“‘‘Wereldwijde onrechtvaardigheid is zeer slecht voor de volksgezondheid’’

‘Het sluiten van grenzen zal ook niet werken wanneer de volgende angstaanjagende variant opduikt. Wereldwijde onrechtvaardigheid, zo blijkt, is zeer slecht voor de volksgezondheid.’

Geoffrey Njenga, ILRI (CC BY-NC-ND 2.0)

De enige echte oorzaken van de lage vaccinatiegraad in Afrikaanse landen zijn het vaccinnationalisme van rijke landen en het winstbejag van farmabedrijven. Dat schrijft volksgezondheidsjurist Safura Abdool Karim. Maar wereldwijde onrechtvaardigheid, is slecht voor de globale volksgezondheid. ‘Sommige rijke landen kochten genoeg dosissen om hun bevolking 9 keer te vaccineren.’

De reactie van de regeringen in het Mondiale Noorden op de ontdekking van de Omikron-variant van COVID-19 in Zuid-Afrika leverde opnieuw het bewijs — voor zover dat nog nodig was — van het uiterst onrechtvaardige antwoord op de pandemie. De reactie tegenover Afrikaanse landen was snel en hevig. Alsof het weren van reizigers uit deze regio de rest van de wereld op de een of andere manier veilig zou kunnen houden.

Dat gebeurde niet. En het sluiten van grenzen zal ook niet werken wanneer de volgende angstaanjagende variant opduikt. Wereldwijde onrechtvaardigheid, zo blijkt, is zeer slecht voor de volksgezondheid.

Ruim de helft van de wereldbevolking is tegen COVID-19 ingeënt. Maar slechts 8% van de mensen in lage-inkomenslanden kreeg een vaccindosis. In lagere middeninkomenslanden is dat 48 procent. In hoge-inkomenslanden liggen de percentages nog hoger. Zo hadden de Verenigde Staten in november ruim tweemaal zoveel doses toegediend als heel Afrika.

Bij het zien van deze cijfers mag het geen verrassing zijn dat in landen met een lage vaccinatiegraad zorgwekkende varianten opduiken en zich snel verspreiden. Die ongelijkheid is geen toeval, maar een direct gevolg van nationalistisch beleid en het hamsteren van vaccins door rijke landen.

Hamstergedrag

Nog voor vaccins beschikbaar waren, waarschuwden veel deskundigen, waaronder de directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Tedros Adhanom Ghebreyesus, voor de gevolgen van vaccinnationalisme. Ondanks dat monopoliseerden rijke landen de voorraden vaccins. In sommige gevallen kochten ze genoeg dosissen om hun bevolking 9 keer in te enten.

In sommige gevallen kochten rijke landen genoeg dosissen om hun bevolking 9 keer in te enten.

Afgelopen zomer leek het tij eindelijk te keren. In juni beloofden de leden van de G7 hun overtollige dosissen te doneren aan landen met lage en middellage inkomens, hetzij rechtstreeks, hetzij via mechanismen als COVAX. Naarmate meer en meer mensen in rijke landen waren gevaccineerd, was er enige hoop dat er een einde zou komen aan het vaccinnationalisme en het hamsteren van vaccins. Zo konden dosissen eindelijk terecht komen in landen die ze het dringendste nodig hadden.

Maar de afgelopen maanden is duidelijk geworden dat er geen einde is gekomen aan het vaccinnationalisme. In plaats daarvan is het gemuteerd.

Rijke landen als de VS begonnen aan te dringen op het toedienen van extra dosissen van sommige vaccins, zelfs nog voor er ook maar enig bewijs was dat het gebruik van boosters rechtvaardigde. De VS ondertekenden een overeenkomst om 200 miljoen dosissen van het vaccin van Pfizer-BioNTech te kopen voor gebruik als boosters.

Dat gebeurde op een moment dat het gebruik van boostervaccins nog niet eens was goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration. En het gebeurde nog voor de WHO opriep tot een moratorium op boosters, totdat de vaccins terecht zouden zijn gekomen bij degenen die ze het hardst nodig hadden.

