Sioen: ‘Vlamingen zijn meesters in gezelligheid, maar voor wie ons vreemd is, zijn we bruut en koud’

© Nick Proot

‘We zijn allemaal migranten rond het kruispunt van de E40 en de E17. Wij zijn ook bastaarden van Oostenrijkers en Spanjaarden. Dat gemengd bloed is deel van onze identiteit en van onze rijkdom’, zegt Sioen in de loop van het podcastgesprek. Het typeert hem: uitgesproken, positief, geëngageerd. ‘Ik ben een naïeve utopist’, zegt hij. En dat is geen bekentenis, maar een keuze, een manier om de wereld beter te maken.

[Beluister het hele gesprek op de podcast. De intro en outro is de piano-lijn van Rest your head, het laatste nummer op de nieuwe cd van Sioen: Messages of Cheer and Comfort.]Hij was een van de drijvende krachten achter de 0110-concerten in 2006. Hij is heel betrokken bij de wijk waar hij woont, Muide-Meulestede in Gent. Hij was een van de initiatiefnemers van Plastic Attack. ‘Dat is op korte tijd vertaald in tweehonderd evenementen in zestig landen. Vandaag slaapt dat platform, maar iemand anders kan dat weer activeren. Dat is wat we moeten inzien: als we ons verenigen, platformen opstarten, dan krijg je groepen die later misschien een grotere beweging kunnen forceren.’

‘Waarom zou ik niet heel goed weten wat er in mijn buurt leeft? Ik ga meer van deur tot deur dan de mensen die regeren.’

Op de kritiek dat het niet is omdat je mooi kan zingen, dat je ook wat weet over plastic of over de manier waarop de samenleving georganiseerd moet worden, antwoordt Sioen dat ‘de politiek ook heel weinig weet over cultuur. Je kan de dingen altijd omdraaien, maar voor mij is muziek altijd geëngageerd geweest. Waarom zou ik niet heel goed weten wat er in mijn buurt leeft? Ik ga meer van deur tot deur dan de mensen die regeren.’

De mondiale interesse van Sioen wortelt zowel in een open thuis als in de jeugdbeweging, en is toch op de eerste plaats muzikaal. Dat is het terrein waarop hij zijn grenzen wil verleggen. Dat deed hij al door op jonge leeftijd Afrikaanse percussie en flamenco percussie te studeren. De kans om in Soweto te gaan werken met Zuid-Afrikaanse muzikanten liet hij dan ook niet liggen. Dat leverde Calling up Soweto op en later Sioen plays Graceland. ‘Muziek is belangrijker dan politiek’, zegt Sioen. Toch wordt hij ook vandaag nog geconfronteerd met de dubbele erfenis van Paul Simons Graceland. ‘De samenwerking met Paul Simon was niet altijd evident, blijkbaar. Ook ik werd aangesproken in Soweto met de verwijtende opmerking dat wij hun talent weer eens kwamen koloniseren of stelen om er in Europa mee aan de slag te gaan.’

Sioen: Ik ben acht keer in Zuid-Afrika geweest, heb er in totaal anderhalf jaar verbleven. Dat geeft veel mogelijkheden om te praten over de toestand van het land, die voor de muzikanten vaak uitzichtloos is. De corruptie onder president Zuma, de blijvende ongelijkheid, bijvoorbeeld op het vlak van grondbezit. Het is ook een land met elf verschillende taalgemeenschappen, dat is niet evident om die te doen samenleven. Dan heb je nog de impact van klimaatverandering en de vele vluchtelingen die vanuit Midden-Afrika komen en stranden in Johannesburg. We zijn met al die zaken erg bezig.

Hoe vermijd je dat dit soort intercontinentale, interculturele samenwerkingen “extractieve” samenwerkingen worden, waarbij westerse muzikanten nieuwe muzikale grondstof opzoeken -ritmes, melodieën, … om hun artistieke verhaal op te peppen en nieuwe accenten te geven terwijl de andere kant van die “samenwerking” er weinig voordeel aan heeft? Is er echt sprake van uitwisseling en is die gelijkwaardig? Worden de culturele, artistieke en financiële winsten fair verdeeld?

Sioen: Het begint en eindigt steeds met een zuivere en goede intentie. Dat is super belangrijk. Het is een dunne lijn om te bewandelen, maar we zijn daar in elk geval erg mee bezig, er is veel communicatie op alle vlak met de Zuid-Afrikaanse muzikanten. Ik ben naar Soweto vertrokken omdat ik samen met de muzikanten van daar muziek wou schrijven – wat onder andere ook betekent dat de auteursrechten gedeeld worden onder de zeven Zuid-Afrikaanse en de Belgische muzikanten.

