“‘Mensen in armoede: ‘We zien alle klimaatpremies aan onze neus voorbijgaan’’

Je huis isoleren, zonnepanelen installeren of nieuwe ramen laten zetten. Het zijn maatregelen die in aanmerking voor een overheidspremie, maar zijn onbetaalbaar voor mensen in armoede. Mensen zonder startkapitaal missen hierdoor de boot en worden benadeeld, schrijft internationale beweging ATD Vierde Wereld.

pxfuel (CC0)

Je huis isoleren, zonnepanelen installeren of nieuwe ramen laten zetten? Die zaken komen in aanmerking voor een overheidspremie, maar zijn onbetaalbaar voor mensen in armoede, zo schrijft de internationale beweging ATD Vierde Wereld. ‘Mensen zonder startkapitaal worden hierdoor benadeeld.’

De gevolgen van de klimaatverandering lieten zich deze zomer vaak zien in Europa. Bosbranden, hittegolven, felle regen en overstromingen.

De meest getroffenen van de overstromingen in België op 14 juli waren ook de meest kwetsbare mensen. In veel van de overstroomde buurten wonen mensen met een laag inkomen, vaak in woningen van slechte kwaliteit. Zij hebben vaak geen reserves of verzekeringen voor hun inboedel, of ze vrezen dat ze niets zullen ontvangen van de verzekeringen omdat hun meubels niet veel waard zijn.

ATD Vierde Wereld organiseerde op 2 oktober een volksuniversiteit over klimaatverandering. Bij die gelegenheid getuigden mensen met armoede-ervaring over hoe de klimaatcrisis een impact heeft op hun leven.

Sofie (schuilnaam) kon hierover meespreken: ‘Ik heb zelfs geen brandverzekering voor mijn inboedel, ik kan dat niet betalen. Ik zou mijn gerief ook niet kunnen verantwoorden, het komt allemaal uit de kringloopwinkel. Dat zal bij sommige arme mensen van de overstroming ook zo zijn, maar het is wel hun gerief. Als je moet kiezen tussen je verzekeringen betalen of eten, dan weet je het wel’.

De weersomstandigheden worden steeds extremer. Door mislukte oogsten stijgen de voedingsprijzen. Zorgt dat ervoor dat mensen in armoede bijvoorbeeld geen medicatie meer kunnen betalen? Daarnaast zijn het aantal hittegolven fors toegenomen. Voor Sofie is het dan in haar appartement niet meer uit te houden: ‘In de zomer is het in mijn appartement heel warm, als er een hittegolf is stijgt de temperatuur binnen tot 40 graden. Als het zo warm is, dan kan ik door mijn longen niet anders dan slapen. Een park dichtbij om even af te koelen is er niet’.

Ook Maria en Luc (schuilnamen) hebben niet makkelijk toegang tot groen: ‘We wonen in een flat op het gelijkvloers. Er is bij ons een tuin, maar je kan er niet bij, je kan er naar kijken, er zijn enkel vensters. Als we een deur willen om toegang te hebben tot de tuin wil de eigenaar de huur verhogen en zou de huur 900 euro bedragen’.

Betaalbare woningen zijn vaak niet goed geïsoleerde woningen. Jan (schuilnaam) woont in zo’n huis en beschreef: ‘Ik heb aluminiumramen, enkel glas, en de kou komt zo uit de spleten. Ik moet buisjes in de spleten leggen. Die kosten wel niet zo veel, 2 euro, maar ik moet die er wel inleggen of de wind komt er zo uit. En ik woon ook nog boven een fietsenhok: onder mij wordt er dus niet verwarmd’. Hij vervolgt: ‘Een betaalbare woning in de stad is bijna niet meer te vinden, dus verhuizen mensen naar dorpen verderop. Door beperkt openbaar vervoer geraken ze geïsoleerd en soms is er daar minder toegang tot goedkope winkels’.

Waarom geen premie voor mensen met een laag inkomen die klein wonen?

Mensen met een lager inkomen hebben een lagere ecologische voetafdruk. Ze gaan niet op reis met het vliegtuig, rijden met het openbaar vervoer, zijn zuinig met energie, vertelde Laura (schuilnaam). ‘Ik las ooit dat je als individu eigenlijk maar twee dingen kunt doen die echt van betekenis zijn: geen vliegtuig meer nemen en minder vlees en zuivel eten. Ik denk dat veel mensen in armoede nog nooit gevlogen hebben en dat bij de meesten ook weinig vlees op tafel staat’.