Winst boven rechtvaardige verdeling

Maar boostershots in ontwikkelde landen zijn niet de enige reden waarom lage- en midden-inkomenslanden dosissen mislopen. Onder meer Canada, Spanje en Duitsland zegden maanden geleden toe miljoenen COVID-19-vaccins rechtstreeks aan de lage- en middeninkomenslanden en aan COVAX te doneren. Maar uit recente cijfers blijkt dat veel regeringen zich niet aan de toezeggingen hielden. Het Verenigd Koninkrijk, dat toezegde om ruim 70 miljoen dosissen te schenken, maar maakte er nog geen 7 procent van waar.

Farmaceutische bedrijven en rijke regeringen weten de lage de lage vaccinatiegraad snel aan een terughoudendheid tegenover vaccins en de onderontwikkelde systemen voor gezondheidszorg. Tijdens een COVID-19-mediabriefing, die werd georganiseerd door de International Federation of Pharmaceutical Manufacturers and Associations, zei Albert Bourla, CEO van Pfizer, dat de aarzelende houding ten aanzien van vaccins in Sb-Sahara-Afrika ʻveel en veel hoger is dan de terughoudendheid in Europa, de VS of Japanʼ. Er is nochtans bewijs Dit ondanks dat vaccintwijfel dan in veel welvarende landen.

De poging om de schuld voor de lage vaccinatiegraad af te schuiven was een poging om woekerwinsten te rechtvaardigen.

Bourlaʼs poging om de schuld voor de lage vaccinatiegraad af te schuiven was een poging om de woekerwinsten van Pfizer te rechtvaardigen. Van meet af aangaf het bedrijf prioriteit aan winstgevende deals met rijke landen boven het delen van zijn vaccintechnologie met Afrikaanse producenten.

AstraZeneca, een van de weinige farmaceutische bedrijven dat regelingen trof voor eerlijke toegang tot zijn vaccin door middel van een licentieovereenkomst met het Serum Institute of India, kondigde onlangs af dat het zal beginnen met het verhogen van de prijs met als doel winst te maken. Dat weerspiegelt de zorgwekkende en misleidende perceptie dat de pandemie voorbij is.

Rijke landen verspreidden het verhaal dat Afrikaanse regeringen niet over de nodige infrastructuur en capaciteit beschikken om de vaccins toe te dienen die ze wel konden bemachtigen. Maar die kritiek gaat voorbij aan de omstandigheden waaronder de vaccins toekwamen. Donaties kwamen vaak zonder voorafgaande kennisgeving binnen, en in veel gevallen vlak voor de vervaldatum.

Zonder informatie over de soort, hoeveelheid en toestand van de vaccins die worden geleverd kunnen gezondheidsfunctionarissen geen voorbereidingen treffen om de vaccins op tijd af te leveren. Ondanks die problemen slaagden Afrikaanse landen erin om 62% van de ontvangen dosissen toe te dienen.

De echte oorzaak van de lage vaccinatiegraad

Door Afrikaanse landen zelf tot zondebok te maken, wordt de realiteit verdoezeld dat de lage vaccinatiegraad een direct gevolg is van het hamstergedrag door rijke landen en hun nationalistische beleid. Pogingen om die ongelijkheid recht te trekken worden geblokkeerd door dezelfde regeringen die een overvloed aan vaccins hebben.

Een tijdelijke opschorting van de intellectuele eigendomsrechten voor COVID-19-vaccins is een cruciaal mechanisme om de beschikbaarheid te vergroten. Maar hoewel Zuid-Afrika en India ruim een jaar geleden bij de Wereldhandelsorganisatie een aanvraag voor deze opschorting indienden, is die aanvraag herhaaldelijk geblokkeerd door landen als Frankrijk, Duitsland, Spanje en Canada.

© Safura Abdool Karim

De ongelijke toegang tot vaccins is geen toevalstreffer, maar het gevolg van de gezamenlijke inspanningen van rijke landen om de vaccinvoorraden binnen hun eigen grenzen te houden en van farmaceutische bedrijven om hun winsten te verhogen. Het wordt tijd om de vaccins eerlijk te verdelen. Tot iedereen toegang heeft tot een COVID-19-vaccin, is niemand veilig.

Safura Abdool Karim, een volksgezondheidsjurist aan de universiteit van KwaZulu-Natal, is lid van de African Vaccine Delivery Alliance en van het Partnership for African Vaccine Manufacturing.

Dit stuk verscheen oorspronkelijk in het Engels bij Project Syndicate. Vertaling door Menno Grootveld.