Meryem Kanmaz: ‘Geen transitie zonder alternatieven. We kunnen niet opnieuw een generatie verliezen’

CC Gie Goris (CC BY-NC 2.0)

MO* sprak met Meryem Kanmaz. Zij is op 12 mei een van de woordvoerders van Hart Boven Hard op de Right(s) Now manifestatie in Brussel. De mijnwerkersdochter uit Beringen behaalde haar doctoraat in de politieke en sociale wetenschappen aan de UGent en deed vooral onderzoek binnen Marokkaanse en Turkse moslimgemeenschappen in België en Europa. Ze heeft de voorbije jaren zowel rond literatuur als gekleurde armoede gewerkt, en woont sinds heel kort in Gent. Op zoek naar een dorp om haar kind in te laten opgroeien.

Kinderen leven niet in de wereld van volwassenen

‘Ik heb jaren niet echt nagedacht over mijn kindertijd in de cité in Beringen. Het is pas na mijn veertigste dat het belang van die ervaringen teruggekomen zijn. En dat ik geconfronteerd word met het verschil in denken en spreken over diversiteit nu en toen. Het verschil tussen de problemen die vandaag gemaakt worden over multiculturaliteit en de kindertijd in de cité, waar die diversiteit evident was, is enorm. Wij leefden onder elkaar, met alleen maar kinderen van mijnwerkers. Wij zagen geen verschillen tussen afkomst of religie. Alle vaders werkten in de mijn, alle moeders werkten thuis. Of ze nu Turks, Marokkaans, Italiaans, Grieks of Vlaams waren. Dat betekent niet dat er geen ongelijkheid was of dat er geen spanningen waren, maar die behoorden tot de wereld van de volwassenen.’

De schok van transitie

Wat leren de mijnsluitingen in Limburg ons over de noodzaak koolmijnen wereldwijd dicht te doen en fossiele grondstoffen te bannen, wat op zich terechte eisen zijn van klimaatactivisten vandaag?

‘Geen transitie zonder alternatieven. Die oefening moet vooraf gebeuren, want anders verlies je opnieuw een generatie, want zo lang duurt de nasleep van zo’n ingrijpende verandering. Ik was een puber toen de mijnen dichtgingen, voor mij was dat ook het einde van een zonnige kindertijd en het begin van een veel moeilijkere adolescentie –wat al geen gemakkelijke tijd was voor een Turks meisje in een hechte gemeenschap die haar eigen weg wou gaan.

Plots verloren alle jongens van de wijk hun perspectief. Ze konden niet meer naar de mijnschool en ze konden niet meer in de de mijn gaan werken. Ze verloren hun evenwicht. En daardoor kwamen ook de drugs binnen. Heel snel was er in elke familie wel iemand die drugs gebruikte én iemand die drugs dealde. Vrouwen zaten met geldproblemen, mannen verspeelden het geld. De vraag is welke verhalen en visie de kinderen van die generatie meegekregen hebben.’

‘Nu pas zijn we zo ver dat we het tegelijk kunnen hebben over het recht op verschil én het recht op gelijkheid samen kunnen opeisen.’

Identitaire zoektocht: onvermijdelijk maar beperkt

Nu pas zijn we zo ver dat we het tegelijk kunnen hebben over het recht op verschil én het recht op gelijkheid samen kunnen opeisen.’‘Ik ben medeschuldig aan het feit dat we jarenlang niet of veel te weinig gesproken hebben over armoede bij mensen met een migratie-achtergrond. Ik heb twintig jaar van mijn leven geïnvesteerd in de studie van de cultureel-religieuze aspecten van migranten, niet in hun materiële bestaansonzekerheid.

Ik was meer bezig met identiteit, diversiteit en religie. Dat debat was zeker nodig, want na de jaren zeventig hadden we wel de taal om het over klassen en ongelijkheid te hebben, maar niet om te denken over de vraag hoe je diversiteit en identiteit meeneemt in de sociale strijd. Nu pas zijn we zo ver dat we het tegelijk kunnen hebben over het recht op verschil én het recht op gelijkheid samen kunnen opeisen.’

