“‘We mogen ons nieuws niet overlaten aan Facebook ’

Bernard Hermant/unsplash (CC0)​

Of het nu Russische cyberkrachten waren die de Amerikaanse verkiezingen probeerden te beïnvloeden, of oproerkraaiers die de boeddhistische meerderheid in Sri Lanka tegen de moslimminderheid opzetten, Facebook heeft hen in staat gesteld hun eigen versies van de werkelijkheid op de smartphones van miljoenen nietsvermoedende mensen te krijgen – zolang ze maar bereid waren te betalen voor de advertenties die hun berichten prominent toonden.

Vergelijk dat met de aanpak van media met verantwoordelijkheidszin die met een mogelijk ontvlambaar verhaal te maken krijgen: bronnen worden dubbel gecheckt, er wordt naar wederwoord gezocht, en de potentiële impact van het verhaal wordt zorgvuldig overwogen, lang voordat het online komt, of op de pagina’s van een krant of in een televisie-uitzending.

Toch wenden steeds meer mensen zich tot Facebook om te weten wat er in de wereld gebeurt. Daarom moet er voor hen prioritair een manier komen om feit van fictie te kunnen onderscheiden.

Geweld, brandstichting en moord

In het Westen heeft de polariserende invloed van Facebook tot verhitte discussies geleid, zowel online als offline. Maar in ontwikkelingslanden zoals Sri Lanka, waar de sociale spanningen al hoog opliepen, heeft fake news op Facebook al ernstiger gevolgen gehad. Het heeft er al geweld, brandstichting en moord veroorzaakt.

In maart blokkeerde de Sri Lankaanse regering de toegang tot Facebook met als argument dat video’s waarop zogenaamd boeddhistische tempels in brand worden gestoken, nog tot meer geweld zouden aanzetten. De moord op een boeddhistische chauffeur had geleid tot dodelijke aanvallen op eigendommen van moslims, waarbij drie doden vielen.

Facebook is internet

Het is vaak moeilijk voor mensen in ontwikkelingslanden om zich af te vragen of wat ze op Facebook lezen klopt, want voor velen is Facebook het internet.

Free Basics, de internetdienst van Facebook voor ontwikkelingslanden, zorgt voor verwarring. Het onlinetijdschrift Quartz deed een kleinschalige enquête bij duizend mensen om na te gaan hoe Facebook wordt gepercipieerd in ontwikkelingslanden. Daaruit bleek dat meer dan twee derde van de ondervraagde Nigerianen en Indonesiërs het eens was met de stelling “Facebook is internet”, bij de Indiërs en Brazilianen ging het om meer dan de helft.

India heeft de tweede grootste bevolking ter wereld, Indonesië de vierde, Brazilië de vijfde en Nigeria de zevende.

Factcheckers

Facebook zei in maart dat het factcheckers gaat inzetten wanneer een verhaal door gebruikers als vals wordt gemarkeerd en dat het actie gaat ondernemen tegen wie bij herhaling valse verhalen verspreidt. Maar gezien de ernst van de situatie lijkt dit far too little, much too late.

Kan men er echt van uitgaan dat het zijn kip met de gouden eieren gaat slachten of uitschakelen? Volgens statistiekensite Statistica verscheen in 2017 bijna een vijfde van alle onlineadvertenties wereldwijd op Facebook. En een aanzienlijk deel daarvan komt van mensen en organisaties die hun eigen versies van het nieuws op de schermen van mensen proberen te krijgen.

Trust-project

Daarom zijn initiatieven zoals het Trust-project, geleid door voormalig Nature-journalist Sally Lehrman, zo belangrijk. SciDev.Net is lid geworden, net zoals The Washington Post, The Economist en La Stampa. Ze laten de lezers een Trust-indicator zien, een kwaliteitsstempel dat aangeeft dat ze kunnen vertrouwen wat ze lezen.

Facebook heeft er samen met Google, Bing en Twitter mee ingestemd om de Trust Indicator weer te geven bij kwaliteitsjournalistiek. De nieuwsdiensten moeten zich houden aan een reeks afspraken, zoals duidelijke correcties, een recht op wederwoord en de publicatie van de naam van de journalist, die ook bereikbaar moet zijn. Zo geeft de Trust Indicator mensen een instrument om nepnieuws te onderscheiden van, welja, nieuws.

Ben Deighton is hoofdredacteur van SciDev.Net.

Bron: SciDev.Net