties moeten regelmatig nagaan hoe oudere mensen in de gemeenschap omgaan met de impact van de klimaatverandering. Dat kan helpen om betere adaptatiestrategieën te ontwikkelen.

Gezond ouder worden: ouderen moeten steun krijgen om zorg te dragen voor hun lichaam, geest en sociale relaties, zodat ze actief en onafhankelijk kunnen blijven. Gezond ouder worden helpt ziekte te vermijden en helpt oudere volwassenen om verbinding te vinden met hun gemeenschap en zo beter om te gaan met extreem weer.

One-stop shops voor ouderen: die kunnen opgezet worden door organisaties, liefdadigheidsinstellingen en overheidsinstanties om specifiek voor ouderen diensten te bieden zoals financiële hulp, gezondheidszorg en voedingsondersteuning. Ze zouden ouderen ook kunnen trainen om zich aan te passen aan klimaatverandering.

Betrek ouderen bij klimaatadaptatie: via lokale organisaties zouden ouderen betrokken moeten worden bij plannen rond rampenrisicovermindering.

Ouderen hebben al een belangrijke rol gespeeld bij klimaatadaptatie-inspanningen in heel Afrika. In Kenia laat hun mobilisatie voor nationale initiatieven voor de aanplant van bomen zien wat een geweldige bijdrage ouderen kunnen leveren aan het milieu. Een groep van verschillende generaties werkt in Kenia ook samen aan Agriculture for the Aged: klimaatbestendige gewassen planten om onvoorspelbare weerpatronen het hoofd te bieden.

Beleidswijzigingen nodig

Om deze oplossingen werkelijkheid te laten worden, zijn beleid en budgetten nodig.

Ten eerste zouden beleidsmakers ouderen en hun vertegenwoordigers moeten raadplegen wanneer ze strategieën voor klimaatbestendigheid opstellen. Regiospecifieke strategieën hebben de voorkeur. Als er bijvoorbeeld community based-systemen voor vroege waarschuwing worden opgezet, zouden lokale overheden kunnen samenwerken met ngo’s om een ​​systeem te creëren dat specifiek rekening houdt met ouderen.

Door inclusief beleid te ontwikkelen, kunnen we gezond ouder worden bevorderen en tegelijkertijd ouderen in staat stellen een actieve rol te spelen bij het opbouwen van klimaatbestendigheid.

Ten tweede is er aandacht nodig voor leeftijdvriendelijke infrastructuur zoals toegankelijke gezondheidszorgfaciliteiten en huisvesting die bestand is tegen extreme weersomstandigheden.

Ten derde zullen strengere wetten en politieke betrokkenheid leiden tot sterker beleid voor ouderen. Het gebrek aan politieke wil resulteert vaak in onvoldoende aandacht en middelen voor de behoeften van ouderen bij klimaatactie. Zonder sterke betrokkenheid van beleidsmakers worden oudere bevolkingsgroepen over het hoofd gezien, en dat beperkt hun vermogen om zich effectief aan te passen.

Ten vierde moeten sociale beschermingssystemen zoals geldtransferprogramma's worden verbeterd om financiële hulp te bieden aan kwetsbare ouderen. Ook programma’s die directe ondersteuning en banen bieden in projecten die beschermen tegen klimaatimpact zijn een goed idee.

Om dat allemaal te realiseren, moeten overheden en instellingen meer gegevens gaan verzamelen over hoe ouderen worden beïnvloed door de klimaatverandering. Door inclusief beleid te ontwikkelen, kunnen we gezond ouder worden bevorderen en tegelijkertijd ouderen in staat stellen een actieve rol te spelen bij het opbouwen van klimaatbestendigheid.

Gary Haq is klimaatgerontoloog. Deze bijdrage is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.