Armoede en minderheden

‘Het is pas sinds 2007-2008, dankzij een onderzoek van de Koning Boudewijnstichting, dat er cijfers zijn over armoede bij mensen met een migratie-achtergrond. Tot zestig procent van Turkse en Marokkaanse gezinnen leven in armoede, bleek toen. Het gemiddelde in België ligt rond de vijftien procent, in Vlaanderen is het tien procent. Dat waren schokkende cijfers voor iedereen, voor beleid, middenveld én armoede-organisaties. We zijn nu tien jaar later en het blijft moeilijk om daarrond te werken. De betrokkenen leggen de schuld voor hun armoede niet bij het sociaal-economische systeem zelf, maar bij discriminatie in onderwijs, op de arbeidsmarkt, in het huisvesting…’

‘Om racisme te bestrijden moet je eerst bewijzen dat racisme en discriminatie bestaan. En dus zijn praktijktesten nodig. De discriminatie van vrouwen is ook aangepakt met wettelijke maatregelen zoals quota. Toch krijgen we daar altijd een njet op als we dat voor racisme voorstellen, ook van de witte vrouwenbeweging.’

Racisme en geschiedenis

‘Zijn Vlaanderen, België, Europa wezenlijk racistisch? Je kan dat niet zo stellen, want kleine of grote regio’s zijn nooit een monolithisch blok. Er zijn verschillende visies en standpunten. Maar de geschiedenis is natuurlijk wat ze is, en daarin speelt de kolonisatie met haar Europese dominantievertoog een belangrijke rol. De beschavingsmissie van toen is doorgesijpeld in het eurocentrisme dat nog steeds bestaat.

In Europa bleef men beweren dat we geen immigratielanden waren, zelfs in de periode dat gastarbeiders binnengehaald werden. En dat heeft jarenlang ook de vorm gekregen van een integratieverplichting voor het verkrijgen van de nationaliteit, waarbij wel degelijk geëist werd dat je bloemkool met kaassaus kon maken. Dat toont hoe weinig Vlaanderen of België klaar waren om ruimte te maken voor anderen. Dat heeft geleid tot een gesloten systeem, zowel institutioneel als in de geesten van de mensen.’

‘De identitaire zoektocht van de meerderheids-samenleving is nog niet zo lang bezig en dus zeker niet voorbij.’

Groeipijnen van superdiversiteit

‘De snel veranderende samenleving – het openbreken van het gesloten denken, maar ook globalisering – maakt mensen zoekende, onzeker, angstig. Je kan dat zien als groeipijnen op weg naar de superdiverse samenleving die er eigenlijk al is. Maar er zijn tegelijk politieke krachten die deze angsten gebruiken.

De meerderheidssamenleving grijpt naar nationalisme en verrechtsing, vanuit de minderheidssamenleving zie je dat de politieke islam dezelfde rol opgenomen heeft. Het hoogtepunt van die politieke islam lijkt me wel voorbij. Er is veel teleurstelling over wat de islam op politiek vlak – en dus buiten de zingeving – te bieden heeft. En dat heeft niet alleen betrekking op de Islamitische Staat, maar ook alle andere projecten die de islam politiek gebruikt hebben in de Arabische wereld of zelfs Turkije. De identitaire zoektocht van de meerderheidssamenleving is nog niet zo lang bezig en dus zeker niet voorbij.’

De grondwet verbindt

‘Hart Boven Hard neemt de Grondwet als basis van haar politieke campagne, omdat het een breed en divers burgerinitiatief is, gestart vanuit bezorgdheid over de verrechtsing van de samenleving en het verlies van sociale rechten. Vanuit die diversiteit ging Hart boven Hart op zoek naar verbindende thema’s, en het artikel 23 van de Belgische Grondwet biedt dat. Het artikel garandeert elke Belg een menswaardig leven.

De verschillende elementen van het artikel brengt niet alleen mensen samen, maar verbindt ook verschillende soorten strijd met elkaar. Mensen die zich inzetten voor klimaat en leefomgeving, voor sociale strijd en tegen ongelijkheid, voor allerlei minderheidsgroepen en tegen racisme: zij vinden allemaal een grondslag voor hun strijd in dat ene grondwetsartikel. Vanuit een bevraging bij de achterban van Hart Boven Hard zijn er 23 concrete voorstellen geformuleerd om het grondwetsartikel om te zetten in concrete politieke praktijk. Die voorstellen bieden ook een duidelijk toets voor de politieke programma’s in de aanloop naar de verkiezingen.’

Hoop

‘De trend van verrechtsing en van terugschroeven van sociale rechten maakt me wel angstig. De kleine man, de minderheidsgroepen worden vergeten. Tegelijk heb ik veel hoop als ik zie hoe groot de bereidheid is bij progressieve krachten om met elkaar samen te werken.

Vroeger zaten bewegingen veel meer elk in hun eigen hoekje. Er worden meer verbindingen gelegd. Ook de scholierenmarsen voor het klimaat zijn enorm hoopgevend, zeker omdat ze meteen met andere thema’s in contact komen.’