Wat is je het meest bijgebleven van al die tijd in Soweto? Wat typeert de plek, de muzikanten?

Sioen: Ik noem het “melancholie met een glimlach”. Twee van onze zangers wonen onder de golfplaten maar beginnen elke dag om er wat van te maken, ze kleden zich op, ze stralen muzikaal. In de muziek sluipt een melancholie, maar die neigt meer naar een glimlach dan naar de tristesse waar het bij ons eerder naartoe gaat. Zelfs in hun protestsongs zit kracht en een positieve boodschap. Een boodschap van hoop. Dat heeft mij echt veranderd. Ik ben zelfs mijn stem anders gaan gebruiken.

‘Zelfs in hun protestsongs zit kracht en een positieve boodschap. Een boodschap van hoop.’

Melancholie past zeker bij Koreaanse muziek of cultuur, bij de han die zo bepalend is in de Koreaanse cultuur, en die nauw aansluit bij het Portugese saudade: een ontroostbaar verdriet dat zo wezenlijk is dat je het ook niet kwijt wil. Je bent vaak in Zuid-Korea, sluipt er iets van die Koreaanse cultuur in je muziek?

Sioen: Toch wel. De melancholie van de Koreanen neigt inderdaad meer naar geborgenheid dan naar een gevoel van hoop. Het is echt verrassend dat zoveel Zuid-Koreanen aangesproken worden door muziek die ik in Gent maak, maar het is net die gedeelde melancholie die dat verklaart. Een Zuid-Koreaan zei me dat Cruisin’ de perfecte samenvatting was hun gevoelen.

Spreekt K-pop jou aan? Of hou je meer van de traditionele, klassieke Koreaanse muziek?

Sioen: Zeker niet de K-pop. Dat is een commercieel product, waar bedrijven en andere producten aan gelinkt zijn. Producties met digitale technologie en grote videoschermen – niets voor mij. Maar ook niet de etnische of de traditionele muziek. Wel de hedendaagse singer-songwriters, zoals je die ook krijgt in Parasite, de Oscar genomineerde film. Die hele generatie van Koreaanse Bob Dylans kaart sociale en maatschappelijke problemen aan.

‘K-pop is een commercieel product, waar bedrijven en andere producten aan gelinkt zijn. Producties met digitale technologie en grote videoschermen – niets voor mij’

Waarom horen we die muziek hier nergens?

Sioen: De taal zal wel een rol spelen, maar ook de enorme intimiteit waarin die muziek gedijdt. Misschien hebben wij het wel moeilijk met die barre puurheid waar zij naar streven. Maar het heeft ook commerciële redenen: die muziek wordt veel minder gepusht, er zit geen machine achter.

Zit daar dan toch een link met het nieuwe album, de Messages of Cheer and Comfort? Dat is een verzameling behoorlijk uitgeklede songs.

Sioen: Zeker wel. De voorbije jaren hebben we elk jaar een drietal maanden in Korea gewoond. Ik heb veel van de nummers in Korea geschreven. De intimiteit van Koreaanse muziek confronteerde me met mijn eigen geschiedenis en bracht me terug tot waar ik begonnen was: de persoonlijke, intiemere song.

De titel, boodschappen van applaus en troost, staat behoorlijk haaks op de wereld van sociale media met zijn boodschappen van haat en polarisering. Is dit jouw antwoord op wat er dagelijks gebeurt?

Sioen: Het album is bedoeld om de verhalen op te zoeken die verbinden en troosten. Dat is de functie van muziek: je meevoeren naar een droomwereld, zonder dat die artificieel wordt. De tegenbeweging tegen het harde en individualistische dat je overal aantreft, met boodschappen van het type: ‘Laat ze maar verdrinken met hun bootje.’ Het feit dat mensen zo individualistisch reageren en zo meegaan in de polarisering, verontrust me.

De doorgedreven vorm van wij-zij denken die we meemaken?

Sioen: Ja. Mensen in Vlaanderen zijn heel goed in het steunen van goede doelen: er is de Warmste Week, ik fiets duizend kilometer voor Kom op tegen kanker, er zijn duizenden initiatieven… Mensen zetten zich in voor de kwetsbaren en voor de gemeenschap, en toch wordt dat niet vertaald in een politieke keuze. Het sociale engagement verdwijnt als mensen gaan stemmen, want dan maakt de helft of toch een groot deel van de mensen een asociale keuze. Dat vind ik bizar.

