“‘‘Offer de Koerden niet op in de strijd tussen machtige olifanten’’

Protest in het Verenigd Koninkrijk tegen militaire operatie van Turkije in Rojava, het autonome Koerdische gebied in Noord-Syrië.

Tim Dennell (CC BY-NC 2.0)

Offer de Koerden niet op in de onderhandelingen over de toetreding van Finland en Zweden tot de NAVO, schrijft de Belgisch-Koerdische regisseur Bülent Öztürk. Erdoğan zoekt een wondermiddel om zijn herverkiezing waar te maken in een externe vijand. ‘En hij rekent erop dat de wereld opnieuw zal wegkijken. Die heeft het sowieso te druk met de oorlog in Oekraïne.’

Momenteel onderhandelen Turkije en de westerse landen over de toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO. Turkije ligt dwars omwille van de rechten waarop Koerden in de Europese Unie aanspraak maken. Er is een offer nodig.

Als een goede opportunist wachtte de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan op het juiste moment. Ook bij voorgaande onderhandelingen hielp het Westen hem. Dat was eerder al het geval bij het zogenaamde EU-Turkije-akkoord, waarbij Turkije rijkelijk van euro’s voorzien werd voor een deal over de vluchtelingen.

Met de diepe economische problemen die Turkije vandaag kent, heeft Erdoğan een wonder nodig om weer verkozen te worden. Met de presidentsverkiezingen in 2023 in het vooruitzicht is het hoog tijd om de aandacht af te leiden van de zwaar getroubleerde Turkse economie.

Afleiding

Met de diepe economische problemen die Turkije vandaag kent, heeft Erdoğan een wonder nodig om weer verkozen te worden.

Het helpt om opnieuw de pijlen te richten tegen de Syrische Koerden. Erdoğan weet dat hij daarbij steun zal krijgen van religieuze leiders en er is de invloed van het aangewakkerde nationalisme in het land.

Hij weet ook dat geen enkele Turkse oppositiepartij zich zal verzetten tegen zijn oorlogsplannen. De enige die zich zou roeren is de Turkse pro-Koerdische partij HDP, dat trouwens de derde grootste partij is in het Turkse parlement.

Maar Turkije zette alle belangrijke Koerdische oppositieleiders en vermeende activisten achter tralies. De twee HDP-voorzitters, Selahattin Demirtaş en Figen Yüksekdağ, zitten al meer dan 6 jaar in de cel. Samen met hen bevinden zich nog meer dan 65 (verkozen!) Koerdische burgemeesters, tientallen parlementsleden en duizenden gewone burgers in de Turkse gevangenissen.

Niet alleen binnen de Turkse landsgrenzen zijn de Koerden het doelwit van Erdoğans vernietigende agressie, want de Turkse president kijkt opnieuw naar Syrië. Aan de Syrische grens wachten duizenden Turkse legertroepen op het bevel om de Syrische Koerden aan te vallen, en daarmee een van de weinige seculiere samenlevingen in het Midden-Oosten van de kaart te vegen.

Erdoğan rekent erop dat de wereld opnieuw zal wegkijken. Die heeft het sowieso te druk met de oorlog in Oekraïne.

Nu ik zie hoe Erdoğan de Syrische Koerden alsmaar meer in het vizier neemt, moet ik aan de woorden van Victor Hugo denken. ‘Als in Parijs de keel van een Fransman wordt doorgesneden, is het een moord. Als 50.000 mensen worden afgeslacht in het Oosten, is het “een kwestie”’. Het lijkt er sterk op dat de Koerden zo’n kwestie zullen worden.

Koerdische onderdrukking

Om te begrijpen waarom de (Syrische) Koerden aan de basis liggen van de huidige spanning tussen de NAVO en Turkije, is het essentieel om de relatie tussen Turkije en de Koerden onderling te begrijpen. Het is zaak te begrijpen hoe Turkije de Koerden (niet) ziet.