Tegelijk is het voor hen soms onmogelijk om duurzame keuzes te maken. Zo is de keuze maken om overal met de fiets naartoe te gaan geen evidentie: ‘Sommige mensen zijn niet gewoon om te fietsen en durven nu ook niet meer fietsen omdat het op de fietspaden te druk geworden is: fietslessen en sensibilisering zijn nodig zodat de snelste fietser de voetganger en trage fietser niet omver rijdt’, vertelt Sofie.

Ook de keuze om met anderen te gaan samenwonen is geen vanzelfsprekendheid: ‘We kunnen niet aan co-housing doen want dan verliezen we een deel van onze uitkering’, liet Marianne (schuilnaam) weten.

Mensen met een laag inkomen worden benadeeld

Mensen in armoede worden wereldwijd het eerst en het hardst getroffen door de klimaatverandering, terwijl ze hiervoor het minst verantwoordelijk zijn. Ze hebben de minste middelen om zich te beschermen waardoor de wereldwijde armoede zal stijgen. Toch mislopen ze alle premies. Verdienen zij niet net als alle anderen een beloning voor hun lage ecologische voetafdruk?

Het is verboden om met een vervuilende, maar goedkopere, auto in een lage-emissiezone te rijden. Marc* heeft zo een auto. Wat als de spoedgevallen in die zone liggen? ‘Ik heb een oude auto omdat ik mij geen andere auto kan veroorloven. In Gent is er sedert kort een LEZ-zone ingevoerd. Een van de ziekenhuizen ligt in het centrum en ik moest met mijn moeder naar de spoed brengen. Ik kreeg een boete. Hoe moet ik in het vervolg mijn moeder in het ziekenhuis brengen. Moet ik iedere keer een boete krijgen?’

Participatie is het sleutelwoord om te voorkomen dat de meest kwetsbare gezinnen in de steek gelaten worden in de strijd tegen klimaatverandering.

Je krijgt een premie als je je auto weg doet, ‘maar als je geen auto hebt om financiële redenen dan loop je die premie mis’, vertelt Sofie. Anne (schuilnaam) vulde aan: ‘Je kan geen andere verwarmingsketel die beter is voor het klimaat installeren in je woning, omdat je een woning huurt. Als je eigenaar bent, maar je hebt geen middelen meer om een andere ketel te financieren, dan loop je de subsidie mis’.

Ook Pierre (schuilnaam) voelt zich machteloos: ‘Een elektrische fiets, wat moet ik daarmee? Ik heb te weinig financiële middelen om die aan te schaffen. Ik woon op de derde verdieping en in de lift mag ik de fiets niet meenemen. Als ik die buiten laat staan wordt hij gepikt. Ik kan het me ook niet veroorloven dat mijn elektriciteitsrekening nog meer stijgt want ik kan die nu al bijna niet betalen. Moest er maar 6% btw zijn op de elektriciteit, dan zou ik een extra doos pilletjes die ik nodig heb kunnen betalen”.

Veel uitkeringsgerechtigden betalen geen belastingen. Waarom de maatregelen belastinggebonden maken? Of waarom geen premie voor mensen met een laag inkomen die klein wonen? ‘Hoe kleiner je woont, hoe minder belastingen je moet betalen. Je zou kunnen kijken hoeveel vierkante meter je inneemt om te wonen en die mensen die klein wonen belonen’, stelt José (schuilnaam).

Hoe kunnen wij voorkomen dat de meest kwetsbare gezinnen in de steek worden gelaten in de strijd tegen klimaatverandering? Hoe kunnen we een duurzame solidariteit tot stand brengen? Participatie is hierbij het sleutelwoord. Dat is de unieke kennis van mensen in armoede laten meetellen en hen als evenwaardige partners betrekken in de dialoog met experts en beleidsmakers.

Jef en Chris (schuilnamen) stelden duidelijk: ‘Beleidsmakers moeten aan de mensen vragen wat ze moeten doen en ze moeten minder onder politici blijven om dingen te beslissen. Ze moeten de nadruk leggen op participatie. Mensen in armoede moeten betrokken worden in de debatten rond maatregelen’.

Voor Arthur (schuilnaam) gaat het om discriminatie en bouwen aan een nieuwe mentaliteit: ‘Mensen die geen kapitaal hebben, worden gediscrimineerd. Maar we moeten ook onze mentaliteit veranderen. We moeten aangeven aan de maatschappij dat je ook tevreden kan zijn met minder. Dat zou de uitstoot ook verminderen’.

De ecologische crisis is niet enkel een strijd tegen de klimaatverandering, het is ook een sociale strijd.