Tegenover onverschilligheid, verwarring en angst plaats je vertrouwen en engagement?

Sioen: Ja, omdat samenwerken niet alleen betekent dat je iets leert van de ander, maar vooral dat je jezelf leert kennen. Je zwaktes, je sterktes. Wat muzikanten onder elkaar ervaren in samenwerkingen, kan je doortrekken naar de straat: mensen moeten samenkomen, samenwerken, praten met elkaar, ga in discussie…

Liever een harde woordenwisseling dan totale onverschilligheid.

‘Je kan niet in discussie gaan met iemand die niet luistert. Er moet veel energie gaan naar het bij elkaar brengen van mensen.’

Sioen: Vind ik wel. De agressie heeft natuurlijk haar grenzen. Je kan niet in discussie gaan met iemand die niet luistert, dat moeten we dus wel opnieuw leren. Er moet veel energie gaan naar het bij elkaar brengen van mensen.

Het laatste nummer van Messages of Cheer and Comfort heet Rest your Head. Daarin zing je onder andere: ‘Rest your head on my shoulder close your eyes ‘till the morning light / our world ‘s becoming colder but there’s warmth in the night.’ Is dat troost: de wetenschap dat er een schouder is voor het moment dat je het zelf niet meer ziet zitten?

Sioen: Absoluut. Ik schreef dat nummer naar aanleiding van de kanker van een neef, en over de kracht en de warmte van de familie die daarrond samenkwam. Als er slecht nieuws komt, hebben we onze nabije omgeving nodig om troost bij elkaar te zoeken. Je vindt die ook bij kleine initiatieven in de wijk: mensen komen samen voor een moestuin of om iets anders te organiseren. Dat geeft heel veel troost, ook tegen de eenzaamheid.

Brengen zulke wijkinitiatieven iedereen samen? Of zijn het eerder initiatieven waarin de lokale bobo’s elkaar vinden, maar waar je de bewoners met een migratie-achtergrond veel minder terugvindt?

Sioen: Je vindt in de stad geen diversere nieuwjaarsreceptie dan in Muide-Meulestede. Maar over het algemeen is dat een probleem ja, en daar moeten meer inspanningen voor doen. Maar eerlijk: als ik in Zuid-Korea ben, dan ga ik op zondag ook fietsen met een Gentenaar en iemand uit Namen. Belgen onder elkaar. Da’s niet zo anders dan wanneer in Gent gezegd wordt dat “de Turken” of “de Bulgaren” samenklitten. Dat zal wel zeker? Mensen hebben elkaar nodig om troost te vinden.

Kan je troost vinden in een andere taal dan je thuistaal?

Sioen: Natuurlijk. Ik vind troost bij mensen zonder dat we met elkaar spreken. Als de sfeer goed zit, is dat geen probleem. Daar slagen de Koreanen heel goed in: je wordt verwelkomd, krijgt een cadeautje, als je terugkeert naar huis sms’en ze om te vragen of de reis goed verliep, en ’s anderendaags om nog eens te zeggen hoe leuk het was… Mijn cultuurshock volgt als ik thuiskom en besef hoe hard het hier aan toegaat. We zijn meesters in gezelligheid als we elkaar kennen, maar voor wie vreemd is, zijn we bruut en koud.

Je album gaat niet alleen over troost, maar ook over steun en applaus. Wie verdient het applaus van Sioen?

‘Grootouders voor het Klimaat. Dat is zo’n mooi beeld, dat de oudere generatie opkomt voor de kleinkinderen. Dat verdient applaus.’

Sioen: Luister naar Little Girl, het eerste nummer op Messages of Cheer and Comfort. Daarin geef ik applaus aan de klimaatjongeren. En eigenlijk horen daar ook de Grootouders voor het Klimaat bij. Dat is zo’n mooi beeld, dat de oudere generatie opkomt voor de kleinkinderen. Dat verdient applaus.

Ook applaus voor alle vrijwilligers, vooral in de zorg en onderwijs. Zij doen het allemaal draaien. En applaus voor alle muzikanten en kunstenaars die volhouden, ook al is het niet evident.

Applaus ook voor de armen en degenen die mee voor hen opkomen.

Sioen is vanaf nu op tournee met zijn nieuwe album Messages Of Cheer & Comfort