Het Turkse regime ontkent al meer dan een eeuw het bestaansrecht en cultuur van het Koerdische volk. Nergens kan een kind lessen volgen in de Koerdische taal. Nergens in Turkije wordt onderricht gegeven over het Koerdische volk, hun tradities, de muziek, kunst, kookcultuur of literatuur.

Er is geen enkele Turkse onderwijsinstelling die de Koerdische cultuur in zijn curriculum heeft staan. Omdat de Koerdische cultuur niet mag bestaan, is er gewoon geen Koerdische canon. Koerdische kinderen worden systematisch geassimileerd in de Turkse scholen en hun leerplannen.

Omdat de Koerdische cultuur niet mag bestaan, is er gewoon geen Koerdische canon.

Bovendien wordt over het hoofd gezien dat deze realiteit evenzeer de gemiddelde Turkse jongere aanbelangt: zij groeien nu op als wereldvreemde burgers die geen flauw idee hebben van de Koerdische identiteit. Die Koerdische anderen worden systematisch uit de Turkse schoolboeken en geschiedenis gewist.

Tot de Syrische oorlog was er vrijwel geen enkel land in de wereld dat zich zou durven mengen met Erdoğans politiek vis-à-vis de Koerden. Maar door de rol die de Syrische Koerden speelden in de strijd tegen IS, werden de Koerden door veel westerse landen als helden gelauwerd. Dat was moeilijk te slikken voor Turkije.

Zo werden in 2018 Syrische Koerden, met name de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), door de Franse president Macron ontvangen in het Élysée. Dat leidde tot harde taal van Erdoğan, taal die een normale staatsman niet zou gebruiken. De Turkse president kon niet toestaan dat de internationale populariteit van de Syrische Koerden, die volgens Turkije nauwe banden hebben met de Turkse PKK, nog meer zou toenemen.

Daarom bestookte Turkije de voorbije 7 jaar de Koerden in Syrië meerdere keren met een immens wapenarsenaal. Syrische Koerden gingen decennialang gebukt onder de Assad-regimes. Nu ze een soort van autonomie in Syrië genieten is dat al te veel voor Turkije.

De namen van de Turkse militaire operaties tegen de Koerden in Syrië mogen dan wel ironisch mooi klinken, ze waren en zijn nog steeds even vernietigend en dodelijk. Van operatie Shah Eufraat (2015), operatie Eufraatschild (2016), operatie Olijftak (2018), operatie Vredesbron (2019) tot operatie Lenteschild (2020): sinds de eerste operatie bezet Turkije met duizenden soldaten verschillende Koerdische steden in het noorden van Syrië, zoals de rijke olijfoliestad Afrin.

Wondermiddel

Erdoğan weet, net als alle andere autoritaire regimes, dat externe dreigingen een wondermiddel zijn tegen verdeeldheid, dat ze een boost vormen voor nationalisme.

Erdoğan weet, net als alle andere autoritaire regimes, dat externe dreigingen een wondermiddel zijn tegen verdeeldheid, dat ze een boost vormen voor nationalisme. Het wordt de verplaatsing van de woede van de massa genoemd.

Dat wist ook Sigmund Freud: ‘Het is altijd mogelijk om hartstochtelijk massa’s mensen te verzamelen. Zolang je ze andere mensenmassa’s laat zien waar ze hun woede tegenover kunnen uiten.’

Turken die kwaad zijn op het regime vanwege de groeiende werkloosheid en de enorme inflatie, en die hun hoop op de toekomst verliezen, kunnen door de gecreëerde spanningen nu hun woede op de externe vijand richten: op de Syrische Koerden. En nu dus ook even op de Zweden en Finnen.

Ik hoop van harte dat in deze kwestie de arme Koerden niet — zoals gebruikelijk — geofferd zullen worden in deze strijd van ‘de machtige olifanten’. Laat Koerden ook bestaansrecht hebben, zoals ieder volk op onze aarde dat heeft.

De wereld is nog altijd groot genoeg voor iedereen.

Bülent Öztürk is een Belgisch-Koerdische scenarist en regisseur.